5-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Ikkita jahon urushida qatnashgan Xeminguey, Angliyada mashinistning xatosi sabab ikkita poyezd to‘qnashuvi hamda Qirg‘izistondagi sodir bo‘lgan 8 balli zilzilaga oid faktlar o‘rin olgan.
1925-yilning 5-oktabr kuni AQSHda Ernest Xemingueyning kichik hikoyalardan iborat “Davrimizda” nomli birinchi kitobi chop etilgandi. Tinchlik bo‘yicha Nobel mukofoti sohibi, betakror yozuvchi Xemingueyning tug‘ilganiga 123 yildan oshdi. Bugungi sana munosabati bilan jahon adabiyotining “asosiy machosi”ning hayot yo‘llari haqida hikoya qilamiz.
FQB qurboni: Ernest Xemingueyning mashhurligi va fojiasi
Ernest Xemingueyning hukmron tabiati, ayollar huquqlarini tan olmaslik va tili zahar erkakligi uning XX asrni eng buyuk yozuvchilaridan biri sifatida tarixga kirishiga to‘sqinlik qilmagan. Ko‘plab adabiyotchilar ta’kidlaganidek, uning noaniq xarakteri bolaligida onasi bilan yuzaga kelgan munosabatlari oqibatida paydo bo‘lgan. Bu uning qarashlari va hikoyalariga ham ko‘chgan. Bundan tashqari, Xeminguey o‘z onasini yomon ko‘rganini tan olganini isbotlovchi dalillar bor. Ammo qator tadqiqotchilarning hisoblashicha, bu onasiga bo‘lgan chuqur muhabbatni o‘ziga xos tarzda “yashirish uchun bo‘lgan”.
Yozuvchi bolaligidanoq o‘zida “jasurlik”ni tarbiyalashga intilgan. U muntazam sport bilan shug‘ullangan, 18 yoshida futbol, boks va yengil atletikada muvaffaqiyatga erishgan, bu uning mahalliy gazetaga ishga kirishiga to‘sqinlik qilmagan.
Maktabni tamomlaganidan so‘ng Xeminguey universitetiga kirishdan bosh tortgan va Birinchi jahon urushiga qo‘shilgan AQSH sabab frontga ko‘ngilli sifatida yo‘l olgan. Italiyada unga haydovchilik lavozimi nasib etgan — vazifasi frontning asosiy liniyasiga yaqinlashmasdan askarlarga oziq-ovqatlarni tashish bo‘lgan. Xemingueyning o‘zi bundan norozi bo‘lgan, chunki u “erkakligini” namoyish etishni istar va komandirlardan jangga kiritishlarini talab qilardi.
Maqsadiga erishgan Ernest o‘z majburiyatlarini chin ko‘ngildan bajargan, jang maydonidan sheriklarini tashib chiqargan. Bir safar snayper o‘qiga uchragan askarni qutqarishda Xeminguey minomyot snaryadlari o‘qiga uchragan va bir vaqtning o‘zida 200 ga yaqin jarohat olgan. Askarning tanasidan 26 ta snaryad parchalari topilgan, ulardan biri tizza qopqog‘iga jiddiy shikast yetkazgan. Shundan so‘ng 19 yoshli Xemingueyni Italiya qirolining shaxsan o‘zi “Jasorati uchun” va “Harbiy Xoch” kumush medallari bilan taqdirlagan.“Urushdagi insonlar — eng ajoyib insonlardir, jang maydonining oldi tomon qancha yaqinlashsang, shuncha ajoyib insonlarga duch kelasan; urushni yuzaga keltiradiganlar — faqat iqtisodiy raqobatni va foyda ko‘rishni o‘ylaydigan to‘ng‘izlardir. Urushdan foyda ko‘rgan va uning avj olishiga hissa qo‘shgan har bir kishi urushning birinchi kunida o‘z mamlakatining halol fuqarolarining ishonchli vakillari tomonidan otib tashlanishi kerak deb hisoblayman”, — degandi Xeminguey.
Keyinchalik u maktabdan keyin urushni sport musobaqasi kabi tasavvur qilgani va bunday dahshatli reallikka ruhan tayyor bo‘lmaganini tan olgan. Shunga qaramay, urush Xemingueyni to‘plagan, uning g‘oyalar manbaiga aylangan va yozuvchining miyasida mustahkam o‘rnashib qolgan.
