XX asrning eng buyuk fantast yozuvchilaridan biri hisoblanmish Ayzek Azimov AQSHga oilaviy migrant sifatida borib qoladi. Umuman olganda, u hozirda “migratsiya zanjiri” deb ataluvchi jarayonning bir qismi edi. Azimov ilmiy fantastika olamini “ag‘dar-to‘ntar” qilib yubordi. U yozgan kitob hatto Tesla bilan birga kosmosga uchirildi.
AQSHga ko‘chib o‘tish
Azimov 1920-yilning 2-yanvar kuni Sovet Ittifoqi tarkibidagi Smolensk guberniyasida dunyoga keladi. Ota-onasi — Anna-Raxil Isaakovna Berman va Yuda Aranovich Azimov tegirmonchilik bilan shug‘ullanardi. Is’hoqning otasi bolsheviklar inqilobidan keyin o‘z oilasi hayoti qanday kechishini tasavvur qilib, Amerika farzandlarining ta’limi va hayoti uchun yaxshi maskan degan qarorga keladi. AQSHga ko‘chib o‘tgan Is’hoq Ayzekka aylanadi.
“1922-yilda singlim tug‘ilgandan keyin otam Qo‘shma Shtatlarga ko‘chib o‘tishga qaror qildi. Nyu-Yorkda onamning o‘gay akasi yashar va u bizning mamlakatda ortiqcha bo‘lmasligimizga kafolat berardi”, — deb yozadi Azimov o‘zining avtobiografiyasida.
Azimovlar oilasining tarixi — oddiy immigrantlarning an’anaviy tarixidan farq qilmaydi. Ayzekning ota-onasi o‘z farzandlarining kelajagi uchun boridan kechadi.
“Otam farzandlari uchun yaxshi hayot umidida Qo‘shma Shtatlarga keldi va, shubhasiz, bunga erishdi. U o‘g‘illaridan biri muvaffaqiyatli yozuvchi, ikkinchisi — nomdor jurnalist, qizi esa turmushga chiqqanini o‘z ko‘zi bilan ko‘rishga ulgurdi. Bularning barchasiga u osonlikcha erishmadi”.
Ayzekning yozishicha, otasi Rossiyada toparmon-tutarmon oilaning a’zosi, bilimi uchun hurmat qilinadigan ilmli inson bo‘lgan. Qo‘shma Shtatlarga kelganida esa hamyonida bir tiyin ham yo‘q va til bilmaydigan shaxsga aylangan. U to‘g‘ri kelgan qora ish bilan shug‘ullanib, uch yil ichida kichik qandolat do‘konini ochishga yetadigan boshlang‘ich to‘lovni to‘playdi — bu esa oila kelajagini ta’minlab beradi.
Yozuvchilikka kirib kelish yo‘li
12 yoshga to‘lgan Ayzek Azimov hikoya yozishga qiziqib qoladi va qoralamalarini do‘stlariga o‘qib beradi. Oradan olti yil o‘tgach, u “Hayratlanarli ilmiy fantastika” jurnalini o‘qib qoladi va o‘z tarixini yozishni boshlaydi. Bunda otasi bergan maslahat unga asqatadi. Azimovning otasi inqilobdan keyin sovet byurokratlariga qarshi turgan bo‘lsa-da, AQSH nashriyotlarida vaziyat qandayligini bilmas edi. U bo‘lajak yozuvchi Ayzekni metroga o‘tirishga ko‘ndiradi va shaxsan o‘zi taniqli jurnal muharriri Jon Kempbellga o‘g‘lining hikoyasini topshiradi.
Kempbell esa odamshinavanda inson bo‘lib, Azimov bilan suhbatlashishga hech qanaqa qarshilik bildirmaydi.
