Ovik Mkrtchyan: O‘zbekistonga sarmoya kiritish jamiyat uchun ham foydali

O‘zbekiston sanoati uchun yuzlab yangi yosh muhandislarni tayyorlash. Atrof-muhitga zararli materiallarni qayta ishlash. Nanomateriallar. Bularning barchasi mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan investorlar uchun atipik loyihalar majmuasidir. Tajribali tadbirkor Ovik Mkrtchyan esa aynan mana shunday qiziqarli, g‘ayrioddiy va davlat taraqqiyoti uchun foydali bo‘lgan sohalarni tanlaydi. O‘zbekistondagi 3 milliard dollargacha sarmoyani qaysi sohaga jalb qilish va innovatsiyalarga bo‘lgan ishtiyoqni qanday saqlab qolish mumkin? Ovik Mkrtchyanning Repost.uz saytiga bergan intervyusida o‘qing.

“Bu datchiklar miya neyronlaridagi signallarni bevosita qabul qilish va ushbu jarayonni chuqurroq o‘rganish imkonini beradi. Bu noyob uskuna O'zbekistonda yagona hisoblanadi, - deb tushuntiradi Ovik Mkrtchyan boshimdagi maxsus uskunani yechib. Biz Toshkent shahridagi Yoshlar tashabbuslari markazida faoliyat yuritamiz. Olmachi ko‘chasidagi bu uch qavatli binoning har bir xonasi noodatiy texnologiyalar bilan jihozlangan: golografik qurilmalar, 3D-printerlar, Microsoft’dan virtual reallik qurilmalari, motorli meta-bo‘shliqlar, robotlar va boshqalar.

O‘zbekistonning bo‘lajak yosh muhandislari uchun zamonaviy markaz asoschisi Ovik Mkrtchyan bo‘lib, tashkilot ingliz investitsiya kompaniyasi Gor Investments tomonidan qurilgan. 1999-yildan beri kompaniya butun dunyo bo'ylab turli innovatsion va ekologik loyihalarga sarmoya kiritib kelmoqda.

Ovik Leonardovich, aytingchi, nega O‘zbekistonga sarmoya kiritishga qaror qildingiz?

Bugungi kunda O‘zbekistonda investitsiya loyihalari uchun juda qulay sharoit mavjud. Faol, innovatsion fikrli tadbirkorlar uchun ushbu mamlakat sezilarli afzalliklarga boy: yirik, doimiy o'sib borayotgan bozor, raqobatdan xoli sohalar, kichik soliqlar. AQSh Davlat departamenti yaqinda e'lon qilgan hisobotida O'zbekiston amerikalik sarmoyadorlar tomonidan katta qiziqish uyg'otayotgani, mintaqadagi iqtisodiy yetakchilardan biri sifatidagi salohiyatini tasdiqlagani qayd etilgan. Bu Prezident Shavkat Mirziyoyev tanlagan yo‘l muvaffaqiyatidan dalolat beruvchi jiddiy omildir.

Shu bilan birga, xorijiy investitsiyalar uchun qonunchilik darajasida himoya ham mavjud. Investor sifatida men o'zimni xavfsiz his qilaman. O'rganishga va ishlashga tayyor bo'lgan ko'plab iqtidorli va mehnatkash odamlarning mavjudligi men uchun katta yutuq. Darvoqe, O‘zbekistonning asosiy resursi - yoshlar, deb hisoblayman. O‘ylaymizki, bugungi yoshlar tufayli mamlakat tez orada qit’ada yetakchi o‘rinni egallaydi. Men muvaffaqiyatli biznesmenman va bugun atrofimdagi dunyoni o'zgartiradigan loyihalar yaratish muhim. Shu bilan birga, mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlarga o‘z hissamni qo‘shmoqchiman. Qiziqarlisi shundaki, faqat foyda loyiha muvaffaqiyatining ko'rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Aynan shu sababdan men O’zbekistondaman.

Sizni O'zbekiston bilan yana nimalar bog'lab turadi?

