Iskandar — bir yarim yildan beri Kuala Lumpurda istiqomat qilayotgan 25 yoshli qo‘qonlik yigit.
Dastlab oshpazlik qilgan, keyin esa kirakashlikka o‘tgan. “Oshpazlikdan shu tinchroq, daromadi ham yaxshi. Yana har kuni qaysidir yurtdoshim bilan suhbatlashib, musofirda ekanimni unutaman”, deydi u. Uning bir kunlik xizmat haqi — 100 dollar. Ana shu pulning o‘rtacha 20-25 foizini benzin va pulli yo‘llarga to‘laydi. Qolgani sof foyda.
Malayziyada fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar rasman taksichilik xizmatini ko‘rsata olmaydi. Shuning uchun ham Iskandar tur-firmalar uchun taksichilik servisini taklif qila oladi, yoki aeroportda o‘zi mustaqil mijoz kutadi va deyarli biror kun ishsiz qolmaydi.
Yashash, avtomobil ijarasi va boshqa xarajatlardan orttirib, oyiga 1000-1200 dollar uyga yuboradi. Kelasi yili uylanmoqchi ekanini aytdi — “To‘ydan keyin yana kelaman, albatta!”.
Baxtli odamlar mamlakati
Aslida, ko‘p davlatlarda shunaqa: odamlar bir-birini tanimasa ham xuddi eski tanishlardek jilmayib qarashadi. Kuala Lumpurda ham xo‘mraygan chehralarni uchratish amri mahol. Yo‘l so‘rab qolgudek bo‘lsangiz hamma ishini tashlab, erinmasdan ikir-chikirigacha tushuntiradi.
Biz yurgan ko‘chalar nihoyatda toza va ozoda ekaniga eʼtibor qaratdik. Darvoqe, bu yerda ko‘chani ifloslashi mumkin bo‘lgan yagona jonzot — maymunlar ekan. Jonivorlar istalgan payt oldingizdan chiqib qolishi, qo‘lingizdagi yegulik yoki ichimlikka chang solishi va o‘g‘irlab ketib, ko‘chada o‘zi istagandek isteʼmol qilishi va eng yomoni o‘zidan chiqindi qoldirishi mumkin. Odamlar bunday hayvonlardan bir daraja balandda turadi.
Radarsiz yo‘llar
O‘zbekistonlik o‘quvchilarga Malayziya yo‘llarini qanday taʼriflashni ham bilmaysan kishi. Nima desak ekan, masalan, Toshkentning eng markaziy ko‘chalarida ham hech bo‘lmasa chala yamalgan yo‘l qatlami yoki notekis o‘rnatilgan kanalizatsiya qopqog‘iga duch kelasiz-ku, u yerda hattoki shu ham yo‘q. Yo‘llar oynaday ravon va mukammal.
Eng qizig‘i, Kuala Lumpur yo‘llarida birorta ham radarni uchratmadik. Rost aytyapman, bitta ham! Hattoki chorrahalarda chiziqni bosishingizni poylab turadigan kameralar ham yo‘q. Ishonmayapsiz-a? Ana shunaqa.
Benzin — juda arzon. Judayam!
Benzin narxlarini O‘zbekiston bilan taqqoslamoqchi bo‘ldim.
— Sizlarda Ai-80 qancha turadi, deb so‘radim Iskandardan. U kulib yubordi. Bu davlatda bu markali benzin sotilmas ekan. (O‘zi 80 benzin faqat O‘zbekiston va sanoqligina davlatlarda qoldi, shekilli).
Malayziyada benzin narxlari boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha arzon. Chunki hukumat yoqilg‘iga subsidiya beradi.
Narxlar quyidagicha:
- RON 95 (odatdagi benzin): Bu Malayziyada eng ko‘p qo‘llaniladigan yonilg‘i turi bo‘lib, hukumat tomonidan subsidiyalangan.
- Narxi taxminan litriga 0.45 – 0.50 AQSH dollari atrofida.
- RON 97 (yuqori sifatli benzin): Bu benzin turi subsidiyalanmaydi, shuning uchun uning narxi xalqaro bozorga mos ravishda o‘zgarib turadi.
- Odatda, 0.80 – 1 AQSH dollari atrofida bo‘ladi.
- Dizel: Dizel yonilg‘isi ham subsidiyalanadi va uning narxi taxminan 0.45 AQSH dollariga yaqinlashadi.
Mana narxlar. Ularni O‘zbekiston bilan o‘zingiz taqqoslang. Mening yuragim dosh bermaydi.
Malaylar nega signal chalmaydi?
