FAO oziq-ovqat prognoziga ko‘ra, dunyoda import qiymati 2021-yilga nisbatan 10 foizga oshadi va tarixdagi eng yuqori ko‘rsatkichga yetadi. Shu bilan birga, ayrim mamlakatlarda import qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlarining o‘sish sur’ati sekinlashishi qayd etilgan. “Daryo” mavzu yuzasidan sharh tayyorladi.
- Foto: Bloomberg
FAO — Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti.
Bu oziq-ovqat mahsulotlarining jahon narxlarining oshishi va bir vaqtning o‘zida bir qator valyutalarning dollarga nisbatan qadrsizlanishi bilan bog‘liq.
Ikkalasi ham import qiluvchi mamlakatlarning xarid qobiliyatiga va ushbu mamlakatlarga kiradigan oziq-ovqat miqdoriga ta’sir qiladi.
Qashshoq mamlakatlar uchun eng qiyin vaziyat
Umuman olganda, importning o‘sishi yuqori daromadli mamlakatlarda kuzatiladi. Ammo iqtisodiy jihatdan kam rivojlangan mamlakatlar narxlarning oshishidan katta zarar ko‘rishi mumkin.
Masalan, kam daromadli mamlakatlar oziq-ovqat importini 10 foizga qisqartirishga majbur bo‘lishi kutilmoqda. Ammo ular oziq-ovqatga hech bo‘lmaganda o‘tgan yilgidek pul sarflashadi.
Bu yana bir bor ushbu mamlakatlarda oziq-ovqat bilan ta’minlanish muammosi ortib borayotganiga ishora qiladi.
Bular oziq-ovqat xavfsizligi nuqtayi nazaridan ogohlantiruvchi belgilar bo‘lib, import qiluvchilar uchun ortib borayotgan xalqaro xarajatlarni moliyalash tobora qiyinlashib borayotganidan dalolat beradi. Oqibatda bozorlardagi narxlar yanada oshishi mumkin, — deya tushuntiradi FAO.
Tashkilot yiliga ikki marta o‘z prognozini e’lon qiladi. U dunyoning asosiy oziq-ovqatlari, jumladan, don, yog‘li o‘simliklar, shakar, go‘sht, sut mahsulotlari va baliqlarni qamrab oladi.
Prognoz, shuningdek, okean yuklari stavkalari, o‘g‘itlar narxlari va oziq-ovqat ishlab chiqarish jarayonining boshqa muhim elementlari tendensiyalarini ko‘rib chiqadi.
Ushbu asosiy tovarlarning ko‘pchiligini jo‘natish rekord darajada yetgan yoki unga yaqin, ammo ko‘plab omillar bozorlardagi vaziyat qiyinlashishi mumkinligini ko‘rsatadi.
FAO prognozi raqamlarda
2022—2023-yillarda Kanada va Rossiyada hosilning qayta tiklanishi natijasida global bug‘doy yetishtirish rekord darajadagi 784 million tonnaga yetishi kutilmoqda.
Bu global bug‘doy zaxiralarini eng yuqori darajaga ko‘tarishi mumkin, garchi hisobotda qayd etilishicha, ularning asosiy qismi asosan Xitoy va Rossiyada to‘planadi. Qolgan dunyo zaxiralari esa 8 foizga qisqarishi kutilmoqda.
Shu bilan birga, asosiy mamlakatlarda ishlab chiqarishning qisqarishi yuz berishi taxmin qilinmoqda. Oqibatda zaxiralarning kamayishi tufayli ozuqa don zaxiralari 2013-yildan beri eng past darajaga tushadi.
2022-yilda global ishlab chiqarish 2,8 foizga qisqarib, 1 467 million tonnani tashkil etadi.
Osiyoda barqaror hosil darajasi va Afrikada ishlab chiqarishning tiklanishi tufayli global guruch ishlab chiqarish umumiy o‘rtacha darajada qoladi.