Shu sababli u 1936-1939-yillarda Italiyaga fuqarolik urushida qatnashish uchun qaytgan va respublikachilar tarafini olgan. Bu kabi qarorning asosiy maqsadi Xeminguey o‘z asarlari uchun frontda ma’lumot to‘plash bo‘lgan. Jang maydonida u o‘ylanmagan rejalarni qabul qilmasdan, yaxshi tutgan va ko‘plab qiziqarli onlarni qayd etib borgan. Safarining oxirida muallif ikkita katta asari — “Motam qo‘ng‘irog‘i” romani va “Beshinchi kolonna” pyesasini yozadi.
“Urush dahshatli narsa ekanini bilaman, ammo biz uni oxiriga yetkazishimiz kerak. Oxiri yo‘q. Urushning oxiri yo‘q. Urushda g‘alaba qozonilmaydi”, — deya yozgan edi u “Alvido, qurol” kitobida.
Ikkinchi jahon urushi boshlanganida Xeminguey chetdan qarab tura olmaydi va Amerika armiyasi tarkibida Yevropaga yo‘l olgan. Avvaliga yozuvchi Fransiya uzra bombardimonchida uchgan, ammo voqealar markazida bo‘lishni istagani sabab yerdagi operatsiyalarda qatnashish imkoniyatini qo‘lga kiritgan. Xeminguey 200 nafar fransuz partizanidan iborat bo‘linmagan komandir etib tayinlangan bo‘lib, u Parij, Elzas va Belgiyadagi janglarda qatnashgan, shuningdek, “Zigfrid chizig‘i”ni yorib o‘tishda ishtirok etgan. Jasurligi va jangovar operatsiyalardagi faol ishtiroki uchun “Bronza yulduz” bilan taqdirlangan.
Uchta harbiy mojarodagi tajriba mashhur yozuvchining ko‘plab asarlari asosini tashkil etadi. Xeminguey o‘zi yozgan voqealarning bevosita ishtirokchisi bo‘lgan, shu sababli uning kitoblari o‘quvchida yorqin taassurot qoldirgan va katta mashhurlikka erishgan. Shuningdek, u o‘z fikrlarini aniq bayon eta olishi, qisqa jumlalar qurishi bilan ajralib turgan.
Biroq urushdan keyingi mashhurlik va pullar Xemingueyni baxtli qila olmagan — odatdagi hayot tarzi o‘zgarganidan keyin uning jismoniy va ruhiy holatida jiddiy muammolar kuzatila boshlangan. Yozuvchi o‘zini ta’qib qilishyapti, FQB xodimlari kuzatuvidaman deb hisoblagan.
“Xemingueyning ruhiy holati juda og‘ir bo‘lsa-da, FQB borasida u haq bo‘lib chiqqan — Federal xavfsizlik xizmatining 1980-yillarda oshkor etilgan arxivida yozuvchi kuzatuv ostida bo‘lganiga oid faktlar tasdiqlangan.
Paddington halokati
Bundan roppa-rosa 23 yil oldin Londondan uch kilometr uzoqlikdagi Paddington stansiyasida ikkita yo‘lovchi poyezdi bir-biri bilan to‘qnashib ketgandi. British Rail Class poyezdining tajribasiz 31 yoshli mashinisti svetoforning qizil chirog‘ini sariq bilan adashtirib, katta tezlikda harakatlanishni davom ettirib, InterCity poyezdi bilan to‘qnashuv sodir etgan. Ertalabki vaqtda aksariyat yo‘lovchilar oxirgi stansiyada tezroq tushish va ishga ulgurish maqsadida poyezdning oldi vagonlariga chiqqan. Ikkala mashinist ham bir-biriga yuzma-yuz ketayotganini ko‘rgan vaqtida tormoz bosishga uringan, biroq kech bo‘lgandi. To‘qnashuv oqibatida 31 kishi, jumladan, ikkala mashinist ham halok bo‘lgan, 258 kishi jarohat olgan.Tergov davomida temiryo‘lda avtobloklash tizimi ishlaganida halokatdan qochish mumkin bo‘lgani aniqlangan, biroq uning o‘rnida arzon ogohlantirish tizimidan foydalanilgan edi. Shuningdek, Paddington yo‘lida joylashgan SN109 svetofori to‘g‘ri o‘rnatilmagani aniqlangan, buning oqibatida o‘tgan olti yil davomida ushbu svetoforning qizil chirog‘idan sakkiz marta o‘tib ketilgan edi. Bundan tashqari, yana ayrim holatlar oshkor bo‘lgan.
