FAO озиқ-овқат прогнозига кўра, дунёда импорт қиймати 2021 йилга нисбатан 10 фоизга ошади ва тарихдаги энг юқори кўрсаткичга етади. Шу билан бирга, айрим мамлакатларда импорт қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг ўсиш суръати секинлашиши қайд этилган. «Дарё» мавзу юзасидан шарҳ тайёрлади.
- Фото: Bloomberg
FAO — Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти.
Бу озиқ-овқат маҳсулотларининг жаҳон нархларининг ошиши ва бир вақтнинг ўзида бир қатор валюталарнинг долларга нисбатан қадрсизланиши билан боғлиқ.
Иккаласи ҳам импорт қилувчи мамлакатларнинг харид қобилиятига ва ушбу мамлакатларга кирадиган озиқ-овқат миқдорига таъсир қилади.
Қашшоқ мамлакатлар учун энг қийин вазият
Умуман олганда, импортнинг ўсиши юқори даромадли мамлакатларда кузатилади. Аммо иқтисодий жиҳатдан кам ривожланган мамлакатлар нархларнинг ошишидан катта зарар кўриши мумкин.
Масалан, кам даромадли мамлакатлар озиқ-овқат импортини 10 фоизга қисқартиришга мажбур бўлиши кутилмоқда. Аммо улар озиқ-овқатга ҳеч бўлмаганда ўтган йилгидек пул сарфлашади.
Бу яна бир бор ушбу мамлакатларда озиқ-овқат билан таъминланиш муаммоси ортиб бораётганига ишора қилади.
Булар озиқ-овқат хавфсизлиги нуқтаи назаридан огоҳлантирувчи белгилар бўлиб, импорт қилувчилар учун ортиб бораётган халқаро харажатларни молиялаш тобора қийинлашиб бораётганидан далолат беради. Оқибатда бозорлардаги нархлар янада ошиши мумкин, — дея тушунтиради FAO.
Ташкилот йилига икки марта ўз прогнозини эълон қилади. У дунёнинг асосий озиқ-овқатлари, жумладан, дон, ёғли ўсимликлар, шакар, гўшт, сут маҳсулотлари ва балиқларни қамраб олади.
Прогноз, шунингдек, океан юклари ставкалари, ўғитлар нархлари ва озиқ-овқат ишлаб чиқариш жараёнининг бошқа муҳим элементлари тенденцияларини кўриб чиқади.
Ушбу асосий товарларнинг кўпчилигини жўнатиш рекорд даражада етган ёки унга яқин, аммо кўплаб омиллар бозорлардаги вазият қийинлашиши мумкинлигини кўрсатади.
FAO прогнози рақамларда
2022—2023 йилларда Канада ва Россияда ҳосилнинг қайта тикланиши натижасида глобал буғдой етиштириш рекорд даражадаги 784 миллион тоннага етиши кутилмоқда.
Бу глобал буғдой захираларини энг юқори даражага кўтариши мумкин, гарчи ҳисоботда қайд этилишича, уларнинг асосий қисми асосан Хитой ва Россияда тўпланади. Қолган дунё захиралари эса 8 фоизга қисқариши кутилмоқда.
Шу билан бирга, асосий мамлакатларда ишлаб чиқаришнинг қисқариши юз бериши тахмин қилинмоқда. Оқибатда захираларнинг камайиши туфайли озуқа дон захиралари 2013 йилдан бери энг паст даражага тушади.
2022 йилда глобал ишлаб чиқариш 2,8 фоизга қисқариб, 1 467 миллион тоннани ташкил этади.
Осиёда барқарор ҳосил даражаси ва Африкада ишлаб чиқаришнинг тикланиши туфайли глобал гуруч ишлаб чиқариш умумий ўртача даражада қолади.
