Yangi tug‘ilgan paytimizdan boshlab to o‘rtacha 2-3 yoshga yetgunga qadar bo‘lgan davr hech bir insonning xotirasida qolmaydi. Buning boisi nimada?
Chaqaloqlik davrini eslay olmasligimizning sababi, asosan, bosh miyaning rivojlanishiga bog‘liq. Bu holat ilmiy tilda “infantil amneziya” deb ataladi. Shuningdek, bunda quyidagi omillar ham rol o‘ynaydi:
1. Gipokampning rivojlanishi
Bosh miyadagi gipokamp (xotir va hissiy tajribalarni shakllantirish uchun javobgar bo‘lgan soha) chaqaloqlik davrida hali to‘liq rivojlanmagan bo‘ladi. Shuning uchun bu paytdagi xotiralarni uzoq muddatga saqlash qiyin.
2. Til va zabonning ishga tushmagani
Xotiralar miyada yaxshiroq saqlab qolinishi uchun til muhim ahamiyatga ega. Chaqaloq bo‘lganimizda, biz hali so‘zlashni o‘rganmaganmiz, shuning uchun tajribalarni so‘zlashuv shaklida qayd eta olmaymiz.
3. Xotiralarda mantiqiy bog‘lanishning yo‘qligi
Miyadagi xotiralarni bir-biriga bog‘lanish yo‘li orqali yaxlit hikoya yaratadi. Chaqaloqlik davrida bu jarayon sust ishlaydi, chunki mantiqiy fikrlash va sabab-oqibat omillarini tushunish hali rivojlanmagan bo‘ladi. Ammo qiziq tomoni shundaki, biz o‘sha davrdagi his-tuyg‘ularni, biror hid yoki ovoz orqali elashimiz mumkin, ammo buni doim ham anglamaymiz.
4. Asosiy e’tibor hayotiy funksiyalarni rivojlantirishga qaratilgan
Chaqaloqlik davrida miyamizning ko‘proq qismi omon qolish uchun muhim bo‘lgan funksiyalarni boshqarishga qaratilgan bo‘ladi. Masalan: ovqatlanishni o‘rganish, harakatlanish ko‘nikmalarini rivojlantirish hamda yaqin kishilar bilan hissiy va jisman bog‘lanish. Xotirani shakllantirish esa ikkinchi darajali vazifa bo‘lib qoladi.
5. “Men” tushunchasining rivojlanmaganligi
O‘zlik va shaxsiy “men”ini anglash tushunchasi chaqaloqlikda hali shakllanmagan bo‘ladi. Shuning uchun o‘sha paytdagi voqealar miyaning “men bilan bog‘liq tajriba” deya qayd etuvchi qismiga yozilmaydi.
6. Emotsional xotiralar bilan bog‘liq cheklovlar
Xotirani uzoq muddatga saqlashda hissiyotlar juda muhim o‘rin tutadi. Chaqaloqlikda hissiyotlarni to‘liq tarzda ifoda eta olmasligimiz tufayli xotiralar uzoq muddatga qolmaydi va tezda unutilib ketadi.
7. Evolyutsion nazariya
Ba’zi olimlarning fikricha, chaqaloqlik davridagi xotiralarni yodga ololmaslik evolyutsion afzallik bo‘lishi mumkin, chunki o‘sha davrda bola hali himoyasiz bo‘ladi va ba’zi stressli voqealarni unutish insonlarga psixologik jihatda foyda keltiradi.
Izoh (0)