“Chegara bilmas daryolar” xalqaro ekologik koalitsiyasi mutaxassislari Markaziy Osiyoning tog‘li hududlaridagi daryo havzalarini o‘rganib, biologik xilma-xillikni saqlab qolish uchun muhim bo‘lgan asosiy hududlarni aniqladi.
Biroq ularning aksariyati xavf ostida, chunki yirik to‘g‘onlar va kichik GESlar qurilishi daryo ekotizimini izdan chiqarmoqda hamda ko‘chib yuruvchi baliq turlarining yo‘qolishiga olib kelmoqda.
Ekologlar mintaqa daryolarning atigi 12 foizi tabiiy holatini saqlab qolgan, ularda noyob va endemik baliq turlari saqlanib qolgan. 7 foiz suv havzalari esa inson ta’siri oqibatida jiddiy o‘zgargan. Shunga qaramay, ular yo‘qolib ketish xavfi ostidagi baliq turlari, jumladan, Amudaryo kurakuruni va ili marinkasi uchun ahamiyatli.
Biz Markaziy Osiyoning beshta yirik daryo havzasida 50 dan ortiq endemik baliq turlarining holatini tahlil qildik. Ulardan 21 turi hozirda Xalqaro tabiatni muhofaza qilish ittifoqining (IUCN) Qizil ro‘yxatiga ko‘ra xavf ostida. Bundan tashqari, biz to‘qay o‘rmonlari, noyob qayir o‘simliklari va Osiyo qunduzi kabi suv hayvonlarining holatini ham hisobga oldik, deydi tadqiqot rahbari, koalitsiyasining xalqaro koordinatori Yevgeniy Simonov.
Ekologlarning ta’kidlashicha, mintaqada ixtiofaunaning asosiy yashash joylari soni kamligi, birinchi navbatda, Markaziy Osiyo daryo tarmoqlarining to‘g‘onlar qurilishi tufayli kuchli parchalangani bilan bog‘liq.
Natijada Yevgeniy Simonov ta’kidlashicha, ko‘chib yuruvchi baliq turlarning yashash hududlari qisqarib, ular yo‘qolib bormoqda. Masalan, Sirdaryo soxta kurakburuni va Orol lososi allaqachon butunlay yo‘q bo‘lib ketgan bo‘lishi mumkin.
Yangi suv xo‘jaligi infratuzilmasini rejalashtirishda asosiy chuchuk suv yashash joylarining yo‘q qilinishini oldini olish uchun biz maxsus geoaxborot tizimini ishlab chiqdik, u gidrotexnik inshootlarning daryo ekotizimlariga potensial ta’siri ko‘lamini aniq ko‘rsatib beradi.
Bu tizim to‘g‘onlarning daryolar ekotizimiga ta’sirini aniq ko‘rsatibgina qolmay, noyob daryo tizimlarini o‘rganish hamda qo‘riqlanadigan hududlarni tashkil etishga ko‘maklashadi, deydi “Chegara bilmas daryolar” jamoat fondi mutaxassisi Yevgeniy Yegidarev.
Mutaxassislarning fikricha, Markaziy Osiyoda daryolar kichik yoki qisman zarar ko‘rgan bo‘lsa ham endemik yoki noyob baliq turlarining hayotiy populyatsiyasini saqlab qolish uchun muhimdir. Qolaversa, to‘g‘ay o‘rmonlari saqlanib qolingan daryo qirg‘oqlari ham alohida e’tiborga olinishi kerak.
Izoh (0)