“Oradan ancha yillar o‘tgach, Kempbelldan nima uchun menga qiziqish bildirganini so‘radim. U men sizda nimanidir ko‘rdim. Siz tinglashga tayyor holatda edingiz va qancha rad javobini bersam ham, ketmasligingizni bilardim. Tirishqoqlik bilan ishlashga tayyor bo‘lganingiz sabab men ham siz bilan mehnat qilishga shay edim, degandi”, — deya xotirlaydi Azimov.
Azimov hayotda juda qat’iyatli va o‘ziga ishongan edi. Bo‘lajak yozuvchi dastlabki oltita hikoyasiga rad javobini oladi. Ammo u ishlashni davom ettiradi va oradan to‘rt oy o‘tgach, birinchi hikoyasini sotadi. Keyin esa yana ikkitasi sotiladi — ular orasida Jon Kempbellning “Hayratlanarli ilmiy fantastika”siga yo‘l ochgan qoralama ham bor edi.
Azimov Kolumbiya universitetida bakalavr va magistr darajasini oladi. Avvaliga uni “yahudiylar kvotasi” sabab birinchi bosqichdan o‘qishga qabul qilishmaydi. 1942-yildan 1945-yilga qadar Ayzek Filadelfiyadagi harbiy-dengiz eksperimental stansiyasida ishlaydi. O‘qish davrida bo‘lsa u yozishni davom ettiradi va 1948-yilda kimyo bo‘yicha falsafa doktori darajasini qo‘lga kiritadi. 1950-yilda u Boston universitetining Tibbiyot fakulteti professoriga aylanadi.
E’tiborli jihati, u 1950-yilga qadar “Osmondagi tosh” nomli birinchi romanini chop etmaydi. Bu vaqtda u 30 yoshda edi. 1969-yilga kelib esa Azimov o‘zining 100-kitobini nashrdan chiqaradi. Yozuvchilik faoliyati davomida u 500 dan ortiq kitob yozdi, ularning ayrimlari — Azimov tahrirlagan boshqa yozuvchilarning saylanmalaridir, ammo aksariyat qismi Ayzekning romanlari, ilmiy-ommabop kitoblari va hikoyalar to‘plamlaridir.
1977-yilda Ayzek Azimov Asimov’s Science Fiction Magazine nomli ilmiy-fantastik jurnalga asos soladi. U boshqalarga ham o‘zi o‘smirligida maqolalarini chop etish uchun imkoniyat bergan maydonni yaratib beradi. Azimovning jurnali muharriri Sheyla Uilyams yozuvchi bilan o‘tgan vaqtlarini yaxshi eslaydi:
“U ajoyib edi, shu bilan birga, juda xushchaqchaq, e’tiborli va yoqimli inson edi. Ofisga haftada bir marotaba tashrif buyurar, maqola yozar va xodimlarning kayfiyatini ko‘tarib ketardi”.
16 yoshli Sheyla Uilyams Ayzek Azimov bilan konferensiyada tanishib qoladi va oradan 10 yil o‘tgach uning hamkasbiga aylanishini xayoliga ham keltirmaydi. Yozuvchi o‘zi ta’sis etgan jurnalning umri uzoq bo‘lishiga umid bildirardi. Azimovning vafotiga mana 32 yil to‘lgan bo‘lsa-da, jurnal hamon faoliyat ko‘rsatmoqda.
Azimov XX asr “Uyg‘onish davri” odami edi. U Shekspir, Injil haqida, Amerika tarixi, dunyo tarixi, matematika, kimyo tarixi, astronomiya haqida ko‘plab kitoblar yozdi. Bunday yo‘nalishda birgina kitob yozish uchun ham oddiy inson umrining katta qismini o‘qib-o‘rganishga sarflaydi.
“Ko‘plab aktyorlardan Ayzek Azimovning ‘Shekspir bo‘yicha qo‘llanma’ kitobi hozirga qadar Nyu-York, Konnektikut va boshqa shaharlarda pyesa qo‘yishda foydalanilishini eshitganman”, — deydi Uilyams.