Shuni aytib o’tish kerakki, men shu ajoyib zaminda o‘sib ulg’ayganman va vatanimni chin dildan sevaman. Tarjimai holimda Tog‘li Qorabog‘da tug‘ilganim yozilgan. Ammo ota-onam meni yoshligimda O‘zbekistonga olib kelishdi. Bu yerda maktabni tugatdim va universitetda o‘qidim, do'stlar orttirdim va ishimni boshladim. Bu yerda men tadbirkor sifatida rivojlanganman. O'zimni bu mintaqaga daxldor his qilaman. Qolaversa, mehmondo‘st O‘zbek xalqi oldidagi mas’uliyatni his qilaman.

Shu bois bugun men bu yerga yirik xorijiy sarmoyalarni jalb etish, aniqrog’i, Yevropa Ittifoqi, Osiyo, AQSh va Fors ko'rfazi mamlakatlaridagi hamkorlarni qiziqtirish harakatidaman. Hatto O‘zbekiston investitsiya bozorining o‘ziga xos elchisiman desam ham bo’ladi. Odamlarni Toshkentga kelish  imkoniyatlarini ko‘rib chiqishga, loyihalarda ishtirok etishga, mamlakat rivojiga hissa qo‘shishga undayman va buni burchim deb his qilaman.

Ovik Leonardovich, bizga hozirda faoliyat yuritayotgan Yoshlar tashabbuslari markazi haqida batafsil ma’lumot bersangiz?

Albatta. Bu mening faxrim. Biz O‘zbekiston hududida keng ko‘lamli innovatsion loyihalar, ularni rejalash va amalga oshirishga tayyorgarlik ko‘rishni boshlagan vaqtda, kadrlar masalasi keskinlashdi. Afsuski, bu faqat bizning muammomiz emas. O‘zbekistondagi har bir tadbirkor ertami kechmi bunga duch keladi. Quvonarlisi, davlat ta'lim sohasini isloh qilishning ustuvor yo'nalishi bo'lgan ushbu muammoni hal qilishga intilmoqda. Lekin pirovardida biz tadbirkorlar bu jarayonga o‘z hissamizni qo‘shishni zarur deb bildik.

Markazda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning joriy yil 20-iyun kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishini katta e’tibor bilan kuzatdik. So‘ngra Prezident: “Iqtisodiyotimiz jadal o‘sishini ta’minlash uchun yuqori malakali muhandislar suv va havodek zarur”, dedi. Bu vaqtga kelib qariyb 10 million dollarlik muhandislar tayyorlash uchun zamonaviy yoshlar markazini qurib, foydalanishga topshirganimizdan xursandmiz. Bu bizning ijtimoiy loyihamiz bo'lib, yaqinda to'liq ishlay boshlaydi. Nafaqat O‘zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyoda tengi yo’q asbob-uskunalar yordamida maktab o‘quvchilari va talabalarni eng kerakli muhandislik kasblariga o‘qitishni rejalashtirganmiz.

Darhaqiqat, juda qiziqarli joy. Men hech qachon shahrimizda bunday uskunalarni ko'rmaganman. Ishlab chiqarish, hozirda nima ustida ishlayotganingiz haqida qisqacha nima deya olasiz?

Tez orada Toshkent viloyati Olmaliq shahrida O‘zbekiston uchun noyob zavod – “Technano Innovation” ochiladi. U yerda molibden trioksid nano kukunini ishlab chiqaramiz. "Ovik Leonardovich, oddiyroq narsani chiqarish ham mumkin-ku?" degan savol o’rinsiz. Gap shundaki, biz innovatsiyalar va o‘z ixtirolarimiz asosida quramiz. Bizda nodir metallarning nano kukunlarini ishlab chiqarish bo‘yicha nou-xau mavjud. Molibden trioksidi elektrotexnika va elektronika sohasi uchun muhim ahamiyatga ega bo’lib, kimyo sanoati, tibbiyot va qishloq xo'jaligida keng qo’llaniladi. Men bunday sohalarga qiziqaman. Muvaffaqiyatli, foydali loyihaning g'ayrioddiy va murakkab g'oyadan tug'ilishi bu sof sehrdir.