Ёғли экинлар ишлаб чиқариш ҳам тикланишни кутмоқда. Ҳажм 2022—2023 йилларда рекорд даражага етади, соя ва колза етиштиришнинг кўпайиши кунгабоқар уруғи экинларининг эҳтимолий пасайишини қоплаши кутилмоқда.
Бразилияда режалаштирилган тикланиш, Хитой ва Таиландда юқори ҳосил туфайли шакар кўпроқ ишлаб чиқарилиши кутилмоқда, аммо истеъмол секинроқ ўсади.
2022 йилда гўшт ва сут маҳсулотларининг жаҳон ишлаб чиқариши ҳам бироз ошади.
Балиқчилик ва сув маҳсулотлари етиштиришнинг умумий ҳажми 1,2 фоизга ошиши кутилмоқда.
Шу билан бирга, аквакултура етиштиришнинг 2,6 фоизга ўсиши — деҳқончилик натижасида олинган балиқ маҳсулотлари — тижорат балиқларини овлашнинг бироз қисқаришини қоплайди.
Ўғитлар ва энергия
Ташкилот озиқ-овқат истиқболлари, шунингдек, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари, жумладан, ўғитлар импортига глобал харажатларнинг тахминий баҳосини беради.
Бундай ресурсларга глобал импорт харажатлари 2022 йилда 424 миллиард долларгача ошиши кутилмоқда, бу ўтган йилга нисбатан 48 фоизга ва 2020 йилга нисбатан 112 фоизга кўпдир.
Прогноз қилинаётган ўсиш энергия ва ўғит импортининг юқори харажатлари билан боғлиқ. Ҳар иккиси ҳам, айниқса, даромади паст ва ўртача даромадли мамлакатлар учун долзарбдир.
FAO’нинг огоҳлантиришича, шу туфайли айрим мамлакатлар қишлоқ хўжалиги учун зарур бўлган ўғитлар ва бошқа материалларни сотиб олиш ҳажмини қисқартиришга мажбур бўлиши мумкин.
Бу эса муқаррар равишда қишлоқ хўжалиги маҳсулдорлигининг пасайишига ва ички бозорларда озиқ-овқат тақчиллиги юзага келишига олиб келади.
Маълумотларига кўра, глобал қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши ва озиқ-овқат хавфсизлигига салбий таъсир 2023 йилгача давом этиши мумкин.
Ўзбекистонда вазият қандай?
2022 йилнинг январь—сентябрь ойларида Ўзбекистонга импорт қилинган озиқ-овқат маҳсулотлари ҳажми 2,46 млрд долларни (2021 йилнинг мос даврида 1,8 млрд доллар) ташкил этди.
Жоирй йилги озиқ-овқат импорти 2021 йилнинг январь—сентябрь ойларига нисбатан 36,8 фоизга (663,1 млн доллар) ошди.
2021 йилнинг январь—сентябрь ойларида жами импорт таркибида озиқ-овқат маҳсулотларининг улуши 10 фоизни ташкил этган бўлса, 2022 йилнинг январь—сентябрь ойларида бу кўрсаткич 1,2 фоизга кўпайиб, 11,2 фоизни ташкил этди.
Йил бошидан бери 106 мамлакатдан озиқ-овқат маҳсулотлари импорти амалга оширилган. Улар орасида Қозоғистон етакчилик қилмоқда — 891,1 млн доллар ёки 36,2 фоиз.
Бу борада 590,9 млн долларлик кўрсаткич билан Россия иккинчи ўринни эгаллади. Бразилия эса Ўзбекистонга озиқ-овқат етказиб бериш бўйича учинчи ўринда — 362 млн доллар.
Шунингдек, йил бошидан бери Украинадан Ўзбекистонга озиқ-овқат етказиб бериш қарийб тенг ярмига камайиб, 21,3 млн долларни ташкил қилмоқда. Бу Россия ва Украина ўртасидаги уруш сабаб мамлакат қишлоқ хўжалиги зарар кўргани билан изоҳланади.
Изоҳ (0)