Kolumbiyalik yozuvchi va adabiyot bo‘yicha Nobel mukofoti laureati Gabriel Garsia Markes 1967-yilda yozilgan “Yolg‘izlikning yuz yili” romani sabab butun dunyoda mashhurlikka erishdi. Romanning adabiyotga ta’siri shu qadar ulkanki, New York Times gazetasi uni “insoniyat ‘Ibtido’ kitobidan keyin o‘qishi kerak bo‘lgan ikkinchi asar” deb atagan.
Gabriel Garsia Markes 1928-yilda Kolumbiya shimolidagi Arakataka shaharchasida dunyoga keladi va ona tomonidan bobo-buvisini tarbiyasini oladi. Keyinroq u “Hayot haqida so‘zlab berish uchun yashash” memuarida o‘z bolaligi haqida hikoya qiladi.
Markesning bobosi iste’fodagi polkovnik va ikkita fuqarolik urushi faxriysi bo‘lib, yosh nabirasida siyosatga bo‘lgan qiziqishni uyg‘otadi, jonajon uyida tinglagan hikoyalari esa uning kelajakdagi ijodiga ulkan ta’sir ko‘rsatadi.
Oilaviy folklor
Bo‘lajak yozuvchi buvisidan xalq afsonalari, irimlar va u bolaligini o‘tkazgan yerlarning tillari haqida o‘rganadi. Ayol vafot etib ketgan ajdodlari va arvohlar haqida ko‘p so‘zlab berardi, natijada Markes yodida qolgan ma’lumotlardan barcha davrlarning eng yaxshi romanini yozishda foydalanadi.
Amerikalik yozuvchi Uilyam Folkner ijodi ta’sirida ulg‘aygan Markes o‘zining birinchi romanini 23 yoshida yozadi va shundan buyon tanqidchilarning tomonidan yuqori baholanib keladi. Avvaliga Kolumbiya milliy universitetini tamomlagan Markes advokatlik karyerasini boshlaydi, ammo tez orada jurnalistika va adabiyot uchun ishdan ketadi. Uzoq yillar davomida u Yevropa, Kuba va Meksikada muxbir sifatida faoliyat yuritadi.
.jpg)
1965-yilda, Gabriel Garsia Markes mashinasida Akapukoga ketayotganida “sehrli realizm” yo‘nalishiga asos solib bergan “Yolg‘izlikning yuz yili” romanining birinchi bo‘limi haqida g‘oya paydo bo‘ladi. U mashinani ortga burib, uyiga qaytadi va xonasiga qulflanib olib, oilaga g‘amxo‘rlik qilish mas’uliyatini rafiqasiga yuklagan holda qog‘ozlar va kuniga uch quti tamaki bilan yolg‘iz qoladi.
Oradan 18 oy o‘tib “uzlatdan” chiqqanida oilaning 12 ming dollar miqdorida qarzlari to‘planib qolganidan xabar topadi. Baxtiga Markesning qo‘lida Lotin Amerikasi nasrining durdonasiga aylanadigan 1300 varaqli asar bor edi.
Nihoyat kitob yozib bo‘lindi. Ammo uni noshirga yuborish uchun 160 peso yetmasdi. Uyda 80 peso qolgandi, xolos. Mersedes qorishtirgich va fenni sotuvga qo‘ydi. “Roman yaxshi yozilgan bo‘lsin ishqilib”, — derdi u.
1967-yilda “adabiy zilzila”ga sabab bo‘lgan mazkur asar Gabriel Garsia Markesni tirik afsonaga aylantirdi. U barchasi uchun xotinining oldida qarzdor ekanligini anglar edi. Romanning ispan tilidagi birinchi nashri bir hafta ichida sotilib ketadi, keyingi 30 yil davomida esa kitob 30 million nusxada sotiladi va 30 dan ortiq tilga tarjima qilinadi.
Nobel mukofotining qo‘lga kiritilishi
Gabriel Garsia Markes asardagi o‘ziga xos atmosfera hamda cheksiz taassurotni o‘quvchiga yetkazib berishda foydalangan boy tili sabab jahon miqyosida mashhurlikka erishdi. Ayrimlar uning ishlarida ataylab mubolag‘a va g‘ayritabiiy, mistik yondashuvni ko‘radi, bu orqali Markes o‘z mamlakatidagi tartibsizliklarni to‘xtatishga harakat qilgan deyishadi.
Diniy qarashlar va g‘ayritabiiylikka ishonch bilan aralashgan siyosiy jurnalistika Garsia Markesning betakror adabiy uslubida uyg‘unlashdi. “O‘z labirintidagi general” va “Buzrukning kuzi” romanlari Kolumbiyada yuz bergan fuqarolik urushidagi zo‘ravonliklar guvohiga aylangan muallifning siyosiy qarashlarini ifodalaydi.