2018-yilda esa Ilon Maskning SpaceX kompaniyasi Tesla elektromobilini kosmosga uchirganida, mashinada Azimov fondi trilogiyasiga kiruvchi kitoblar nusxalari bo‘lgan.
Azimov ilmiy fantastikada asosan robototexnikadagi uchta qonuni bilan mashhur:
- Robot insonga jarohat yetkaza olmaydi yoki insonga zarar yetishi mumkin bo‘lgan holatda harakatsiz turmaydi;
- Robot inson tomonidan berilgan buyruqlarga bo‘ysunishi kerak, bunda buyruqlar Birinchi qonunga to‘g‘ri kelsa, istisno qo‘llanadi;
- Robot o‘zining mavjudligini himoya qilishi kerak, agarda bunday himoya Birinchi va Ikkinchi qonunlarga zid kelmasa.
1950-yilda chop etilgan “Men robotman” hikoyalar to‘plami Azimovning eng mashhur kitoblaridan biridir. Ayzek robotlar va insonlar o‘rtasidagi munosabatlarga bag‘ishlangan bir nechta roman va qisqa hikoyalar yozgan bo‘lib, sun’iy intellektning rivojlanishi tufayli ularga bo‘lgan qiziqish yanada ortsa ajab emas. “Robotlar tushlari” qisqa hikoyasi hozirga qadar yozilgan fantastik hikoyalar ichida eng qo‘rqinchli hisoblanadi.
Azimov fondining 7 ta romandan iborat seriyasi sotsiologiya va matematika kombinatsiyasidan foydalangan holda kelajakni bashorat qilishga qaratilgan psixotarix konsepsiyasini o‘zida mujassam etadi.
.jpg)
Shaxsiy hayot
Azimov 1942-yilda Gertruda Blugermanga uylanadi, ularning Devid ismli o‘g‘li va Robin ismli qizi dunyoga keladi. 1973-yilda ajrashganidan keyin esa Janet Jeppsonga uylanib, umrining oxiriga qadar u bilan hayot kechiradi. Azimov Janet bilan birga yoshlar uchun mo‘ljallangan “Norbi” romanlar seriyasini yozadi.
1992-yilda Azimov qon quyish vaqtida yuqtirib olgan OIV infeksiyasidan vafot etadi. Azimov OIVdan aziyat chekkani Janet Jeppson tomonidan oradan 10 yildan keyin yozilgan biografiyasi orqali ommaga ma’lum bo‘ladi. Vasiyatiga muvofiq yozuvchining jasadi yondirilib, kuli sochib yuborilgan.
Ayzek Azimov o‘z o‘quvchilariga ega ko‘plab kitoblarni meros qilib qoldirdi. Ko‘plab mukofotlar, jumladan, ilmiy fantastika va fantaziya mualliflaridan “Buyuk magistr” unvonini oldi.
AQSHda 1924-yilda qabul qilingan immigratsiya to‘g‘risidagi qonun “milliy kelib chiqishi” kvotasini o‘rnatgan bo‘lib, u mamlakatga yahudiylar, sharqiy yevropaliklar va italiyaliklarning kirishini cheklardi. Azimov va uning oilasi ham yuqoridagi taqiqqa tushar edi, ammo ular qonun qabul qilinguncha mamlakatga kirishga ulgurib qoladi. 1910-yildan 1919-yilga qadar Amerikaga 1,1 million rus immigrant kelgan bo‘lsa, 1930-yildan 1939-yilga qadar 2463 kishi kelgan.
Ayzekning o‘zi agarda oilasi bilan AQSHga ko‘chib o‘tmaganida, Ikkinchi jahon urushi vaqtida sovet askari sifatida o‘lib ketishi mumkinligini aytadi. Buning ustiga, adabiyot davlat va partiya manfaatlariga xizmat qilgan sotsial realizm davrida Azimovning ilmiy-fantastik hikoyalari chop etilishiga SSSRda ruxsat berilishi dargumon edi.
Izoh (0)