5 октябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Иккита жаҳон урушида қатнашган Хемингуэй, Англияда машинистнинг хатоси сабаб иккита поезд тўқнашуви ҳамда Қирғизистондаги содир бўлган 8 балли зилзилага оид фактлар ўрин олган.
1925 йилнинг 5 октябрь куни АҚШда Эрнест Хемингуэйнинг кичик ҳикоялардан иборат «Давримизда» номли биринчи китоби чоп этилганди. Тинчлик бўйича Нобель мукофоти соҳиби, бетакрор ёзувчи Хемингуэйнинг туғилганига 123 йилдан ошди. Бугунги сана муносабати билан жаҳон адабиётининг «асосий мачоси»нинг ҳаёт йўллари ҳақида ҳикоя қиламиз.
ФҚБ қурбони: Эрнест Хемингуэйнинг машҳурлиги ва фожиаси
Эрнест Хемингуэйнинг ҳукмрон табиати, аёллар ҳуқуқларини тан олмаслик ва тили заҳар эркаклиги унинг ХХ асрни энг буюк ёзувчиларидан бири сифатида тарихга киришига тўсқинлик қилмаган. Кўплаб адабиётчилар таъкидлаганидек, унинг ноаниқ характери болалигида онаси билан юзага келган муносабатлари оқибатида пайдо бўлган. Бу унинг қарашлари ва ҳикояларига ҳам кўчган. Бундан ташқари, Хемингуэй ўз онасини ёмон кўрганини тан олганини исботловчи далиллар бор. Аммо қатор тадқиқотчиларнинг ҳисоблашича, бу онасига бўлган чуқур муҳаббатни ўзига хос тарзда «яшириш учун бўлган».
Ёзувчи болалигиданоқ ўзида «жасурлик»ни тарбиялашга интилган. У мунтазам спорт билан шуғулланган, 18 ёшида футбол, бокс ва енгил атлетикада муваффақиятга эришган, бу унинг маҳаллий газетага ишга киришига тўсқинлик қилмаган.
Мактабни тамомлаганидан сўнг Хемингуэй университетига киришдан бош тортган ва Биринчи жаҳон урушига қўшилган АҚШ сабаб фронтга кўнгилли сифатида йўл олган. Италияда унга ҳайдовчилик лавозими насиб этган — вазифаси фронтнинг асосий линиясига яқинлашмасдан аскарларга озиқ-овқатларни ташиш бўлган. Хемингуэйнинг ўзи бундан норози бўлган, чунки у «эркаклигини» намойиш этишни истар ва командирлардан жангга киритишларини талаб қиларди.
Мақсадига эришган Эрнест ўз мажбуриятларини чин кўнгилдан бажарган, жанг майдонидан шерикларини ташиб чиқарган. Бир сафар снайпер ўқига учраган аскарни қутқаришда Хемингуэй миномёт снарядлари ўқига учраган ва бир вақтнинг ўзида 200 га яқин жароҳат олган. Аскарнинг танасидан 26 та снаряд парчалари топилган, улардан бири тизза қопқоғига жиддий шикаст етказган. Шундан сўнг 19 ёшли Хемингуэйни Италия қиролининг шахсан ўзи «Жасорати учун» ва «Ҳарбий Хоч» кумуш медаллари билан тақдирлаган.«Урушдаги инсонлар — энг ажойиб инсонлардир, жанг майдонининг олди томон қанча яқинлашсанг, шунча ажойиб инсонларга дуч келасан; урушни юзага келтирадиганлар — фақат иқтисодий рақобатни ва фойда кўришни ўйлайдиган тўнғизлардир. Урушдан фойда кўрган ва унинг авж олишига ҳисса қўшган ҳар бир киши урушнинг биринчи кунида ўз мамлакатининг ҳалол фуқароларининг ишончли вакиллари томонидан отиб ташланиши керак деб ҳисоблайман», — деганди Хемингуэй.
Кейинчалик у мактабдан кейин урушни спорт мусобақаси каби тасаввур қилгани ва бундай даҳшатли реалликка руҳан тайёр бўлмаганини тан олган. Шунга қарамай, уруш Хемингуэйни тўплаган, унинг ғоялар манбаига айланган ва ёзувчининг миясида мустаҳкам ўрнашиб қолган.
