“Qabrga hech kim tegmagan, tegishga haqi ham yo‘q”. Samarqanddagi Amir Temur qabri yana ochilgani haqidagi xabar rad etildi (video)

Samarqandda Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar rahbarlarining navbatdagi sammiti o‘tkazilishi munosabati bilan Amir Temur maqbarasida ta’mirlash-tiklash ishlari olib borilayotgani xabar berilgan edi. Bu ijtimoiy tarmoqlarda boshqacha talqin qilinib, Amir Temur qabri ochilgani haqida mish-mishlar tarqaldi. “Daryo” muxbiri tarqalgan mish-mishlarga aniqlik kiritish maqsadida vaziyatni o‘rgandi.

Ma’lum bo‘lishicha, Vazirlar Mahkamasining “2022-yilda turizm va madaniy meros obyektlari infratuzilmasini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qaroriga asosan majmuani qayta ta’mirlash uchun 3 milliard so‘m mablag‘ ajratilgan. Tegishli tashkilotlarning ilmiy asoslangan xulosalari yordamida loyiha takliflari ishlab chiqilib, Madaniy meros agentligi huzuridagi Ilmiy-ekspert kengashida ma’qullangan.

Amir Temur maqbarasida restavratsiya ishlari olib borilayotganligi haqida xabar chiqqanidan so‘ng ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari orasida turli mish-mishlar tarqala boshladi. Xususan, kimdir ulug‘ sarkardaning ruhi bezovta bo‘lsa, urush boshlanishi haqida yozib, Sovet arxeologlari Temur qabrini 1941-yilning iyun oyida, Ulug‘ Vatan urushi boshlanishidan bir necha kun avval ochganligini yozgan. Yana kimlardir joriy yilning 23-fevralida, Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi mojaro arafasida ham qabr ochilganligini bildirgan.

“Samarqand restavratsiya direksiyasi” markazi direktori Baxrillo Abdullayevning ta’kidlashicha, 35 nafar samarqandlik mohir usta ishlayotgan ta’mirlash ishlarida maqbaraning gumbaz qismidagi plitkalar, kirish qismidagi peshtoq va naqsh bezaklari almashtirilmoqda. Maqbaraning pastki qismi, xususan qabrlarda ta’mirlash ishlari olib borilgani yo‘q.

Ta’mirlash ishlarida 35-40 yillik ish tajribaga ega 35 nafar samarqandlik mohir usta ishlamoqda. Maqbaraning gumbaz qismidagi plitkalarni almashtirayapmiz. Kirish qismidagi uchta peshtoqning naqsh bezaklari almashtirildi. Maqbaraning pastki qismi, xususan, qabrlarda ta’mirlash ishlari olib borilgani yo‘q. Ish deyarli yakuniga yetdi. Yuvib-tozalash, havzalarni yig‘ishtirish ishlarini bajaryapmiz. Ikki-uch kunda ta’mirlash ishlari tugaydi. Odamlar o‘zlari kelib ko‘zi bilan ko‘rishlari mumkin. Qabrga teginish uchun ekspertlar kengashining ruxsati kerak”, — deydi Baxrillo Abdullayev.

Biz bilan suhbatda bo‘lgan Amir Temur maqbarasi direktori Xushnud Abdullayev jamoatchilikdan ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan turli gap-so‘zlarga ishonmaslikni so‘rab, maqbaradagi qabrlarga teginilmaganini aytmoqda.

Bu gaplarning hammasi mish-mish. Qabrga hech kim teginmagan va tegishga haqi ham yo‘q. Qolaversa, bu yerga har kimni ham kiritavermaymiz. Faqat maxsus delegatsiya mehmonlari kirishadi. Joriy yilning fevral oyida ham shunday gaplar bo‘lgan edi. Qabr ochildi, Ukraina va Rossiya urishi boshlandi, deyishgandi. O‘sha vaqtda ham ekspertlar kelib ko‘rishdi. Hech kim tegingani yo‘qligiga guvoh bo‘lishdi. Qabr oxirgi marta 1941-yil ochilgan. Qabrni ochishga hech kimning haddi sig‘maydi”, — deydi Xushnud Abdullayev.

Xushnud Abdullayevning ma’lumot berishicha, ta’mirlash ishlari uch bosqichdan iborat. SHHT sammiti tugaganidan so‘ng ham ta’mirlash davom ettiriladi.

