Joriy yilning 30-iyul kuni HAMAS yetakchisi Ismoil Haniya Eronda poytaxti Tehron shahrida Isroil tomonidan o‘ldirilganidan so‘ng, Yaqin Sharqdagi mavjud harbiy-siyosiy vaziyat yangi “faza”ga ko‘tarildi. Eron oliy rahnamosi Ali Xomanaiy Haniyaning o‘ldirilishiga javoban Isroilga to‘g‘ridan-to‘g‘ri zarba berishni buyurdi.
CCN Pentagonga tayanib xabar berishicha, Eron va uning ittifoqchilari yaqin 72 soat ichida Isroilga qarshi keng ko‘lamli hujumni boshlaydi. Xo‘sh, Eron Isroilga qarshi qanday javob qaytaradi? “Daryo” ushbu mavzuda siyosatshunos Farhod Karimov bilan suhbatlashdi.
Siyosatshunos fikr bildirishicha, agar Eron Isroilning provokatsiyalariga aldanib, harakat qilsa – global urush boshlanish ehtimoli oshib ketadi.
“Bugun Yaqin Sharq mintaqasida har qachongidan ham keskin vaziyat sodir bo‘lmoqda. Hozirgi siyosiy keskinlik 7-oktyabrda boshlangan urush oqibatida vujudga keldi. Falastinni himoya qilib chiqqan mamlakatlar va Isroil o‘rtasidagi ziddiyat kuchayib ketdi. Eron poytaxti Tehron shahrida HAMAS yetakchisi Ismoil Haniyaning o‘ldirilishiga javoban, Eron Isroilga qaqshatqich zarba berishini ma’lum qildi. Bunga javoban Isroil va AQSH mintaqadagi kuchlarini bir yerga jamlab, Eronning javobiga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Agar jarayonga Eron aralashsa – bu butun dunyoda bo‘linishlar va global mojaroga sabab bo‘ladi. Chunki Eron Hizbulloh va HAMASga o‘xshagan guruh emas!
O‘ylaymanki, Eron bu borada bosiqlik bilan pragmatik siyosat yuritadi. Agarda Eron Isroilning provokatsiyalariga aldanib, harakat qilsa – urush boshlanish ehtimoli oshib ketadi. Balki Isroilga shu narsa kerakdir?! Shu tarzda Isroil ushbu urushga AQSHni jalb qiladi. Natijada global urush boshlanib ketadi”, – deydi siyosatshunos.
Farhod Karimov shuningdek, Eronni katta urushga kirishi Markaziy Osiyo davlatlari, xususan, O‘zbekiston manfaatlariga zid kelishini aytdi.
“Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun esa bu katta muammo keltirib chiqaradi. Chunki O‘zbekiston asosan dengizga chiqishni Eron orqali amalga oshirmoqda. Agar Eron urushga tortilsa, portlar yopilishiga sabab bo‘ladi. Oqibatda O‘zbekiston dengizga chiqish imkoniyatlaridan mahrum bo‘lib qoladi".
— Ma’lumotlarga ko‘ra, kuni kecha Jo Bayden Isroil bosh vaziri bilan telefon orqali muloqotni amalga oshirgan. Va bu muloqot vaqtida Bayden tomonida Isroil Haniyaning o‘ldirilishini noto‘g‘ri vaqtda amalga oshirilganini qayd etgan. Bundan tashqari Bayden Tehrondagi Haniyaning yo‘q qilinishi Yaqin Sharqda keng ko‘lamli urushni keltirib chiqarishi mumkinligidan xavotir bildirgan. AQSH Yaqin Sharqdagi mojaroning katta bo‘lib ketishidan nega bunchalik xavotirda?
Hal qiluvchi pozitsiya AQSHga tegishli. Isroil esa bu jarayonlarga Qo‘shma Shtatlarni jalb qilishga harakat qilmoqda. Kuni kecha Amerika prezidenti Jo Bayden Isroil unga HAMAS yetakchisining o‘ldirilishi haqida xabar bermaganini ma’lum qildi. Umuman olganda, AQSH mintaqadagi mojaro katta eskolatsiya jarayoniga aylanib ketishini istamaydi. Sababi, AQSH agar bu yerda katta urush boshlanib ketsa, boshqa yirik kuchlar ham mojaroga aralashib ketishini biladi. Masalan, Eron Rossiya va Xitoyning strategik hamkori hisoblanadi. Ular Eronga harbiy jihatdan yordam berishi mumkin. Shu sababdan ham AQSH urushni xohlamaydi.
Bir narsani bilishimiz kerakki, Eron mintaqaviy davlat. Yaqinda prezidentlik saylovi o‘tkazildi. Yangi prezidentdan Eron xalqi ko‘p narsalarni kutadi. Shuning uchun Eronni ichidagi vaziyat o‘zgarishi mumkin. Hozir Eron javob bersa ham qiyin vaziyatga tushadi, bermasa ham. Ya’ni Isroil va G‘arb Eronni ilojsiz holatga olib kelib qo‘ydi.
— Isroil Eronga qarshi urishmoqchimi? U bunga qanchalik tayyor?
— Isroilni o‘zi Eron bilan urushga tayyor emas. Shuning uchun bir necha yillardan buyon bu urushga AQSHni tortishga intilib keladi. Amerika agar bu mojaroga qo‘shilsa, unga ham katta zarar yetadi. NATOdagi barcha mamlakatlar ham bu urushni qo‘llab-quvvatlamaydi.
— Hozirda bir qancha OAVlar Eron bugun Isroilga javob zarbasini yo‘llashini yozmoqda. Eron tomonidan beriladigan javob zarbasi qanday ko‘rinishida bo‘lishi mumkin?
— Eronning javobi 5-avgust kuni bo‘lishi kutilmoqda. Lekin menimcha, Eronni Isroilga raketa hujumlari orqali javob qaytaradi. Ya’ni quruqlikda Isroil bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri urush ehtimoli juda past. Eron urushga qanchalik tayyor? Chunki Eron uzoq vaqtdan beri sanksiyalar girdobida yashamoqda. Rossiya va Xitoy faqat Eronga qurol masalasida yordam berishi mumkin. Ular mojaroga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralasha olmaydi. Agar urush masshtabi Eron yerlariga ko‘chsa, Eron o‘z hududiy yaxlitligini qayta tiklay olmasligi mumkin.
Sardor Ali suhbatlashdi
Izoh (0)