ХХ асрнинг энг буюк фантаст ёзувчиларидан бири ҳисобланмиш Айзек Азимов АҚШга оилавий мигрант сифатида бориб қолади. Умуман олганда, у ҳозирда “миграция занжири” деб аталувчи жараённинг бир қисми эди. Азимов илмий фантастика оламини “ағдар-тўнтар” қилиб юборди. У ёзган китоб ҳатто Tesla билан бирга космосга учирилди.
АҚШга кўчиб ўтиш
Азимов 1920 йилнинг 2 январь куни Совет Иттифоқи таркибидаги Смоленск губерниясида дунёга келади. Ота-онаси — Анна-Рахил Исааковна Берман ва Юда Аранович Азимов тегирмончилик билан шуғулланарди. Исҳоқнинг отаси болшевиклар инқилобидан кейин ўз оиласи ҳаёти қандай кечишини тасаввур қилиб, Америка фарзандларининг таълими ва ҳаёти учун яхши маскан деган қарорга келади. АҚШга кўчиб ўтган Исҳоқ Айзекка айланади.
“1922 йилда синглим туғилгандан кейин отам Қўшма Штатларга кўчиб ўтишга қарор қилди. Нью-Йоркда онамнинг ўгай акаси яшар ва у бизнинг мамлакатда ортиқча бўлмаслигимизга кафолат берарди”, — деб ёзади Азимов ўзининг автобиографиясида.
Азимовлар оиласининг тарихи — оддий иммигрантларнинг анъанавий тарихидан фарқ қилмайди. Айзекнинг ота-онаси ўз фарзандларининг келажаги учун боридан кечади.
“Отам фарзандлари учун яхши ҳаёт умидида Қўшма Штатларга келди ва, шубҳасиз, бунга эришди. У ўғилларидан бири муваффақиятли ёзувчи, иккинчиси — номдор журналист, қизи эса турмушга чиққанини ўз кўзи билан кўришга улгурди. Буларнинг барчасига у осонликча эришмади”.
Айзекнинг ёзишича, отаси Россияда топармон-тутармон оиланинг аъзоси, билими учун ҳурмат қилинадиган илмли инсон бўлган. Қўшма Штатларга келганида эса ҳамёнида бир тийин ҳам йўқ ва тил билмайдиган шахсга айланган. У тўғри келган қора иш билан шуғулланиб, уч йил ичида кичик қандолат дўконини очишга етадиган бошланғич тўловни тўплайди — бу эса оила келажагини таъминлаб беради.
Ёзувчиликка кириб келиш йўли
12 ёшга тўлган Айзек Азимов ҳикоя ёзишга қизиқиб қолади ва қораламаларини дўстларига ўқиб беради. Орадан олти йил ўтгач, у “Ҳайратланарли илмий фантастика” журналини ўқиб қолади ва ўз тарихини ёзишни бошлайди. Бунда отаси берган маслаҳат унга асқатади. Азимовнинг отаси инқилобдан кейин совет бюрократларига қарши турган бўлса-да, АҚШ нашриётларида вазият қандайлигини билмас эди. У бўлажак ёзувчи Айзекни метрога ўтиришга кўндиради ва шахсан ўзи таниқли журнал муҳаррири Жон Кемпбеллга ўғлининг ҳикоясини топширади.
Кемпбелл эса одамшинаванда инсон бўлиб, Азимов билан суҳбатлашишга ҳеч қанақа қаршилик билдирмайди.
“Орадан анча йиллар ўтгач, Кемпбеллдан нима учун менга қизиқиш билдирганини сўрадим. У мен сизда ниманидир кўрдим. Сиз тинглашга тайёр ҳолатда эдингиз ва қанча рад жавобини берсам ҳам, кетмаслигингизни билардим. Тиришқоқлик билан ишлашга тайёр бўлганингиз сабаб мен ҳам сиз билан меҳнат қилишга шай эдим, деганди”, — дея хотирлайди Азимов.
Азимов ҳаётда жуда қатъиятли ва ўзига ишонган эди. Бўлажак ёзувчи дастлабки олтита ҳикоясига рад жавобини олади. Аммо у ишлашни давом эттиради ва орадан тўрт ой ўтгач, биринчи ҳикоясини сотади. Кейин эса яна иккитаси сотилади — улар орасида Жон Кемпбеллнинг “Ҳайратланарли илмий фантастика”сига йўл очган қоралама ҳам бор эди.
Азимов Колумбия университетида бакалавр ва магистр даражасини олади. Аввалига уни “яҳудийлар квотаси” сабаб биринчи босқичдан ўқишга қабул қилишмайди. 1942 йилдан 1945 йилга қадар Айзек Филаделфиядаги ҳарбий-денгиз экспериментал станциясида ишлайди. Ўқиш даврида бўлса у ёзишни давом эттиради ва 1948 йилда кимё бўйича фалсафа доктори даражасини қўлга киритади. 1950 йилда у Бостон университетининг Тиббиёт факультети профессорига айланади.
Эътиборли жиҳати, у 1950 йилга қадар “Осмондаги тош” номли биринчи романини чоп этмайди. Бу вақтда у 30 ёшда эди. 1969 йилга келиб эса Азимов ўзининг 100-китобини нашрдан чиқаради. Ёзувчилик фаолияти давомида у 500 дан ортиқ китоб ёзди, уларнинг айримлари — Азимов таҳрирлаган бошқа ёзувчиларнинг сайланмаларидир, аммо аксарият қисми Айзекнинг романлари, илмий-оммабоп китоблари ва ҳикоялар тўпламларидир.
