Qon donorligi inson hayotini saqlab qoladigan ezgu ishdir. Biroq qon topshirishdan oldin kim donor bo‘lishi mumkinligini, qanday qarshi ko‘rsatmalar mavjudligini va muolaja organizmga qanday taʼsir qilishini aniqlab olish muhimdir.
Qon donorlariga qo‘yiladigan talablar
Hamma ham qon topshira olmaydi. Donor va retsipiyentning xavfsizligini taʼminlashga yordam beradigan qatʼiy tibbiy mezonlar mavjud.
Donorlik uchun asosiy shartlar:
- 18 yoshdan (baʼzi mamlakatlarda ota-onasining roziligi bilan 16-17 yoshdan).
- Vazni kamida 50 kg (tana vazni kamroq bo‘lsa, qon olish sog‘liqqa salbiy taʼsir ko‘rsatishi mumkin).
- Yaxshi salomatlik — zo‘rayish bosqichidagi surunkali kasalliklar, infeksiyalar, kamqonlik yo‘qligi.
Qachon qon topshirish mumkin emas?
- Kamqonlik (gemoglobin miqdorining kamligi).
- Homiladorlik va emizikli davr (ayol organizmi ortiqcha zo‘riqishni boshdan kechiradi).
- Antibiotiklar va baʼzi dorilarni qabul qilish (shifokor maslahati zarur).
- Yaqinda o‘tkazilgan operatsiyalar, tatuirovkalar, pirsing (yuqumli kasalliklar xavfi, bir necha oy kutish kerak).
- Jiddiy surunkali kasalliklar (gepatit, OIV, sil, onkologiya).
Donorlik jarayoni qanday kechadi?
Har bir donor qon topshirishdan oldin bir nechta bosqichlardan o‘tadi:
- Anketa so‘rovi — tibbiy shaklni salomatlik va turmush tarzi haqidagi savollar bilan to‘ldirish.
- Shifokor ko‘rigi — qon bosimi, puls, gemoglobin darajasini o‘lchash.
- Qon olish — odatda 450 ml olinadi (bu tanadagi umumiy qon hajmining taxminan 10% ni tashkil qiladi).
- Dam olish va yengil tamaddi — muolajadan so‘ng 10-15 daqiqa o‘tirib, shirin choy va pechenye ichish tavsiya etiladi.
Butun muolaja taxminan 30-40 daqiqa davom etadi va barcha qoidalarga rioya qilinganda mutlaqo xavfsiz hisoblanadi.
Nima uchun qon donorligi shunchalik muhim?
Har kuni minglab odamlar qon quyishga muhtoj:
- Avariyalarda shikastlanganlar (ko‘p qon yo‘qotganda).
- Operatsiyalardagi bemorlar (ayniqsa, murakkab operatsiyalarda).
- Onkologik bemorlar (kimyoterapiya trombotsitlar miqdorini kamaytiradi).
- Gematologik kasalliklar (leykemiya, gemofiliya) bilan og‘rigan odamlar.
Qon zaxirasini “teskari” tarzda yaratib bo‘lmaydi — eritrotsitlarning saqlanish muddati atigi 30-40 kun xolos. Shu sababli shifoxonalar doimo yangi donorlarga muhtoj bo‘ladi.
Donorlikning sog‘liq uchun foydasi
Ko‘pchilik qon topshirishni faqat altruizm deb o‘ylaydi. Ammo ilmiy tadqiqotlar donorlik insonning o‘zi uchun ham foydali ekanini tasdiqlaydi.
- Qon hosil bo‘lishini rag‘batlantirish
Qon olingandan so‘ng, organizm yangi eritrotsitlar hosil bo‘lishini tezlashtiradigan eritropoetin gormoni ishlab chiqarilishini faollashtiradi. Bu qon aylanish tizimining tabiiy “qayta ishga tushishi”dir.
- Infarkt va insult xavfini kamaytirish
Doimiy donatsiyalar qonning yopishqoqligini kamaytiradi, bu esa qon oqimini yaxshilaydi va tomirlarga tushadigan yukni kamaytiradi.