Biz 15 yil davomida texnologiya ustida ishladik va hajmi 20–80 nanometr bo'lgan kukun zarrasini ishlab chiqaruvchi qurilmamizni yaratdik. Nanotexnologiyalar deb shunga aytiladi!  Olmaliq metallurgiya shahri. U yer ish o’rinlariga muhtoj. 2027-yilgacha ishlab chiqarishni kengaytirish, boshqa metallardan kukun tayyorlash niyatimiz. Bu esa ish o'rinlarini ko'paytiradi. Men bu loyihaga ishonaman va albatta sizni fabrikamizda kutib qolaman!

Albatta, fabrika haqida reportaj tayyorlashga harakat qilaman. Ovik Leonardovich, ayting-chi, innovatsiyaga bu qadar qiziqish qayerdan paydo bo'ldi?

Men biznesni ancha oldin, 35 yildan ko'proq vaqt avval boshlaganman. Barchasi boshqalar kabi an'anaviy: savdo, ta'minot, import-eksport kabilardan boshlangan. Jiddiy biznes 30 yil oldin, men va sheriklarim birinchi transport kompaniyasini tashkil qilganimizda boshlangan. Ammo bu ham juda an'anaviy edi. Vaqt o'tishi bilan men bu sohada chegaraga yetganimni angladim. Zerikdim va qiziqish ham yo’qolgan edi. So’ngra yangi narsa qilishga qaror qildim. Bankda ishlashga muvaffaq bo'ldim va 1997 yilda vitse-prezident lavozimiga erishdim. Lekin doim o'z bankimni ochishni orzu qilardim. Shunday qilib, 2009-yilda hamkorlarim bilan Osiyo Alliance Bankni tashkil qildik, bu nom sizga tanish bo'lsa kerak. Orzu amalga oshdi.  

Keyin esa yuqori texnologiyali va innovatsion biznesni boshlashga qaror qildim. Qiziqarli shunday emasmi? Ancha vaqt oldin, 2000-yillarning boshida farmatsevtika va sog'liqni saqlash sohasidagi o'zgarishlarga qiziqib qoldim. Natijada bugungi kunda ushbu sohalarda 30 dan ortiq xalqaro patentlarga ega bo‘ldim. Jamoam bilan ajoyib natijalarga erishdik. Misol uchun, biz deyarli har qanday virusni yo'q qilishga qodir bo'lgan virusni inaktivatsiya qilish blokini ishlab chiqdik. Bugungi kunga qadar bu borada chuqur izlanishlar olib borganmiz va  izlanishda davom etamiz. Hozirda esa nanomateriallar meni juda qiziqtirib qo’ygan.

Ovik Leonardovich, ishingizda qanday qiyinchiliklarga duch kelgansiz? Xorijiy investor sifatida O‘zbekistonda ishlashning eng qiyin jihati nimada?

O‘zbekistondagi faoliyat bilan bog’liq juda optimistik fikrdaman va bu borada katta rejalarim bor. Bu haqda gapirishni istamasdim, ammo intervyuga rostg’oylikka kelishganmiz, shu sabab birinchi marta ochiq aytmoqchiman. Afsuski, kompaniyamizning mamlakat bozorida faol va muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi hammaga ham yoqmaydi. Yaqinda raqobatchilar yoki shunchaki hasadgo'y odamlarning hiyla-nayranglariga duch keldik -  bu odamlarni tanimayman, ularning kimligini faqat taxmin qilish mumkin xolos. Tashabbuslarimizni obro‘sizlantirish maqsadida internetda aksiya tashkil etishdi. Turli anonim veb-saytlar va Telegram kanallarida mening obro‘yimga putur yetkazishga qaratilgan “tuhmat”, yolg’on maqola va nashrlar paydo bo‘ldi.

Mualliflar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaplashib, maqsadlarini bilmoqchiman – lekin ular niqob ortiga yashirinib, ishonchsiz saytlarda o‘z “ijodlarini” davom etishmoqda. Bunday noinsof o'yinga duch kelgan birinchi va oxirgi tadbirkor emasman degan fikrdaman. Biroq, o'z obro'yimni himoya qilishga qaror qildim va zarur qonuniy choralarni ko'rdim. Ishonchim komilki, O‘zbekistonda qonun va tartib hukmron bo‘lib, bu yolg‘on maʼlumotni tarqatuvchilar o‘z jazolarini olishadi.