1977 йилда Айзек Азимов Asimov’s Science Fiction Magazine номли илмий-фантастик журналга асос солади. У бошқаларга ҳам ўзи ўсмирлигида мақолаларини чоп этиш учун имконият берган майдонни яратиб беради. Азимовнинг журнали муҳаррири Шейла Уильямс ёзувчи билан ўтган вақтларини яхши эслайди:
“У ажойиб эди, шу билан бирга, жуда хушчақчақ, эътиборли ва ёқимли инсон эди. Офисга ҳафтада бир маротаба ташриф буюрар, мақола ёзар ва ходимларнинг кайфиятини кўтариб кетарди”.
16 ёшли Шейла Уильямс Айзек Азимов билан конференцияда танишиб қолади ва орадан 10 йил ўтгач унинг ҳамкасбига айланишини хаёлига ҳам келтирмайди. Ёзувчи ўзи таъсис этган журналнинг умри узоқ бўлишига умид билдирарди. Азимовнинг вафотига мана 32 йил тўлган бўлса-да, журнал ҳамон фаолият кўрсатмоқда.
Азимов ХХ аср “Уйғониш даври” одами эди. У Шекспир, Инжил ҳақида, Америка тарихи, дунё тарихи, математика, кимё тарихи, астрономия ҳақида кўплаб китоблар ёзди. Бундай йўналишда биргина китоб ёзиш учун ҳам оддий инсон умрининг катта қисмини ўқиб-ўрганишга сарфлайди.
“Кўплаб актёрлардан Айзек Азимовнинг ‘Шекспир бўйича қўлланма’ китоби ҳозирга қадар Нью-Йорк, Коннектикут ва бошқа шаҳарларда песа қўйишда фойдаланилишини эшитганман”, — дейди Уильямс.
2018 йилда эса Илон Маскнинг SpaceX компанияси Tesla электромобилини космосга учирганида, машинада Азимов фонди трилогиясига кирувчи китоблар нусхалари бўлган.
Азимов илмий фантастикада асосан робототехникадаги учта қонуни билан машҳур:
- Робот инсонга жароҳат етказа олмайди ёки инсонга зарар етиши мумкин бўлган ҳолатда ҳаракатсиз турмайди;
- Робот инсон томонидан берилган буйруқларга бўйсуниши керак, бунда буйруқлар Биринчи қонунга тўғри келса, истисно қўлланади;
- Робот ўзининг мавжудлигини ҳимоя қилиши керак, агарда бундай ҳимоя Биринчи ва Иккинчи қонунларга зид келмаса.
1950 йилда чоп этилган “Мен роботман” ҳикоялар тўплами Азимовнинг энг машҳур китобларидан биридир. Айзек роботлар ва инсонлар ўртасидаги муносабатларга бағишланган бир нечта роман ва қисқа ҳикоялар ёзган бўлиб, сунъий интеллектнинг ривожланиши туфайли уларга бўлган қизиқиш янада орца ажаб эмас. “Роботлар тушлари” қисқа ҳикояси ҳозирга қадар ёзилган фантастик ҳикоялар ичида энг қўрқинчли ҳисобланади.
Азимов фондининг 7 та романдан иборат серияси социология ва математика комбинациясидан фойдаланган ҳолда келажакни башорат қилишга қаратилган психотарих концепциясини ўзида мужассам этади.
.jpg)
Шахсий ҳаёт
Азимов 1942 йилда Гертруда Блугерманга уйланади, уларнинг Девид исмли ўғли ва Робин исмли қизи дунёга келади. 1973 йилда ажрашганидан кейин эса Жанет Жеппсонга уйланиб, умрининг охирига қадар у билан ҳаёт кечиради. Азимов Жанет билан бирга ёшлар учун мўлжалланган “Норби” романлар сериясини ёзади.
1992 йилда Азимов қон қуйиш вақтида юқтириб олган ОИВ инфекциясидан вафот этади. Азимов ОИВдан азият чеккани Жанет Жеппсон томонидан орадан 10 йилдан кейин ёзилган биографияси орқали оммага маълум бўлади. Васиятига мувофиқ ёзувчининг жасади ёндирилиб, кули сочиб юборилган.
Айзек Азимов ўз ўқувчиларига эга кўплаб китобларни мерос қилиб қолдирди. Кўплаб мукофотлар, жумладан, илмий фантастика ва фантазия муаллифларидан “Буюк магистр” унвонини олди.
АҚШда 1924 йилда қабул қилинган иммиграция тўғрисидаги қонун “миллий келиб чиқиши” квотасини ўрнатган бўлиб, у мамлакатга яҳудийлар, шарқий европаликлар ва италияликларнинг киришини чекларди. Азимов ва унинг оиласи ҳам юқоридаги тақиққа тушар эди, аммо улар қонун қабул қилингунча мамлакатга киришга улгуриб қолади. 1910 йилдан 1919 йилга қадар Америкага 1,1 миллион рус иммигрант келган бўлса, 1930 йилдан 1939 йилга қадар 2463 киши келган.
Айзекнинг ўзи агарда оиласи билан АҚШга кўчиб ўтмаганида, Иккинчи жаҳон уруши вақтида совет аскари сифатида ўлиб кетиши мумкинлигини айтади. Бунинг устига, адабиёт давлат ва партия манфаатларига хизмат қилган социал реализм даврида Азимовнинг илмий-фантастик ҳикоялари чоп этилишига СССРда рухсат берилиши даргумон эди.
Изоҳ (0)