1955-yilda Kolumbiyaning El Espectador gazetasiga omon qolgan harbiy dengizchi aytib bergan hikoyalarga asoslangan ocherklar yozgani va Kolumbiya hukumatini noqulay vaziyatga solib qo‘yganidan keyin Markes Yevropaga ketishga majbur bo‘ldi.
Hayotini xavf ostiga qo‘yib chegaradan noqonuniy ravishda o‘tgan va diktator Pinochet haqida film suratga olgan rejissyor haqidagi “Migel Lattinaning Chilidagi xavfli sarguzashti” romani chop etilgach, Pinochetning shaxsan o‘zi kitobning birinchi tirajini yo‘q qilishni buyuradi.
1982-yilda Gabriel Garsia Markes “fantaziya va reallik aralashib ketib, butun qit’aning hayoti va mojarolarini ifoda etgan roman hamda hikoyalari uchun” adabiyot yo‘nalishi bo‘yicha Nobel mukofotini qo‘lga kiritadi.
Sevgi tarixi
Mukofotni qo‘lga kiritganidan bir necha yil o‘tib, “Vabo davridagi muhabbat” romanini yozgan Markes “adabiyot ustasi” nomiga haqiqatda sazovor ekanini isbotlab beradi. Rafiqasi Mersedes Barchaga bag‘ishlangan kitobida Markes bosh qahramonlar uchrashib qolganidan 50 yil o‘tib, sevgi tarixini kuylaydi.
.jpg)
Yozuvchi bo‘lajak rafiqasining qo‘lini 13 yoshida so‘ragan. Mersedesga esa qaror qabul qilish uchun roman qahramoni Fermine Daza kabi uzoq vaqt talab etilmaydi — ular 1958-yilda turmush qurishadi.
Markes Mersedesni maktab yillaridayoq tushida ko‘rganini vaqti-vaqti bilan taʼkidlardi. U bu tushidan ruhlanib, sayohatni nihoyatda orzu qilar va kapalakka aylanib, uyidan ketib qolgan qiz haqida hikoya yozadi. Mersedesning dugonasi Margarita Cheka esa jajji Barcha devorga tirmashib chiqqani va chang-to‘zonli ko‘chaga qarab, g‘amgin tarzda shunday deganini aytadi: “O, men dunyo bo‘ylab sayohat qilishni, ulkan shaharlarda yashash, mehmonxonadan-mehmonxonaga o‘tishni naqadar xohlayman!”
Mersedes umri mobaynida bergan bor-yo‘g‘i ikki intervyusida Markes uning bolalikdagi orzusini ro‘yobga chiqargani, yaʼni ko‘plab marotaba sayohatlarga olib borganini taʼkidlab o‘tgan edi.
Umrining so‘nggi yillari
1989-yilda Markesga o‘pka saratoni tashxisi qo‘yiladi. Jarrohlik amaliyotidan keyin kasallik chekinadi, ammo buning o‘rniga boshqa kasalliklar keladi. Markes yana ikkita murakkab operatsiyani boshidan o‘tkazadi va yozishdan to‘xtamagan holda hayot uchun qahramonlarcha kurashni davom etadi.
2002-yilda chop etilgan “Hayot haqida so‘zlab berish uchun yashash” memuarining birinchi tomida yozuvchi umrining dastlabki 30 yili haqida yozadi, 2004-yilda chop etilgan “G‘amgin fohishalarim xotiralari” romanini yozish uchun esa Markes 10 yil umrini sarflaydi.
O‘sha yili Gollivud bilan hamkorlik qilishdan bosh tortib kelgan Markes “Vabo davridagi muhabbat” kitobi asosida film ishlashga bo‘lgan huquqini sotadi. 2007-yilda, Markesning yubileyi vaqtida Mayk Nyuell tomonidan tasvirga olingan film prokatga chiqadi.
Umrining oxirgi yillarini yozuvchi Meksikada o‘tkazib, ommaga kamdan-kam ko‘rinish berdi. Markes yozuvchilikni yig‘ishtirib qo‘ydi. 2012-yilda kolumbiyalik yozuvchining ukasi keksalik demensiyasidan aziyat chekayotganini e’lon qildi. Xayme Garsia Markesning aytishicha, Nobel mukofoti laureati “oddiy savollar” berish uchun tez-tez qo‘ng‘iroq qilishga tushgan.
Gabriel Garsia Markes 2014-yilning 17-aprelida 88 yoshida Mexikoda vafot etdi. Yozuvchi bu shaharda 30 yillik umrini yashadi. Yozuvchining dafn marosimi Meksika hukumati tomonidan tashkillashtirildi.
Izoh (0)