Янги туғилган пайтимиздан бошлаб то ўртача 2-3 ёшга етгунга қадар бўлган давр ҳеч бир инсоннинг хотирасида қолмайди. Бунинг боиси нимада?
Чақалоқлик даврини эслай олмаслигимизнинг сабаби, асосан, бош миянинг ривожланишига боғлиқ. Бу ҳолат илмий тилда “инфантил амнезия” деб аталади. Шунингдек, бунда қуйидаги омиллар ҳам рол ўйнайди:
1. Гипокампнинг ривожланиши
Бош миядаги гипокамп (хотир ва ҳиссий тажрибаларни шакллантириш учун жавобгар бўлган соҳа) чақалоқлик даврида ҳали тўлиқ ривожланмаган бўлади. Шунинг учун бу пайтдаги хотираларни узоқ муддатга сақлаш қийин.
2. Тил ва забоннинг ишга тушмагани
Хотиралар мияда яхшироқ сақлаб қолиниши учун тил муҳим аҳамиятга эга. Чақалоқ бўлганимизда, биз ҳали сўзлашни ўрганмаганмиз, шунинг учун тажрибаларни сўзлашув шаклида қайд эта олмаймиз.
3. Хотираларда мантиқий боғланишнинг йўқлиги
Миядаги хотираларни бир-бирига боғланиш йўли орқали яхлит ҳикоя яратади. Чақалоқлик даврида бу жараён суст ишлайди, чунки мантиқий фикрлаш ва сабаб-оқибат омилларини тушуниш ҳали ривожланмаган бўлади. Аммо қизиқ томони шундаки, биз ўша даврдаги ҳис-туйғуларни, бирор ҳид ёки овоз орқали элашимиз мумкин, аммо буни доим ҳам англамаймиз.
4. Асосий эътибор ҳаётий функцияларни ривожлантиришга қаратилган
Чақалоқлик даврида миямизнинг кўпроқ қисми омон қолиш учун муҳим бўлган функцияларни бошқаришга қаратилган бўлади. Масалан: овқатланишни ўрганиш, ҳаракатланиш кўникмаларини ривожлантириш ҳамда яқин кишилар билан ҳиссий ва жисман боғланиш. Хотирани шакллантириш эса иккинчи даражали вазифа бўлиб қолади.
5. “Мен” тушунчасининг ривожланмаганлиги
Ўзлик ва шахсий “мен”ини англаш тушунчаси чақалоқликда ҳали шаклланмаган бўлади. Шунинг учун ўша пайтдаги воқеалар миянинг “мен билан боғлиқ тажриба” дея қайд этувчи қисмига ёзилмайди.
6. Эмоционал хотиралар билан боғлиқ чекловлар
Хотирани узоқ муддатга сақлашда ҳиссиётлар жуда муҳим ўрин тутади. Чақалоқликда ҳиссиётларни тўлиқ тарзда ифода эта олмаслигимиз туфайли хотиралар узоқ муддатга қолмайди ва тезда унутилиб кетади.
7. Эволюцион назария
Баъзи олимларнинг фикрича, чақалоқлик давридаги хотираларни ёдга ололмаслик эволюцион афзаллик бўлиши мумкин, чунки ўша даврда бола ҳали ҳимоясиз бўлади ва баъзи стрессли воқеаларни унутиш инсонларга психологик жиҳатда фойда келтиради.
Изоҳ (0)