Har bir farzand jajji qo‘llari, beg‘ubor savollari bilan dunyoni anglashga urinadi. Ammo ba’zida biz ota-onalar ularning bu ichki dunyosini eshitishga ulgurmaymiz. Ish, gadjetlar, kundalik tashvishlar bilan ovora bo‘lib bolamizning: “Ona, bilasizmi bugun nima bo‘ldi?”, “Dada, bir narsa aytmoqchiman…” degan so‘zlarini pisand qilmaymiz.
Farzandni tinglash bu shunchaki “quloq solish” emas, bu e’tibor, hurmat, muhabbat va ishonch berish demakdir. Ushbu maqolada nima uchun bolani eshitish muhimligi va buni qanday o‘rganish kerakligi haqida so‘z yuritamiz.
Nega ko‘pchilik ota-onalar bolalarini tinglashni bilmaydi?
Zamonaviy texnologiyalar insonlar o‘rtasidagi jonli muloqotning tobora kamayishiga olib kelmoqda. So‘nggi 80 yil ichida insonlar boshqalarning gapini tinglashga sarflaydigan vaqt 42 foizdan 24 foizgacha kamaygan.
Smartfonlar bizni nafaqat bir-birimizdan, balki farzandlarimizdan ham uzoqlashtiryapti. Zamonaviy bolalar bugun ota-onaning e’tibori uchun elektron qurilmalar bilan raqobat qilishga majbur. Biz doimiy yozishmalar, suhbatlar, ijtimoiy tarmoqlar bilan har yerda — uyda, ko‘chada, hatto kafeda ham band bo‘lyapmiz.
“Yurakdan tarbiya” kitobida muallif Alfi Kon jamiyatda bolalarga nisbatan iliq munosabat bildirish shartli va yuzaki ishga aylanib borayotganini ta’kidlaydi.
Ko‘p hollarda bolalarni befarosat, qo‘pol deb ataymiz. Hatto eng mehribon ota-onalar ham farzandiga ehtiromsiz munosabatda bo‘lib turadi. Bola ko‘p so‘zlasa, ortiqcha gapirasan, deb unga tanbeh berishadi, fikrini oxirigacha tinglashmaydi, jajji insonning fikrini muhim deb hisoblashmaydi. Natijada bu nafaqat munosabatlarga, balki bolaning rivojlanishi va o‘ziga bo‘lgan bahosiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Farzandlarni tinglash nima uchun muhim?
- Bolada o‘ziga nisbatan sog‘lom munosabat va qadrlash hissini shakllantiradi
Ota-onaning harakati bola uchun signal: “Sen men uchun muhimsan yoki yo‘q” tuyg‘usini beradi. Agar bolalikda inson e’tiborsizlikka duch kelsa, bu tuyg‘u butun hayoti davomida unga hamroh bo‘ladi va u o‘zini boshqalardan ahamiyatsiz deb his qiladi.
- Bolaning rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi
O‘z-o‘zini anglash nazariyasiga ko‘ra, har bir inson uchta asosiy psixologik ehtiyojni his qiladi: avtonomiya, qobiliyat va tegishlilik.
Avtonomiya — bu inson o‘z harakatlariga o‘zi sababchi ekanini anglashidir. Bu “men o‘zim tanlov qilyapman” degan tuyg‘u. Ota-onalar bolaga bu hisni berishi yoki undan butunlay mahrum qilishi mumkin: unga ishonch bildirib, qiziqishlarini rivojlantirishga yordam berish yoki bosim o‘tkazib, aybdorlik tuyg‘usini uyg‘otish mumkin.
Agar siz bolani tinglab, uni tushunishga harakat qilsangiz, u o‘zini kuchliroq, mustaqilroq his qiladi. Bu esa o‘qishida, ijodda, hayotdagi muammolarni hal qilishda yaxshi natijalar beradi. Farzandingiz aslida nimani his qilayotganini anglashga intiling. Ana shundagina siz unga nimani xohlayotganini tushunishga va to‘g‘ri yo‘l tanlashiga ko‘mak bera olasiz.
- Bolaga to‘g‘ri muloqot qilishni o‘rgatish
Bolalar — ota-onaning aksi. Ular bilan qanday muloqot qilsangiz, shunday javob qaytadi. Farzandingiz telefondan bosh ko‘tarmay, sizni eshitmay qo‘yishni kattalardan o‘rganadi.
- Tinglash orqali boladagi muammolarning ildizini topasiz
Ba’zan biz bolani koyib, tartibga chaqiramiz, ammo so‘zlarimiz baribir ta’sir qilmaydi. Nega? Chunki biz bergan tarbiya ko‘pincha suhbat emas, bir tomonlama monolog sifatida kechadi. Bolalar ota-onaning quruq “ma’ruza”lariga odatda quloq solmaydi.
Alfi Kon buni ajoyib misol bilan tushuntiradi. Bir ota to‘rt yashar qizalog‘i haqidagi hikoyani yozadi. Qizaloq bir necha paket shirinlikni olib kelib, mehmonxonaga sochib yuboradi. Ota undan ularni yig‘ishtirishni so‘raydi, lekin qiz rad etadi.
Avvaliga otaning jahli chiqadi. Lekin keyin u bir nafas tin olib, “Nega yig‘ishtirishni xohlamayapsan?”, deb so‘raydi. Qizaloq esa: “Men ularni yemoqchiman”, deydi. Shunda ota tushuntiradi: “Men faqat tartib bo‘lishini xohladim. Yeyishing mumkin, lekin avval ularni paketga solib, stolga qo‘y”, deydi. Qizaloq darrov yig‘ishtiradi.
Guvohi bo‘lganingizdek, oddiy tinglash orqali ota muammoni darhol hal qiladi.
Bolani tinglashni qanday o‘rganish mumkin?
- Vaqt ajrating
Yaxshi suhbat uchun sizga sokin muhit kerak — telefonni chetga qo‘ying, televizorni o‘chiring. Masalan, oilaviy kechki ovqatni “gadjetlarsiz soat”ga aylantiring. Bu sizning kun davomida aloqa o‘rnatishingizga yordam beradi.
- Faol tinglash texnikasini qo‘llang
Suhbat vaqtida bolaning ko‘zlariga qarang, gapini bo‘lmang, aytilgan fikr ustida o‘ylang.
- Farzandingizga hurmat bilan yondashing
Har qanday inson, hatto kichkinagina bola ham hurmatga loyiq. Ularning gapini inobatga olmaslik, ustidan kulish, ehtiyojlariga befarqlik — bular bolaning ishonchini so‘ndiradi. Sharning uchib ketgani, tayoq sinib qolgani, sinfdoshining unga laqab qo‘ygani, o‘qituvchining adolatsiz bahosi — bularning har biri bola uchun chinakam muammo. Siz u bilan chin dildan qiziqing, soxtalik qilmang. Farzandingiz nima his qilayotganini anglashga harakat qiling.
Zero, yaxshi tinglovchi bu faqat jim turgan odam emas, balki tushunishga intilgan insondir.
Izoh (0)