Оқ уйдаги иккинчи президентлик муддатида Дональд Трамп ўзининг кумири сифатида 19-аср охирида яшаган Америка президенти Уилям МакКинлини танлади.
МакКинли лавозимда ўтирганида ўлдирилган тўрт нафар АҚШ президентидан бири. Трамп уни “етарлича қадрланмаган” Америка етакчиси деб атади.
Хўш, Уилям МакКинли аслида ким бўлган ва президент сифатида қандай сиёсат юритган? Нима сабабдан Трамп уни ўзига кумир сифатида кўрмоқда? Қуйида ана шу саволларга жавоб беришга ҳаракат қилинган.
Уилям МакКинли
АҚШнинг 25-президенти, 1897-1901 йилларда мамлакатни бошқарган. Иккинчи муддатга сайланганидан кўп ўтмай, у анархист Леон Чолгош томонидан отиб ўлдирилган.
МакКинли "Американинг буюк президентлари" гуруҳига киритилмаган. Тарихчилар ўтказган сўровларда у одатда 40 дан ортиқ президентлар орасида 20-ўринни ҳам эгалламаган. Унинг ҳукмронлик даври узоқ вақт "ўртача" деб ҳисобланган. Шундай бўлса-да, охирги 10 йил ичида АҚШда 25-президент Уилям МакКинли ҳақида бир қанча китоблар нашр этилган.
Америка Қўшма Штатларининг 25-президентини "ўртамиёна" деб аташ нотўғри бўлади. Шунчаки у ўзидан кейин президент бўлган Теодор Рузвельтни соясида қолиб кетган дейиш мумкин.
МакКинли фуқаролар урушидан омон қолган беш нафар америкалик лидернинг охиргиси эди. У Қўшма Штатларни расман олтин стандартга ўтказган ва Панама орқали юк ташиш каналини қуриш ғоясини қўллаб-қувватлаган. Аммо Трамп уни биринчи навбатда протексионизм ва империализм учун мақтаяпти.
МакКинли қандай тарифларни жорий қилган?
МакКинли президент этиб сайланишидан олдин конгрессмен бўлиб, импорт қилинадиган товарларга юқори тарифлар учун шунчалик қаттиқ курашганки, 1890 йилда қабул қилинган қонун унинг номи билан аталадиган бўлди. Бу қонун импорт солиқларини 38 фоиздан 49,5 фоизгача оширди.
Танқидчилар бу фақат йирик корхоналарга фойда келтиргани, бошқалар учун эса нархларнинг ошишига сабаб бўлганини айтишади. Норозилик кучайиб бориб, республикачилар Конгрессдаги кўпчилик ўринни демократларга бой беришади, икки йилдан сўнг эса президентликка ҳам демократлар вакили ўтиради.
Бироқ, бу МакКинлининг карьерасига умуман зарар келтирмади. 1891 йилда у ўзи туғилиб ўсган Огаё штати губернатори бўлди. 1897 йилда эса АҚШ президентлигига сайланди. У демократлар илгари пасайтирган импорт божларини яна оширди, лекин президентлигининг охирларида (ички бозор тўйинганлиги сабабли) мамлакатлар ўртасида тарифларни ўзаро пасайтириш тарафдори бўла бошлади.
1901 йилда ўлимидан олдинги сўнгги нутқида МакКинли "биз қаерда имкон бўлса, ўша ерда сотишимиз керак ва ишлаб чиқаришимизни оширадиган барча нарсаларни сотиб олишимиз зарур" деб эълон қилди. Ва у "савдо урушлари фойдасиз" эканлигини қўшимча қилди.
Лекин муҳими, МакКинли тарифлардан ҳафсаласи пир бўлганида эмас, балки улар ўз даврида иқтисодиётга унчалик катта таъсир кўрсатмаганида. Американинг импорт тарифлари 19-аср давомида юқори бўлган. 1890 йиллар давомида, улар республикачилар томонидан кўтарилган ва демократлар томонидан туширилганда, тарифлар ўзгариб турган.
Улар ЯИМнинг 1 фоизини ташкил этиб, давлат харажатларини молиялаштиришга ёрдам берди, аммо АҚШ фаровонлигининг асоси бўлмади. Темир йўллар ва портларнинг кенг кўламли қурилиши, шунингдек, оммавий иммиграция иқтисодиётга анча катта туртки берди.
МакКинли қандай қилиб ҳудудларни босиб олди?
"Нью-Ёрк Таймс"нинг ёзишича, МакКинли даврида Қўшма Штатлар "катта ҳудудларни эгаллаб олган". У АҚШ ҳудудини кенгайтирган охирги президент бўлган.
