Ҳар бир фарзанд жажжи қўллари, беғубор саволлари билан дунёни англашга уринади. Аммо баъзида биз ота-оналар уларнинг бу ички дунёсини эшитишга улгурмаймиз. Иш, гаджетлар, кундалик ташвишлар билан овора бўлиб боламизнинг: “Она, биласизми бугун нима бўлди?”, “Дада, бир нарса айтмоқчиман…” деган сўзларини писанд қилмаймиз.
Фарзандни тинглаш бу шунчаки “қулоқ солиш” эмас, бу эътибор, ҳурмат, муҳаббат ва ишонч бериш демакдир. Ушбу мақолада нима учун болани эшитиш муҳимлиги ва буни қандай ўрганиш кераклиги ҳақида сўз юритамиз.
Нега кўпчилик ота-оналар болаларини тинглашни билмайди?
Замонавий технологиялар инсонлар ўртасидаги жонли мулоқотнинг тобора камайишига олиб келмоқда. Сўнгги 80 йил ичида инсонлар бошқаларнинг гапини тинглашга сарфлайдиган вақт 42 фоиздан 24 фоизгача камайган.
Смартфонлар бизни нафақат бир-биримиздан, балки фарзандларимиздан ҳам узоқлаштиряпти. Замонавий болалар бугун ота-онанинг эътибори учун электрон қурилмалар билан рақобат қилишга мажбур. Биз доимий ёзишмалар, суҳбатлар, ижтимоий тармоқлар билан ҳар ерда — уйда, кўчада, ҳатто кафеда ҳам банд бўляпмиз.
“Юракдан тарбия” китобида муаллиф Алфи Кон жамиятда болаларга нисбатан илиқ муносабат билдириш шартли ва юзаки ишга айланиб бораётганини таъкидлайди.
Кўп ҳолларда болаларни бефаросат, қўпол деб атаймиз. Ҳатто энг меҳрибон ота-оналар ҳам фарзандига эҳтиромсиз муносабатда бўлиб туради. Бола кўп сўзласа, ортиқча гапирасан, деб унга танбеҳ беришади, фикрини охиригача тинглашмайди, жажжи инсоннинг фикрини муҳим деб ҳисоблашмайди. Натижада бу нафақат муносабатларга, балки боланинг ривожланиши ва ўзига бўлган баҳосига ҳам салбий таъсир кўрсатади.
Фарзандларни тинглаш нима учун муҳим?
- Болада ўзига нисбатан соғлом муносабат ва қадрлаш ҳиссини шакллантиради
Ота-онанинг ҳаракати бола учун сигнал: “Сен мен учун муҳимсан ёки йўқ” туйғусини беради. Агар болаликда инсон эътиборсизликка дуч келса, бу туйғу бутун ҳаёти давомида унга ҳамроҳ бўлади ва у ўзини бошқалардан аҳамиятсиз деб ҳис қилади.
- Боланинг ривожланишига ижобий таъсир қилади
Ўз-ўзини англаш назариясига кўра, ҳар бир инсон учта асосий психологик эҳтиёжни ҳис қилади: автономия, қобилият ва тегишлилик.
Автономия — бу инсон ўз ҳаракатларига ўзи сабабчи эканини англашидир. Бу “мен ўзим танлов қиляпман” деган туйғу. Ота-оналар болага бу ҳисни бериши ёки ундан бутунлай маҳрум қилиши мумкин: унга ишонч билдириб, қизиқишларини ривожлантиришга ёрдам бериш ёки босим ўтказиб, айбдорлик туйғусини уйғотиш мумкин.
Агар сиз болани тинглаб, уни тушунишга ҳаракат қилсангиз, у ўзини кучлироқ, мустақилроқ ҳис қилади. Бу эса ўқишида, ижодда, ҳаётдаги муаммоларни ҳал қилишда яхши натижалар беради. Фарзандингиз аслида нимани ҳис қилаётганини англашга интилинг. Ана шундагина сиз унга нимани хоҳлаётганини тушунишга ва тўғри йўл танлашига кўмак бера оласиз.
- Болага тўғри мулоқот қилишни ўргатиш
Болалар — ота-онанинг акси. Улар билан қандай мулоқот қилсангиз, шундай жавоб қайтади. Фарзандингиз телефондан бош кўтармай, сизни эшитмай қўйишни катталардан ўрганади.
- Тинглаш орқали боладаги муаммоларнинг илдизини топасиз
Баъзан биз болани койиб, тартибга чақирамиз, аммо сўзларимиз барибир таъсир қилмайди. Нега? Чунки биз берган тарбия кўпинча суҳбат эмас, бир томонлама монолог сифатида кечади. Болалар ота-онанинг қуруқ “маъруза”ларига одатда қулоқ солмайди.
Алфи Кон буни ажойиб мисол билан тушунтиради. Бир ота тўрт яшар қизалоғи ҳақидаги ҳикояни ёзади. Қизалоқ бир неча пакет ширинликни олиб келиб, меҳмонхонага сочиб юборади. Ота ундан уларни йиғиштиришни сўрайди, лекин қиз рад этади.
Аввалига отанинг жаҳли чиқади. Лекин кейин у бир нафас тин олиб, “Нега йиғиштиришни хоҳламаяпсан?”, деб сўрайди. Қизалоқ эса: “Мен уларни емоқчиман”, дейди. Шунда ота тушунтиради: “Мен фақат тартиб бўлишини хоҳладим. Ейишинг мумкин, лекин аввал уларни пакетга солиб, столга қўй”, дейди. Қизалоқ дарров йиғиштиради.
Гувоҳи бўлганингиздек, оддий тинглаш орқали ота муаммони дарҳол ҳал қилади.
Болани тинглашни қандай ўрганиш мумкин?
- Вақт ажратинг
Яхши суҳбат учун сизга сокин муҳит керак — телефонни четга қўйинг, телевизорни ўчиринг. Масалан, оилавий кечки овқатни “гаджетларсиз соат”га айлантиринг. Бу сизнинг кун давомида алоқа ўрнатишингизга ёрдам беради.
- Фаол тинглаш техникасини қўлланг
Суҳбат вақтида боланинг кўзларига қаранг, гапини бўлманг, айтилган фикр устида ўйланг.
- Фарзандингизга ҳурмат билан ёндашинг
Ҳар қандай инсон, ҳатто кичкинагина бола ҳам ҳурматга лойиқ. Уларнинг гапини инобатга олмаслик, устидан кулиш, эҳтиёжларига бефарқлик — булар боланинг ишончини сўндиради. Шарнинг учиб кетгани, таёқ синиб қолгани, синфдошининг унга лақаб қўйгани, ўқитувчининг адолатсиз баҳоси — буларнинг ҳар бири бола учун чинакам муаммо. Сиз у билан чин дилдан қизиқинг, сохталик қилманг. Фарзандингиз нима ҳис қилаётганини англашга ҳаракат қилинг.
Зеро, яхши тингловчи бу фақат жим турган одам эмас, балки тушунишга интилган инсондир.
Изоҳ (0)