Yaxshi ko‘rinmaydigan signal
Ikki tomonlama harakatni ta’minlash maqsadida 1990-yillar boshida British Rail kompaniyasi yo‘llar sxemasini o‘zgartirgan. Svetoforlarning aksariyat qismi havo yo‘llari orasida qolib ketgan, ularni ko‘rish, buning ustida qaysi rangda yonayotganini payqash katta qiyinchilik tug‘dirgan. Shu bilan birga, svetoforlar halokatga olib kelishi kerak emas edi, chunki qizil chiroq bir vaqtning o‘zida barcha sakkizta svetoforda yongan.
Qirg‘izistonda 8 ballik zilzila
2008-yilning 5-oktabr kuni Qirg‘izistonning Xitoy va Tojikiston chegarasida Rixter shkalasi bo‘yicha 8 balli zilzila sodir bo‘lgandi. Tabiiy ofat oqibatida 75 kishi halok bo‘lgan, yana bir necha o‘n kishi jarohat olgan.
Yakshanba kuni kechasi Qirg‘izistonda kuchli zilzila sodir bo‘lgan. Real vaqt rejimida zilzilalarni kuzatib boruvchi U.S. Geological Survey (USGS) ma’lumotlariga ko‘ra, yer osti silkinishlari mahalliy vaqt bilan 21:52 da boshlangan. Zilzila epimarkazi uchta davlat — Qirg‘iziston, Xitoy va Tojikiston chegarasi hisoblanadi. Eng ko‘p zararni epimarkazdan 50 kilometr uzoqlikda joylashgan qirg‘iz—tojik chegarasidagi “Nura” qishlog‘i ko‘rgan.
Qirg‘iziston Favqulodda vaziyatlar vazirligi ma’lumotlarida qayd etilishicha, qishloqdagi 120 ta uyga zarar yetgan, u yerda zilzila kuchi 8 ballni tashkil etgan. “Nura” va uning atrofidagi hududlarda transportlar harakati buzilgan, telefon aloqa tizimi esa bo‘lmagan.
Kuchli yer osti silkinishlarini nafaqat “Nura” qishlog‘i aholisi sezgan. O‘sh shahrida zilzila kuchi 6 ballni, Botkenda — 5,6 ballni, poytaxt Bishkekda — 3,5 ballni tashkil etgan. Mazkur shaharlarda hech kim jabrlanmagan. O‘sha vaqtda Qirg‘iziston favqulodda vaziyatlar vaziri bo‘lgan Qamchibek Tashiyev qutqaruv guruhlari bilan hodisa joyiga yo‘l olgan. Keyinroq uning ortidan sog‘liqni saqlash vaziri o‘rinbosari Madamin Karatayev borgan. Tabiiy ofat sodir bo‘lgan tundayoq tumanda Oloy hududiy shifoxonasidan to‘rtta tez yordam brigadasi yuborilgan — sakkiz nafar shifokor, 10 nafar feldsher va hamshira.
Ammo yuborilgan yordam barcha jabrlanuvchilarga yordam berishga yetmagan, shu sababli tumanga epimarkazdan taxminan 145 kilometr uzoqlikdagi O‘sh shahridan qo‘shimcha uchta brigada shifokorlar yo‘naltirilgan.
Yirik aholi punktlarining bir-biridan uzoq joylashgani, yo‘llarning buzilib ketgani va aloqa vositasining yo‘qligi zaruriy tibbiy yordamni ko‘rsatishda qiyinchilik tug‘dirgan.
Zilzila oqibatida jami 75 kishi halok bo‘lgan, jumladan, 42 nafar bola. Shuningdek, 93 nafar bola shifoxonaga yotqizilgan bo‘lib, ularning yetti nafarini 1 yoshgacha bo‘lgan bolalar tashkil etgan. Yer osti silkinishlari kuchi Toshkentda ham qayd etilgan — qariyb uch daqiqa davomida 3 balldan yuqori bo‘lmagan zilzila sodir bo‘lgan.
Qirg‘izistonning o‘sha vaqtdagi prezidenti Kurmanbek Bakiyev 7-oktabrni Oloy tumanidagi zilzila oqibatida halok bo‘lganlar xotirasiga motam kuni deb e’lon qilgandi.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)