O‘zbekiston va Qozog‘iston O‘rta koridordan qanday foyda olishi mumkin?

O‘zbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari uchun O‘rta koridor Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan tashqi savdoda eng muhim yo‘nalish hisoblanadi. U “rivojlanish dvigateli”ga aylanishi mumkin, deya xabar bermoqda Jahon banki.

Markaziy Osiyo va Kavkaz orqali Xitoy hamda Yevropa bozorlarini bog‘lovchi avtomobil, temir yo‘l va dengiz yo‘llari tarmog‘ini — O‘rta koridorni mustahkamlash savdo-sotiqni rivojlantirish, ish o‘rinlari yaratish va tadbirkorlikni rag‘batlantirish orqali iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shadi.

Investitsiya va samaradorlik choralarini oshirish 2030-yilga kelib yo‘lak bo‘ylab harakatlanish vaqtini ikki baravar va savdo oqimlarini uch baravarga qisqartirishi mumkin.

Temir yo‘llarni, shuningdek, intermodal va dengiz obyektlarini modernizatsiya qilishda investitsiyalar zarur. Muvofiqlashtirish, logistika va raqamlashtirishni yaxshilash samaradorlikni oshirishni ta’minlaydi.

Jahon banki mintaqada savdo va iqtisodiy o‘sish katalizatori sifatida O‘rta koridor salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun hukumatlar va ko‘p tomonlama tashkilotlar bilan hamkorlik qilmoqda. Bank eng dolzarb qisqa muddatli muammolarni hal qila oladigan 10 ta muhim harakatni taqdim etdi:

1. Olmaota metrosi hududida tirbandlikni kamaytirish uchun temiryo‘l aylanma yo‘lini yaratish. Qozog‘istonning eng yirik shahri Olmaotada barcha yuk poyezdlari shahar markazidan o‘tadi va ularning lokomotivlari dizeldan elektrga almashtirilishi kerak. Shaharni aylanib o‘tish temiryo‘l harakati oqimini yaxshilashi mumkin.
2. Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasidagi chegarani kesib o‘tishda uzoq vaqt kutish kerak. Ushbu muammoni chetlab o‘tish uchun ba’zi kompaniyalar yuklarini tashish uchun uzoq va murakkab yo‘llarni tanlaydi. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida yangi temir yo‘lning yo‘lga qo‘yilishi yuk egalariga to‘g‘ridan to‘g‘ri yo‘llardan samaraliroq foydalanish imkonini beradi.
3. Kaspiy dengizi sathining iqlim o‘zgarishi natijasida pasayib ketishi port faoliyatiga ta’sir qilmoqda. Aqtau porti samaradorlikni oshirish uchun maxsus uskunalar va kengaytirilgan port sig‘imiga muhtoj. Masalan, kemaning yuklarni qirg‘oqqa sekin yuklash va tushirish muammosini har bir yuk turi uchun mos kranlardan foydalanish va temiryo‘lga o‘rnatilgan uskunalarni sotib olish orqali hal qilish mumkin.
4. Harakat tarkibining, ayniqsa Gruziyadagi lokomotivlarning taqchilligi O‘rta koridorning yuk tashish uchun tranzit yo‘li sifatidagi imkoniyatlarini cheklab qo‘yadi, bu esa yetkazib berish muddatini uzaytiradi. Harakatlanuvchi tarkibning ko‘payishi yo‘lakning yuklarni o‘tkazish qobiliyati va samaradorligini oshiradi.
5. Axalkalaki temiryo‘l stantsiyasini kengaytirish bilan birga Axalkalaki va Turkiya chegarasi o‘rtasidagi temiry‘l aloqasini yaxshilash. Axalkalaki stansiyasi temiryo‘l o‘lchagichni almashtirish nuqtasi bo‘lib xizmat qilgani sababli, undan Turkiyaning Sivas shahriga yangi liniya qurilsa, bu muammo tug‘dirishi mumkin. Axalkalaki-Turkiya chegarasida ikki o‘lchovli temiryo‘l liniyasini joriy etish Gruziya yoki Turkiyada temiryo‘l o‘lchagichni almashtirish imkonini beradi va shu bilan operativ moslashuvchanlikni kengaytiradi.
6. Gruziyaning Poti porti 2023-yilda maksimal quvvatga yetdi. Potining dengizda ishlash imkoniyatlarini oshirish va ichki temiryo‘l aloqalarini yangilash orqali ko‘proq konteyner tashishni amalga oshirish va konteynerlarning tranzit vaqtini qisqartirish mumkin.
7. Sivas-Kars-Gruziya chegarasidagi temiryo‘l liniyasi zudlik bilan modernizatsiyani talab qiladi. Cheklangan yuk tashish hajmi va eskirgan texnologiyani hisobga olgan holda, u O‘rta koridor temiryo‘l infratuzilmasidagi eng dolzarb muammo hisoblanadi.
8. Bosfor bo‘g‘ozi orqali yuqori quvvatli, yer usti temiryo‘l tarmog‘ini rivojlantirish. Bu Istanbulning O‘rta koridor uchun Turkiya liniyasining raqobatbardoshligini pasaytiradigan to‘siq bo‘lib qolish oldini oladi.
9. Ruminiya va Bolgariyadagi port va temiryo‘l aloqalarini yaxshilash uchun investitsiyalar zarur. Bu ikki mamlakatda, xususan, Markaziy Yevropa va undan tashqarida ichki hamda transchegaraviy aloqalarni mustahkamlashga yordam berishi mumkin.
10. O‘rta koridor bo‘ylab savdoni osonlashtirish, chegaralarni boshqarish va xizmatlar ko‘rsatishni yaxshilash muhim ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda bojxona va chegara boshqaruvi yetarli darajada raqamlashtirilmagan, bu esa samarali axborot almashinuvini cheklaydi. Bundan tashqari, muvofiqlashtirilgan, rejalashtirilgan va vaqtga oid xizmatlarning etishmasligi mavjud.