Bola shaxsining shakllanishidagi eng muhim davr — ilk bolalik. Yaponlar aynan shu davrga alohida e’tibor berishadi. Sony kompaniyasining asoschilaridan biri bo‘lgan Masaru Ibuka o‘z kitobida erta yoshdagi bolalarni tarbiyalash tamoyillari haqida yozgan. Muallif bolalar bilan muloqotda qiziqarli metodikani kashf qilib, haqiqiy yutuqqa erishgan.
Birinchi tamoyil: bog‘chaga borganda kech bo‘ladi
Masaru Ibuka ota-onalarga yetkazmoqchi bo‘lgan asosiy g‘oya shundan iboratki, bolaning xarakteri va aqliy qobiliyatlari hayotning dastlabki uch yili davomida shakllanadi. “Aqlli” yoki “nodon” bolalar yo‘q; farq faqat ularning intellektual faolligini qanchalik rag‘batlantirishga bog‘liq.
Ota-onalar esa ko‘pincha xatoga yo‘l qo‘yib, bolaga bog‘chaga borishidan oldin hamma narsaga ruxsat berishadi, keyin esa birdaniga qattiqqo‘l bo‘lishadi. Bunday o‘zgarish bola uchun ichki ziddiyatga olib keladi. Agar bola asta-sekin rivojlantirilsa va unga bir xil darajada qattiqqo‘llik bilan yondashilsa, u ancha baxtli bo‘lib ulg‘ayadi.
Ikkinchi tamoyil: “Qiyinchilik nima?”
Masaru Ibuka inson qobiliyati va xarakteri hayotning dastlabki yillarida shakllanishini ta’kidlaydi va bu fazilatlar genetik jihatdan belgilangan emasligini aytadi.
Uning metodikasining asosiy tamoyili: bola uchun hamma narsa yangi va qiziqarli. U dunyoni “oddiy” va “murakkab” deb ajratmaydi. Ibuka chaqaloq miyasini toza qog‘oz varag‘iga qiyoslaydi, unda ota-onalar ilk bilimlarni “bosib chiqarishadi.”
Bolangizga faqat oddiy suratlar emas, balki san’at asarlari va mashhur rasmlarni ham ko‘rsatish muhim. Bu uning estetik ehtiyojlarini shakllantirib, kelajakda go‘zallik va san’atni anglashning asosini yaratadi.
Uchinchi tamoyil: “Salom, yangi dunyo!”
Masaru Ibuka Mariya Montessori kabi bolaning rivojlanishi uchun butun kunni to‘shak yoki aravachada o‘tkazish zararli deb hisoblaydi. Chaqaloqning sensor sezgilariga bo‘lgan ehtiyojini shunchaki chayqaluvchi o‘yinchoqlar qondira olmaydi va u atrofdagi dunyo bilan sekin tanishadi.
Shu sababli yaponlar odatda bolani atrofni kuzatishi uchun yengil qiyshaygan holda yotqizishni tavsiya qilishadi. Buning uchun belanchak yoki kokos shaklidagi to‘shaklar mos keladi.
Bola vaqtini o‘tkazadigan xona yorqin va qiziqarli bo‘lishi kerak. Statistikaga ko‘ra, hayotining dastlabki oylari zerikarli, yorqin elementlar va tovushlarsiz xonada o‘tgan bolalar tengdoshlariga qaraganda sekinroq rivojlanadi.
To‘rtinchi tamoyil: “O‘zing qila olasan”
Yapon mutafakkiri Masaru Ibuka bolalar o‘zlari yig‘adigan o‘yinchoqlarga ko‘proq bog‘lanishini ta’kidlaydi. Bu yig‘iladigan qo‘g‘irchoq, pazl, yengil konstruktor yoki mashina modeli bo‘lishi mumkin. Bunday o‘yinchoqlar ijodkorlikdan zavq va muvaffaqiyat hissini beradi, shuningdek, bolaning rivojlanishiga yordam beradi.
Beshinchi tamoyil: “Sen iste’dodlisan”
Yaponlar Ibukaning ta’limiga tayangan holda loyning mayda motorika harakatlarini rivojlantirish uchun ajoyib vosita ekanligini hisobga olishadi. Agar bola o‘z qo‘llari bilan biror narsa yarata olsa, u o‘z talantini anglaydi va nimanidir bajara olishini sezadi. Bu o‘z-o‘zini baholashni oshiradi va kelajakdagi rivojlanish uchun rag‘bat beradi.
Shuningdek, rolli o‘yinlar (masalan, qo‘g‘irchoqlar yoki xola-xola o‘yinlari), jismoniy faoliyat va she’r yod olishni unutmang. Bolalar dastlabki yoshda takrorlashni zerikarli va qiyin deb hisoblamaydi. Intellekt va bolalar qobiliyatini rivojlantirish uchun bunday mashg‘ulotlar juda foydali.
Oltinchi tamoyil: Bolaning irodasini sindirmang
Ota-onalar ko‘pincha erta rivojlanishni ta’minlashda haddan tashqari qattiqqo‘l bo‘lishadi. Biroq ota-onalar bilan muloqot ham o‘qitishning bir turi ekanligini unutmaslik muhim. Bola uchun namunali bo‘ling, uni muhabbat va ishonch bilan qamrab oling.
Yettinchi tamoyil: “Barakalla”
Ma’n qilish har doim rag‘batlantirishdan osonroqdir, ammo jazolash his-tuyg‘ularni, kuch ishlatish bilan bog‘liq hissiyotlarni keltirib chiqaradi. Yaxshisi, bolaga muqobil taklif qilishdir. Masalan, agar bola devorga chizishni juda xohlayotgan bo‘lsa, unga katta qog‘oz bering. Ma’n etish sabablari haqida tinch ohangda tushuntiring va muqobil variantni, uning qanday yaxshiroq ekanligini aytib bering.
Sakkizinchi tamoyil: Bolangiz bilan yaqin aloqada bo‘ling
Ota-onalar ko‘pincha bolani qanchalik tez-tez qo‘llarga olish kerakligi haqida qarama-qarshi maslahatlarni eshitishadi. Ibuka bolaning yig‘lashi — bu uning yordamga muhtojligini bildirishning yagona usuli deb hisoblaydi. Onasi bilan taktil aloqasi aqliy rivojlanish va empatiya shakllanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli yapon tarbiyachilari fikriga ko‘ra, bolani yig‘lashi bilan qo‘lga olish kerak.
Izoh (0)