Yog‘li ekinlar ishlab chiqarish ham tiklanishni kutmoqda. Hajm 2022—2023-yillarda rekord darajaga yetadi, soya va kolza yetishtirishning ko‘payishi kungaboqar urug‘i ekinlarining ehtimoliy pasayishini qoplashi kutilmoqda.
Braziliyada rejalashtirilgan tiklanish, Xitoy va Tailandda yuqori hosil tufayli shakar ko‘proq ishlab chiqarilishi kutilmoqda, ammo iste’mol sekinroq o‘sadi.
2022-yilda go‘sht va sut mahsulotlarining jahon ishlab chiqarishi ham biroz oshadi.
Baliqchilik va suv mahsulotlari yetishtirishning umumiy hajmi 1,2 foizga oshishi kutilmoqda.
Shu bilan birga, akvakultura yetishtirishning 2,6 foizga o‘sishi — dehqonchilik natijasida olingan baliq mahsulotlari — tijorat baliqlarini ovlashning biroz qisqarishini qoplaydi.
O‘g‘itlar va energiya
Tashkilot oziq-ovqat istiqbollari, shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, jumladan, o‘g‘itlar importiga global xarajatlarning taxminiy bahosini beradi.
Bunday resurslarga global import xarajatlari 2022-yilda 424 milliard dollargacha oshishi kutilmoqda, bu o‘tgan yilga nisbatan 48 foizga va 2020-yilga nisbatan 112 foizga ko‘pdir.
Prognoz qilinayotgan o‘sish energiya va o‘g‘it importining yuqori xarajatlari bilan bog‘liq. Har ikkisi ham, ayniqsa, daromadi past va o‘rtacha daromadli mamlakatlar uchun dolzarbdir.
FAO’ning ogohlantirishicha, shu tufayli ayrim mamlakatlar qishloq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan o‘g‘itlar va boshqa materiallarni sotib olish hajmini qisqartirishga majbur bo‘lishi mumkin.
Bu esa muqarrar ravishda qishloq xo‘jaligi mahsuldorligining pasayishiga va ichki bozorlarda oziq-ovqat taqchilligi yuzaga kelishiga olib keladi.
Ma’lumotlariga ko‘ra, global qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi va oziq-ovqat xavfsizligiga salbiy ta’sir 2023-yilgacha davom etishi mumkin.
O‘zbekistonda vaziyat qanday?
2022-yilning yanvar—sentabr oylarida O‘zbekistonga import qilingan oziq-ovqat mahsulotlari hajmi 2,46 mlrd dollarni (2021-yilning mos davrida 1,8 mlrd dollar) tashkil etdi.
Joiry yilgi oziq-ovqat importi 2021-yilning yanvar—sentabr oylariga nisbatan 36,8 foizga (663,1 mln dollar) oshdi.
2021-yilning yanvar—sentabr oylarida jami import tarkibida oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 10 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yilning yanvar—sentabr oylarida bu ko‘rsatkich 1,2 foizga ko‘payib, 11,2 foizni tashkil etdi.
Yil boshidan beri 106 mamlakatdan oziq-ovqat mahsulotlari importi amalga oshirilgan. Ular orasida Qozog‘iston yetakchilik qilmoqda — 891,1 mln dollar yoki 36,2 foiz.
Bu borada 590,9 mln dollarlik ko‘rsatkich bilan Rossiya ikkinchi o‘rinni egalladi. Braziliya esa O‘zbekistonga oziq-ovqat yetkazib berish bo‘yicha uchinchi o‘rinda — 362 mln dollar.
Shuningdek, yil boshidan beri Ukrainadan O‘zbekistonga oziq-ovqat yetkazib berish qariyb teng yarmiga kamayib, 21,3 mln dollarni tashkil qilmoqda. Bu Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi urush sabab mamlakat qishloq xo‘jaligi zarar ko‘rgani bilan izohlanadi.
Izoh (0)