- Yallig‘lanish jarayonlarining oldini olish
Donorlarda ferritin (yallig‘lanish bilan bog‘liq oqsil) darajasining pasayishi kuzatiladi. Bu xavfni kamaytiradi:
- 2-tur qandli diabet.
- Autoimmun kasalliklar (revmatoid artrit).
- Neyrodegenerativ kasalliklar (Alsgeymer, Parkinson).
- Temir miqdorini nazorat qilish (ayniqsa gemoxromatozda)
Irsiy gemoxromatoz (ortiqcha temir) bilan kasallangan odamlarda donorlik davolash usullaridan biridir. U ortiqcha temirni chiqarib tashlashga yordam beradi, jigar va yurakni himoya qiladi.
- Yengil detoks va kaloriya yo‘qotish
Bir donatsiyada organizm taxminan 650 kkal (bir soatlik yugurishga teng) sarflaydi. Albatta, bu ozish usuli emas, lekin yoqimli bonus!
Qonni qanchalik tez-tez topshirish mumkin?
- Erkaklar — yiliga 5 martagacha (donatsiyalar orasidagi interval — 2 oy).
- Ayollar uchun — yiliga 4 martagacha (oraliq — 3 oy).
Muhim! Trombotsitlar yoki plazma topshirilgandan so‘ng tiklanish tezroq sodir bo‘ladi — har 2 haftada topshirish mumkin.
Qon muvofiqligi va faxriy donor maqomi: nimalarni bilish kerak?
- Qon quyishda qonning mos kelishi asosiy rol o‘ynaydi — agar retsipiyentga mos bo‘lmagan guruh kiritilsa, bu xavfli reaksiyani keltirib chiqarishi mumkin.
- Faxriy donor — bu kamida 40 marta qon yoki 60 marta plazma topshirgan shaxs bo‘lib, bu imtiyozlar va farqlash belgisiga ega bo‘lish huquqini beradi.
- Donatsiya qilishdan oldin shifokorlar har doim asoratlarning oldini olish uchun donor va retsipiyent qonining mosligini tekshiradi.
- Har qanday sog‘lom odam, agar u bir necha yil davomida muntazam ravishda qon topshirsa, faxriy donor bo‘lishi mumkin.
- Universal donorlar (I guruh) ayniqsa qimmatlidir, chunki ularning qoni ko‘pchilikka to‘g‘ri keladi, ammo boshqa guruhlar ham kam ahamiyatga ega emas.
- Faxriy donorlar nafaqat mukofotlar oladi, balki qo‘shimcha dam olish kunlari, pul to‘lovlari va imtiyozli davolanish huquqiga ham ega bo‘ladi.
- Qonning rezus-faktor bo‘yicha mosligi guruhdagi kabi muhim, aks holda og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Qon donorligi haqidagi afsonalar
“Bu og‘riqli” — zamonaviy ignalar ingichka, noqulaylik minimal darajada.
“Infeksiya yuqtirib olish mumkin” — barcha asboblar steril va bir martalik.
“Qon topshirgandan keyin holsizlik bo‘ladi” — shifokorlar tavsiyasiga amal qilinsa, salomatlik yomonlashmaydi.
Donorlikka qanday tayyorgarlik ko‘rish kerak?
2 kun ichida spirtli ichimliklar va yog‘li ovqatlardan voz keching.
Kechqurun ko‘proq suv ichish va yaxshi uxlash kerak.
Ertalab — yengil nonushta (bo‘tqa, shirin choy).
Qon donorligi — bu oddiy, xavfsiz va foydali muolajadir. U nafaqat hayotni saqlab qoladi, balki o‘z salomatligini saqlashga ham yordam beradi.
Donor bo‘lmoqchimisiz?
- Eng yaqin qon quyish markazini toping.
- Qarshi ko‘rsatmalaringiz yo‘qligiga ishonch hosil qiling.
- Pasport va yaxshi kayfiyat bilan keling!
Sizning qoningiz kimningdir hayotini saqlab qolishi mumkin — bu imkoniyatni taqdim eting!
Izoh (0)