Men ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilaridan, turistlar va mahalliy sayyohlardan har xil mish-mishlarga ishonmaslikni so‘rardim. Agar ularga juda qiziq tuyulayotgan bo‘lsa bemalol kelib ziyorat qilib ketishlari mumkin”, — deydi mas’ul.

Amir Temur maqbarasida faoliyat yurituvchi xodim Odil Barotovning aytishicha, maqbaraga kelgan ziyoratchilar ham qabr ochilganmi degan savollarni bermoqda. 

Bu maqbara 1404-yilda Amir Temur tomonidan to‘ng‘ich nabirasi Muhammad Sultonga atab qurilgan. Amir Temur o‘lganidan so‘ng taxt vorisi sifatida Muhammad Sultonni vasiyat qilgan. Lekin Muhammad Sulton Amir Temurdan oldin, 1403-yilda Ozarbayjonda 29 yoshida olamdan o‘tganidan keyin valiahdni Samarqandga olib kelib, o‘zi qurdirgan madrasaning hovli ichiga dafn etgan. Bu yer maqbara bo‘lmasidan avval Muhammad Sultonning madrasasi bo‘lgan. Maqbaraning chap tomonida madrasa, o‘ng tomonida xonaqoh bo‘lgan. Maqbarada hozirgi kunga qadar uch marta 1941, 1945- va 1996-yilda ta’mirlangan. Hozirgi paytda maqbara ochilgan degan har xil mish-mishlar tarqalmoqda. Ziyoratchilar ham kelib maqbara ochilganmi deya savol berishmoqda. Yo‘q, maqbara hozirgacha faqat 1941-yilda birinchi va so‘ngi marta, ya’ni Temur vafotidan 536 yil o‘tib ochilgan. Undan keyin hech kim teginmagan. Agar kimda shubha bo‘layotgan bo‘lsa, ziyoratga kelib o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishi mumkin”, — deydi Odil Barotov.

Odil Barotovning qo‘shimcha qilishicha, 1941-yilning 16—22-iyun kunlari Sovet Ittifoqi hukumatining maxsus qarori bilan Go‘ri Amir maqbarasidagi Temuriylar sulolasi qabrlari ochilgan. Professor Qori-Niyoziy rahbarlik qilgan ekspeditsiya davomida Amir Temur, uning o‘g‘illari va nabiralarining jasadlari o‘rganilgan. Tadqiqotlar natijasida antropolog olim Mixail Gerasimov Amir Temur qiyofasini yaratgan. Ekspeditsiyaning maqsadi — Amir Temur qabrini aniqlash va O‘rta asrlarda yashab, faoliyat yuritgan Temuriylar sulolasini ilmiy asosda tekshirib o‘rganish deb ko‘rsatilgan.

Amir Temurning qabri 21-iyunda ochilib jasadi chiqariladi. Aynan ushbu kunning ertasiga, 22-iyun kuni Germaniya qo‘shinlarining sobiq Sovet Ittifoqi hududiga bostirib kirganligi sababli ayrimlar mazkur voqeani Ikkinchi jahon urushi boshlanishiga ta’sir qilgan “ilohiy omil” sifatida qaragan. Qabrlarni ochish jarayonini tasvirga olgan taniqli kinooperator Malik Qayumov ‘Hayotim — kinematografiya’ nomli kitobida Amir Temur qabri ochilganlini eshitgan uchta chol qabrni ochsa urush ruhi chiqadi degan gaplarni xotirlagan.

Shundan so‘ng Malik Qayumov bu gaplarni Stalingacha yetkazib, Temur suyaklari qaytadan dafn etilgan. Yana bir tasodif bilan aynan Amir Temurning jasadi qabrga qaytarilgach va qabr yopilgach Sovet Ittifoqi qo‘shinlari g‘alabalarni qo‘lga kiritishni boshlagan. Biroq ushbu hodisalarning bir vaqtda bo‘lganligi tasodif ekanligining ehtimoli katta. Chunki Ikkinchi jahon urushi 1939-yilda Germaniyaning Polshaga hujumidan boshlangan. Gitlerning Sovet Ittifoqiga hujum qilish bo‘yicha “Barbarossa” rejasi esa 1940-yildayoq tasdiqlanganligi aytiladi”, — deydi Odil Barotov.

2022-yilning 26-fevral kuni ham “O‘zbek arxeologlari 23-fevralda Temur qabrini ochdi”, degan xabarlar tarqalgandi. O‘zbekiston fanlar akademiyasi esa bu xabar yolg‘on (feyk) ekanligini ta’kidlagandi.