Kuala Lumpurda aksariyat yo‘llar pulli ekan. Juda qimmat ham emas — shahar ichidagi yo‘llar kichik va qisqa masofalar uchun taxminan 0.20 – 1.0 dollarni tashkil etadi. Shaharlar orasidagi magistral yo‘llar esa bosib o‘tiladigan masofaga qarab, 2 – 10 dollar oralig‘ida bo‘lishi mumkin.
To‘lovlar ko‘pincha avtomatlashtirilgan tizim orqali amalga oshiriladi va haydovchilar to‘lov kartalaridan foydalanadi. Iskandar kartasini to‘ldirishni unutibdi — shlagbaum ko‘tarilmadi. U mashinadan tushib, yo‘lga masʼullarni topib, naqd to‘lab, yo‘lni ochguncha oradan 3-4 daqiqa o‘tdi. Orqamizdan kelib turgan avtomobillar esa na signal chaldi, na baqirib so‘kindi va na jahl qilib narigi qatorga o‘tib oldi. Vaholanki, yon qatorlar bo‘m-bo‘sh edi. Yo‘q, haydovchilar sabr bilan yo‘l ochilishini kutdi.
Umuman, shahar ichida ham birorta haydovchi “bib-bibillatib” signal chalganini eshitmaysiz. Xuddi parallel dunyoda yashaydigan odamlarga o‘xshaydi ular. Yana qatorni almashtirish uchun chiroqchalaringizni sal yoqsangiz kifoya — shartta to‘xtab sizni o‘tkazib yuborishadi. Tez yuradigan qatorda ketayotgan bo‘lsangiz ham orqadan birorta qora Gentra kelib, ko‘zni o‘yib oladigan led chirog‘ini ham yoqmas ekan. Juda qiziq.
-YF9auaSN.jpg)
Nega shunaqa?
Malayziyada, aynan, Kuala Lumpurda qoidabuzarlikni aniqlaydigan radar yoki kameralar nega yo‘q? Chunki:
– haydovchilik madaniyati va taʼlim yuksak darajada. Bu mamlakatda haydovchilik madaniyati juda yuqori darajada shakllanganiga guvoh bo‘ldik, haydovchilar yo‘l harakati qoidalariga xuddi qonunlarga rioya qilgandek munosabatda bo‘lisharkan. Umuman, yo‘l harakatining barcha ishtirokchilari qonun-qoidalariga itoatli. Maktablar va jamoat tashkilotlari haydovchilik madaniyatiga, yo‘lda o‘zaro hurmat va ehtiyotkorlikka katta eʼtibor qaratadi, shuning uchun haydovchilar radar yoki jarima yozuvchi kameralar bo‘lmasa ham masʼuliyat bilan harakatlanadi.
– qonunlar juda qatʼiy. Yo‘l harakati qoidalariga rioya qilmaslik hollari aniqlanganida jazolar o‘ta qatʼiy va qoidabuzarlarga jazo muqarrar. Tanish-bilish yoki ishni “yeng ichida bitirish” haqida hech qanday gap-so‘z bo‘lishi mumkin emas. Shuning uchun ham haydovchilar qoidalarni buzishdan juda ehtiyot bo‘ladi va o‘z ixtiyori bilan ularga bo‘ysunadi.
– yo‘llar juda ravon va belgilar aniq. Aksariyat yo‘llar, pulli. Balki shuning uchun ham ular ravon va mustahkam. Belgilar esa harakatlanish uchun juda yordam beradi, chalg‘ib yoki adashib yo‘lni topolmay qolishingiz qiyin.
Nima qilish kerak?
O‘zgarishimiz kerak. Hukumat, YHX yoki radar o‘rnatayotgan tadbirkorlar o‘zgarishini kutish emas, o‘zgarishni o‘zimizdan boshlashimiz kerak. Bugunoq.
Tasavvur qiling, agar hech kim qoida buzmasa, hamma yo‘l harakati qoidalariga itoat qilsa, radar o‘rnatayotgan tadbirkorlar kasodga uchraydi va bu kameralar o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘ladi.
Agar hamma o‘zgarsa, tezlikni meʼyordan oshirmasa yo‘llarda odamlar o‘limiga chek qo‘yiladi. Kimningdir bolasi qaysidir “o‘pka” haydovchini deb mashina g‘ildiraklari ostida qolib halok bo‘lmaydi. Qancha oilalar, odamlar baxtli yashaydi.
Odamlar baxtli bo‘lsa, ko‘chalarda xuddi Malayziyadagidek bir-biriga jilmayib boqadi, yo‘llarda bir-biriga mehr ko‘rsatadi, og‘rinmay yo‘l beradi, siqib o‘tmaydi, haqorat qilmaydi.
Va biz rivojlanishning katta bosqichiga qadam qo‘yamiz.
O‘zgaraylik!
Ahmad Yusupov tayyorladi
Izoh (0)