Гап 110 кун давом этган Испания-Америка урушидан кейин АҚШ мустамлакасига айланган Филиппин, Гуам ва Пуэрто-Рико ҳақида бормоқда. Тинчлик шартномаси шартларига кўра, Испания ҳам Куба устидан назоратдан воз кечди. Бундан ташқари, Қўшма Штатлар Испания билан можародан ўша пайтгача расман мустақил бўлиб келган Гавайини қўшиб олиш учун баҳона сифатида фойдаланган. Аннексия тарафдорлари Гавайи Америка иқтисодиёти учун ҳаётий аҳамиятга эга эканлигини ва агар Қўшма Штатлар бу ишни қилмаганида, бошқа давлатлар уни ўз таркибига қўшиб олишини таъкидлайдилар.
МакКинли мемориали веб-сайтида айтилишича, "бу ерларнинг аннексия қилиниши билан Қўшма Штатлар жаҳон даражасидаги катта давлатга айланди". Келажакдаги Давлат котиби ва Панама канали зонасини Қўшма Штатларга ўтказиш бўйича келишув ташкилотчиси Жон Ҳей Испания билан можарони "ажойиб кичик уруш" деб атади. Шу билан бирга, Қўшма Штатлар унда 2 минг аскарини ва Филиппин билан кейинги урушда эса 4 мингга яқин аскарини йўқотди.
Филиппин 40 йилдан камроқ вақт давомида АҚШ назорати остида қолди: Япония 1941 йилда оролни босиб олди. 1946 йилда эса Филиппин мустақилликка эришди. Америкаликлар Кубани 1959 йилгача, Фидел Кастро Америка томонидан қўллаб-қувватланган диктатор Фулхенсио Батистани ағдаргунига қадар назорат қилишди. Гавайи, Пуэрто-Рико ва Гуам устидан назорат ҳозиргача ҳам АҚШда сақланиб қолган.
МакКинли ва Трамп сиёсатидаги ўхшашликлар
Трамп МакКинлининг протексионизми ва империализмига урғу беради, чунки улар ўзининг сиёсий мақсадларига мос келади. У Мексика ва Канададан импорт қилинадиган товарлар учун 25 фоиз, Хитой товарлари учун 60 фоиз ва қолган барча нарсалар учун 20 фоиз миқдорида йиғимларни ваъда қилиб, тарифларни иқтисодий кун тартибининг марказий қисмига айлантирди.
"Агар сиз ўз ватанингиздаги солиқлардан қочмоқчи бўлсангиз, Америкага келиб, заводлар қуринг", деди Трамп.
Шу билан бирга, журналистлар ва экспертлар божларни АҚШга ўз товарларини сотадиган давлатлар эмас, балки ўз харажатларини америкалик истеъмолчиларга ўтказиши мумкин бўлган Америка импорт компаниялари тўлаши ҳақида огоҳлантирмоқда.
Трампнинг кун тартибидаги яна бир муҳим масала унинг АҚШни “ўсиб бораётган давлат” мақомига қайтариш ҳақидаги ваъдасидир. Унинг таъкидлашича, америкаликлар Гренландия ва Панама каналини назорат қилишлари керак. Трамп бунга эришиш учун куч ишлатишни истисно қилмаяпти. Гарчи Дания ва Панама Қўшма Штатларнинг ҳарбий ва савдо ҳамкорлари ҳисобланса ҳам.
Трамп бу таҳдидларга амал қилишга тайёрми ёки йўқлигини айтиш қийин, бироқ ҳар қандай ҳолатда ҳам “унинг Американи даволашга қаратилган рецепти мамлакатнинг жисмоний мавжудлигини кенгайтиришни ўз ичига олади”, деб ёзади The New York Times Оқ уй мухбири Девид Сангер.
"Табиийки, буни амалга ошира олган президент қаҳрамонга айланади", дея қўшимча қилди у.
Трамп ўзини МакКинли билан солиштириб, Американинг “олтин даври”ни қайтаришга ваъда бермоқда. Баъзилар иккаласи ўртасида бошқа ўхшашликлар ҳам борлигини таъкидлайдилар.
Трампнинг ёнида уни иккинчи муддатга сайланишига ёрдам берган Илон Маск бор. МакКинлида эса Огаё штатининг бой тадбиркори Марк Ҳанна бор эди. У МакКинлини банкротликдан қутқариб, сайлов кампаниялари учун маблағ тўплашга ёрдам берган.
Марк Ҳаннанинг машҳур ибораси шундай эди: “Сиёсатда икки нарса муҳим. Биринчиси - пул. Иккинчиси нима эканлигини эслай олмайман".
Изоҳ (0)