Шу сабабли у 1936-1939 йилларда Италияга фуқаролик урушида қатнашиш учун қайтган ва республикачилар тарафини олган. Бу каби қарорнинг асосий мақсади Хемингуэй ўз асарлари учун фронтда маълумот тўплаш бўлган. Жанг майдонида у ўйланмаган режаларни қабул қилмасдан, яхши тутган ва кўплаб қизиқарли онларни қайд этиб борган. Сафарининг охирида муаллиф иккита катта асари — «Мотам қўнғироғи» романи ва «Бешинчи колонна» песасини ёзади.
«Уруш даҳшатли нарса эканини биламан, аммо биз уни охирига етказишимиз керак. Охири йўқ. Урушнинг охири йўқ. Урушда ғалаба қозонилмайди», — дея ёзган эди у «Алвидо, қурол» китобида.
Иккинчи жаҳон уруши бошланганида Хемингуэй четдан қараб тура олмайди ва Америка армияси таркибида Европага йўл олган. Аввалига ёзувчи Франция узра бомбардимончида учган, аммо воқеалар марказида бўлишни истагани сабаб ердаги операцияларда қатнашиш имкониятини қўлга киритган. Хемингуэй 200 нафар француз партизанидан иборат бўлинмаган командир этиб тайинланган бўлиб, у Париж, Элзас ва Бельгиядаги жангларда қатнашган, шунингдек, «Зигфрид чизиғи»ни ёриб ўтишда иштирок этган. Жасурлиги ва жанговар операциялардаги фаол иштироки учун «Бронза юлдуз» билан тақдирланган.
Учта ҳарбий можародаги тажриба машҳур ёзувчининг кўплаб асарлари асосини ташкил этади. Хемингуэй ўзи ёзган воқеаларнинг бевосита иштирокчиси бўлган, шу сабабли унинг китоблари ўқувчида ёрқин таассурот қолдирган ва катта машҳурликка эришган. Шунингдек, у ўз фикрларини аниқ баён эта олиши, қисқа жумлалар қуриши билан ажралиб турган.
Бироқ урушдан кейинги машҳурлик ва пуллар Хемингуэйни бахтли қила олмаган — одатдаги ҳаёт тарзи ўзгарганидан кейин унинг жисмоний ва руҳий ҳолатида жиддий муаммолар кузатила бошланган. Ёзувчи ўзини таъқиб қилишяпти, ФҚБ ходимлари кузатувидаман деб ҳисоблаган.
«Хемингуэйнинг руҳий ҳолати жуда оғир бўлса-да, ФҚБ борасида у ҳақ бўлиб чиққан — Федерал хавфсизлик хизматининг 1980 йилларда ошкор этилган архивида ёзувчи кузатув остида бўлганига оид фактлар тасдиқланган.
Паддингтон ҳалокати
Бундан роппа-роса 23 йил олдин Лондондан уч километр узоқликдаги Паддингтон станциясида иккита йўловчи поезди бир-бири билан тўқнашиб кетганди. British Раил Cласс поездининг тажрибасиз 31 ёшли машинисти светофорнинг қизил чироғини сариқ билан адаштириб, катта тезликда ҳаракатланишни давом эттириб, ИнтерCity поезди билан тўқнашув содир этган. Эрталабки вақтда аксарият йўловчилар охирги станцияда тезроқ тушиш ва ишга улгуриш мақсадида поезднинг олди вагонларига чиққан. Иккала машинист ҳам бир-бирига юзма-юз кетаётганини кўрган вақтида тормоз босишга уринган, бироқ кеч бўлганди. Тўқнашув оқибатида 31 киши, жумладан, иккала машинист ҳам ҳалок бўлган, 258 киши жароҳат олган.Тергов давомида темир йўлда автоблоклаш тизими ишлаганида ҳалокатдан қочиш мумкин бўлгани аниқланган, бироқ унинг ўрнида арзон огоҳлантириш тизимидан фойдаланилган эди. Шунингдек, Паддингтон йўлида жойлашган СН109 светофори тўғри ўрнатилмагани аниқланган, бунинг оқибатида ўтган олти йил давомида ушбу светофорнинг қизил чироғидан саккиз марта ўтиб кетилган эди. Бундан ташқари, яна айрим ҳолатлар ошкор бўлган.
