Компьютер вирусларининг аксарияти шунчаки шов-шув, холос. Улар пайдо бўлади, бирор нарсани бузади ва йўқолади. Бироқ бошқача вируслар ҳам мавжуд. Улардан сўнг компьютердаги маълумотлар йўқ бўлади ва бутун мамлакатлар киберхавфсизлигини қайта кўриб чиқишга мажбур бўлади. Бу вируслар шунчаки “зарарли дастурлар” эмас.
Мелисса (1999) — ноз-карашмага ўхшаб кўринган, аммо ҳамма нарсани ишдан чиқарган вирус
1999 йилнинг баҳорида дунё Microsoft Word орқали компьютерларни зарарлаган дастлабки оммавий макровируслардан бири билан танишди. Унинг муаллифи, америкалик Девид Смит, вирусни ўзи ёқтирган раққоса шарафига номлаганди. Вирус таниш одамдан келган хат қиёфасида яшириниб, унда шундай ёзилганди: “Мана сиз сўраган ҳужжат. Фақат ҳеч кимга кўрсатманг ;)”. Хатга катталар учун контентга ҳаволалар жойлаштирилган Word файли илова қилинганди.
Ҳужжатни очиш яширин макросни ишга туширар, у эса автоматик равишда Оутлоок манзиллар китобидаги дастлабки 50 та контактга худди шундай хатни юборар эди. Буларнинг барчаси фойдаланувчи билмаган ҳолда ва жуда катта тезликда содир бўларди. Вирус корпоратив тармоқлар бўйлаб тарқалиб, почта серверларига ҳаддан ортиқ юк туширди. Ҳатто Microsoft, Intel, AT&T каби йирик компаниялар ва айрим давлат идоралари ҳам зарар кўрди. Баъзи ҳолларда вирус тизимнинг секинлашишига, Word хатоларига сабаб бўлди.
Мелисса вируслар оддий офис ишига ўхшаб кўриниши, аммо шу билан бирга асосий IT инфратузилмаларига зарба бериши мумкинлиги ҳақидаги дастлабки огоҳлантириш бўлди. Бу шантаж ёки маълумотларни ўғирлаш эмас, балки қизиқувчанлик ва эҳтиётсизлик туфайли юзага келган рақамли тартибсизлик эди. 1999 йил декабрда Девид Смит қамоққа олинди. У айбини тан олиб, 20 ойлик қамоқ жазосига ҳукм қилинди, шунингдек, унга суд рухсатисиз компьютерда ишлаш тақиқланди. Аммо у қолдирган сабоқ глобал аҳамиятга эга эди: ҳатто танишлардан келган хатларга ҳам ишониб бўлмасди.
ILOVEYOU (2000) — вирус сизга “севаман” деб ёзганида
Бу жуда ёқимли кўринарди: “I love you” деб ёзилган хат ва иловаси билан. Аммо у кечки овқатга эмас, балки вайрон қилишга мўлжалланган эди. Вирус ўзини Outlook’даги барча контактларга юборди, файлларни ўчириб, ўрнига ўз нусхаларини қўйди.
Буларнинг барчаси бир неча дақиқа ичида содир бўлди. Оқибатда 45 миллиондан ортиқ компьютер, шу жумладан, вазирликлар, банклар ва оммавий ахборот воситаларининг тизимлари ҳам зарарланди.
Етказилган зарар тахминан 10 миллиард долларга баҳоланди. Айтганча, муаллифни қамоққа олишмади — ўша пайтда Филиппинда уни суд қилиш мумкин бўлган қонун мавжуд эмасди.
Mydoom (2004) — тарихдаги энг тезкор вирус
Дастлабки соатларида Mydoom ўзидан олдинги барча вируслардан кўра кўпроқ компьютерларни зарарлади.
У тарқалиш учун электрон почта ва файл алмашиш тармоқларидан фойдаланди ва буни шундай тезликда амалга оширдики, админлар саросимага тушиб қолди.
Mydoom шунчаки зарарламади, у Microsoft ва СCО Group каби йирик IT-компанияларга DDoS ҳужумларини уюштирди. Умумий зарар 38 миллиард долларгача етди. Бугунги кунгача у тарихдаги энг қиммат вируслардан бири ҳисобланади.
Стухнет (2010) — физикани бузган илк вирус
Бу оддий вирус эмас — бу ҳарбий операция. Стухнет ягона мақсад билан яратилган: Эроннинг ядро центрифугаларига зарар етказиш ва у буни уддалади.
Код шу қадар аниқ эдики, тизимлар ўз кўрсаткичларига ишонмай қолди — вирус сенсорларни алдаб, ҳаммасини ишдан чиқаётган бўлса-да, нормал ишлаётгандек таассурот уйғотарди.
Бу қурилмаларнинг бузилишига олиб келган киберҳужумнинг илк намунаси эди. Энг муҳими эса вирус интернет орқали эмас, балки флешкалар ёрдамида тарқалди.
WannaCry (2017) — тасодифан ишга туширилган шифрлаш дастури
WannaCry бутун дунё бўйлаб юз минглаб компьютерларни шифрлаб, товон пули талаб қилди. У касалхоналар, автомобиль заводлари ва логистика тизимларига зарба берди. Британиянинг NHS (соғлиқни сақлаш) тизими бир кеча-кундузга тўхтаб қолди. FedEx, Renault, Telefónica каби йирик компаниялар ҳам зарар кўрди.
Энг ғалати томони шундаки, вирус АҚШ Миллий хавфсизлик агентлиги томонидан аниқланган заифликдан фойдаланган. Маълумотлар тарқалиб кетгач, кимдир аслида бунинг учун яратилмаган “қурол”дан фойдаланди.
Вируснинг нотўғри ёзилганига қарамай, етказилган зарар тахминан 4 миллиард долларни ташкил этди. Уни тасодифан бир тадқиқотчи тўхтатди — у шунчаки кодга жойлаштирилган доменни рўйхатдан ўтказиш орқали бунга эришди.
Изоҳ (0)