Mamlakatning sarmoyaviy muhiti uchun tadbirkor o‘zini himoyalangan his qilishi juda muhim, aks holda rivojlanish bo’lmaydi. Menimcha, huquq-tartibot idoralari xorijiy investorlarni obro‘sizlantirish harakatlariga qarshi jiddiy chora ko’rishlari kerak. Mening sha’nimga dog‘ tushirmoqchi bo‘lganlarning respublika qonunchiligiga muvofiq adolatli jazolanishiga istayman. Bu boshqa ishbilarmonlarga O‘zbekistonning mamlakat iqtisodiyoti rivojiga foyda keltiruvchi investorlarni himoya qila olish qobiliyatini namoyish etadi.

Afsuski, so‘nggi paytlarda O‘zbekistonda tadbirkorlarni shantaj qilish, maʼlumotlarni manipulyatsiya qilishga urinishlar kuzatilmoqda. Lekin ishontirib aytamanki, buning professional ommaviy axborot vositalariga hech qanday aloqasi yo'q. Ovik Leonardovich, nihoyat o'z rejalaringiz bilan o'rtoqlasha olasizmi?

Men o'z oldimga juda katta vazifa qo'ydim. Kelajakda O‘zbekistonga 3 milliard dollargacha sarmoya jalb qilmoqchiman. Agar hammasi reja qilingandek davom etsa, loyihalarimiz muvaffaqiyatli ishlasa va boshqa investorlarga o'ziga xos namuna ko'rsata olsa bunga erishish mumkin deb o’ylayman. Xorijlik ishbilarmonlarga faqat ko'chmas mulk yoki energetika sektori emas, innovatsion sohadagi xususiy tashabbus ham yaxshi foyda keltirishini ko‘rsatmoqchiman.

Agar aniq rejalar haqida gapiradigan bo'lsak, hozirda kaprolaktam ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash va utilizatsiya qilish zavodini ishga tushirish ustida faol ishlamoqdamiz. Bu muammo haqida eshitganmisiz? Vaholanki, Chirchiq shahri yaqinida ushbu xavfli va zararli kimyoviy chiqindilarning 100 ming tonnaga yaqini ko‘milgan. "Kaprolaktam" zavodi 15 yillik faol faoliyatdan keyin deyarli 20 yil oldin yopildi. Ma’lum bo‘lishicha, o‘ttiz yildan ko‘proq vaqt davomida uning chiqindilari saqlangan, ko’milgan va maxsus qabristonlarda hozirgacha saqlanadi. Ular melioratsiya va tabiatda qayta ishlanmaydi, ya'ni ular parchalanmaydi. Bu chiqindilar ko‘milgan beton konstruksiya bosimsizlansa, atrof-muhit va inson hayotiga katta zarar yetishi mumkin.

Biz ushbu chiqindilarni butunlay qayta ishlash imkonini beradigan noyob texnologiyani ishlab chiqdik va patentladik. Mazkur loyiha Prezident Shavkat Mirziyoyevning aholi uchun ekologik va ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash borasidagi yangi siyosati, qattiq maishiy chiqindilarni qayta ishlash, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish va aholiga qulaylik yaratish bo‘yicha yangi qonunlar qabul qilganligi tufayli amalga oshdi. Loyihani yakunlab, Toshkent viloyatining qo‘riqxona va kurort zonasining muhim bir go‘shasini tozalaymiz va ekologik muhitni yaxshilaymiz.

Bizning texnologiyamiz qayta ishlash jarayonida qo‘shimcha mahsulotlar – benzoy kislotasi va isitish moyi olish imkonini beradi. Isitish moyi korxonaga umumiy foydalanish tarmoqlariga ulanmasdan qayta tiklanadigan energiya manbalarida ishlash imkonini beradi. Benzoy kislotasi esa farmatsevtika, oziq-ovqat sanoati, shuningdek, kosmetika va parfyumeriya sanoatida qo’llaniladi. Chirchiqdagi kimyoviy chiqindilar atir va lab bo'yog'i sanoatiga? Qiziqarli shunday emasmi? Juda. Jamiyatga foyda keltirishga imkon beradigan loyihalar? Mana nima menda juda katta qiziqish uyg’otmoqda. Foyda esa muvaffaqiyatning yagona ko'rsatkichidir.