Яхши кўринмайдиган сигнал
Икки томонлама ҳаракатни таъминлаш мақсадида 1990 йиллар бошида British Раил компанияси йўллар схемасини ўзгартирган. Светофорларнинг аксарият қисми ҳаво йўллари орасида қолиб кетган, уларни кўриш, бунинг устида қайси рангда ёнаётганини пайқаш катта қийинчилик туғдирган. Шу билан бирга, светофорлар ҳалокатга олиб келиши керак эмас эди, чунки қизил чироқ бир вақтнинг ўзида барча саккизта светофорда ёнган.
Қирғизистонда 8 баллик зилзила
2008 йилнинг 5 октябрь куни Қирғизистоннинг Хитой ва Тожикистон чегарасида Рихтер шкаласи бўйича 8 балли зилзила содир бўлганди. Табиий офат оқибатида 75 киши ҳалок бўлган, яна бир неча ўн киши жароҳат олган.
Якшанба куни кечаси Қирғизистонда кучли зилзила содир бўлган. Реал вақт режимида зилзилаларни кузатиб борувчи У.С. Геологиcал Сурвей (USGS) маълумотларига кўра, ер ости силкинишлари маҳаллий вақт билан 21:52 да бошланган. Зилзила эпимаркази учта давлат — Қирғизистон, Хитой ва Тожикистон чегараси ҳисобланади. Энг кўп зарарни эпимарказдан 50 километр узоқликда жойлашган қирғиз—тожик чегарасидаги «Нура» қишлоғи кўрган.
Қирғизистон Фавқулодда вазиятлар вазирлиги маълумотларида қайд этилишича, қишлоқдаги 120 та уйга зарар етган, у ерда зилзила кучи 8 баллни ташкил этган. «Нура» ва унинг атрофидаги ҳудудларда транспортлар ҳаракати бузилган, телефон алоқа тизими эса бўлмаган.
Кучли ер ости силкинишларини нафақат «Нура» қишлоғи аҳолиси сезган. Ўш шаҳрида зилзила кучи 6 баллни, Боткенда — 5,6 баллни, пойтахт Бишкекда — 3,5 баллни ташкил этган. Мазкур шаҳарларда ҳеч ким жабрланмаган. Ўша вақтда Қирғизистон фавқулодда вазиятлар вазири бўлган Қамчибек Ташиев қутқарув гуруҳлари билан ҳодиса жойига йўл олган. Кейинроқ унинг ортидан соғлиқни сақлаш вазири ўринбосари Мадамин Каратаев борган. Табиий офат содир бўлган тундаёқ туманда Олой ҳудудий шифохонасидан тўртта тез ёрдам бригадаси юборилган — саккиз нафар шифокор, 10 нафар фелдшер ва ҳамшира.
Аммо юборилган ёрдам барча жабрланувчиларга ёрдам беришга етмаган, шу сабабли туманга эпимарказдан тахминан 145 километр узоқликдаги Ўш шаҳридан қўшимча учта бригада шифокорлар йўналтирилган.
Йирик аҳоли пунктларининг бир-биридан узоқ жойлашгани, йўлларнинг бузилиб кетгани ва алоқа воситасининг йўқлиги зарурий тиббий ёрдамни кўрсатишда қийинчилик туғдирган.
Зилзила оқибатида жами 75 киши ҳалок бўлган, жумладан, 42 нафар бола. Шунингдек, 93 нафар бола шифохонага ётқизилган бўлиб, уларнинг етти нафарини 1 ёшгача бўлган болалар ташкил этган. Ер ости силкинишлари кучи Тошкентда ҳам қайд этилган — қарийб уч дақиқа давомида 3 баллдан юқори бўлмаган зилзила содир бўлган.
Қирғизистоннинг ўша вақтдаги президенти Курманбек Бакиев 7 октябрни Олой туманидаги зилзила оқибатида ҳалок бўлганлар хотирасига мотам куни деб эълон қилганди.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)