Bolalik davrimizda chalinadigan hayot uchun xavfli kasalliklarning aksariyat qismini, umuman olganda, genetik kasalliklar tashkil qiladi. Genetik kasalliklar orasida bolalar uchun eng xavflisi qon hujayralari va immunitet tizimining yetarli bo‘lmagan darajada yoki bir maromsiz ishlashi tufayli rivojlanadigan kasalliklardir.
Bugungi kunda e’tiborsiz ahvolga tushib qolgan, to‘laqonli sog‘lom hayot tarziga qaytish imkoniyati bo‘lmagan bemorlar uchun ham to‘liq davolanishni ta’minlaydigan davolash usullari ishlab chiqilgan. Ulardan eng e’tiborlisi–suyak iligi transplantatsiyasi. Ko‘pgina tibbiy muolajalar natijasida tuzalmaydigan kasalliklarning yakuniy davosi bo‘lgan suyak iligi (ildiz hujayra) transplantatsiyasi faqat maxsus texnik sharoitlarga ega bo‘lgan ildiz hujayra transplantatsiyasi bo‘limlarida amalga oshirilishi mumkin.
Periferik qon va kindik qoni ham ildiz hujayralari manbai sifatida ishlatilishi tufayli suyak iligi transplantatsiyasi endilikda gematopoyetik ildiz hujayralari transplantatsiyasi deb ataladi. U bolalik davridagi leykemiya va limfoma kabi gematologik yangi paydo bo‘lgan shishdan tashqari, gemoglobinopatiyalar, immunitet tanqisligi, suyak iligi etishmovchiligi va tug‘ma metabolik kasalliklar kabi ko‘plab kasalliklar uchun yakuniy davolash usuli sifatida qo‘llaniladi.
Taliya 13 yoshli polshalik qiz. Limfa tugunlarining tez-tez shishishi kasaligiga qo‘shimcha tarzda unda zaiflik va doimiy charchashlikdan shikoyatlar paydo bo‘lganida, u terapevtga murojaat qilgan. Unga limfa tugunlarining shishishi, yengil isitma va charchoqning omili yuqumli kasallik deb tashxis qo‘yildi va davolash boshlandi. 10 kun davomida antibiotiklardan doimiy qabul qilishiga qaramasdan, Taliya, afsuski, tuzalmadi. Limfa tugunlari kattalashishda davom etdi, zaiflik esa kuchaydi.
Bundan tashqari, uning shikoyatlariga qizning tanasida paydo bo‘lgan ko‘karishlar va qizarish ham qo‘shilgandi. Umumiy qon tahlili natijalariga shubha qilgan shifokor periferik qon surtma (mazok)sini olish kerak degan qarorga keldi. Ushbu tahlil natijasida uning qonida hujayralar shaklidagi o‘zgarishlar va anormal hujayralar topiladi. Leykemiyaga shubha ortidan, aniq tashxis qo‘yish uchun suyak iligi aspiratsiyasi va biopsiyasini o‘tkazishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, tashxis qo‘yish va davolash jarayoni boshlandi. Filadelfiya xromosomasi kasallikning yaxshi yoki yomon rivojlanishini aniqlash uchun sitogenetik tahlillar (PZR, polimeraza zanjiri reaksiyasi; FISH usuli, floresan in situ gibridizatsiya) yordamida aniqlanadi va u OLL (o‘tkir limfoblastik leykoz)ning rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan bemor sifatida baholanadi.
Qon saratoni (leykemiya) blastlar deb ataladigan saraton hujayralarining qon hujayralari paydo bo‘ladigan joy–suyak iligiga invaziyasi(kirib borishi) natijasida yuzaga keladi. Natijada oddiy qon hujayralarini me’yordagi ishlab chiqarish jarayoni buziladi.
Suyak iligidagi hujayralarning qaysi turi saratonni ko‘rsatsa, kasallik shu nom bilan ataladi. Masalan, limfoid tipidagi leykoz oq qon hujayralarining bir turi bo‘lgan limfotsitlarga salbiy ta’sir qiladi va ko‘pincha limfa tizimini zararlaydi va limfa tugunlarining shishishi bilan o‘zini namoyon qiladi. Miyeloid turi leykotsitlarning bir turi bo‘lgan miyeloid seriyasining hujayralariga salbiy ta’sir qiladi. Leykozlar o‘tkir va surunkali leykozlar kabi ikki guruhga bo‘linadi.
O‘tkir leykoz kasalligida leykotsitlarning progenitor (o‘tmishdosh) hujayralarida doimiy va anormal o‘sish kuzatiladi. Ushbu g‘ayritabiiy hujayralar boshqa organlarga tarqalishi mumkin. Bu esa organning maromida ishlamasligiga olib keladi. O‘tkir limfoblastik leykozda (OLL) limfoblastlar soni sezilarli darajada oshgan. Ular limfa tugunlarida ham to‘planib, shish paydo bo‘lishiga olib keladi. OLL bolalarda eng keng tarqalgan leykoz hisoblanadi. 15 yoshgacha bo‘lgan bolalarda kuzatilgan leykozlarning 80 foiz OLL kasalligidir.
O‘tkir miyeloleykozda (OML) suyak iligida yetilmagan qon hujayralari bo‘lgan miyeloblastlar ko‘payadi. Bu katta yoshdagi insonlarda ko‘proq uchraydi.
Surunkali leykoz ko‘rinishidan yetilgan, ammo g‘ayritabiiy darajada yetilgan qon hujayralarining ortiqcha ishlab chiqarilishi bilan tavsiflanadi. Surunkali leykoz nisbatan sekin kechadi va uning oqibatlari kamroq salbiy xarakterga egadir.
Surunkali miyeloleykozda (SLL) yetilgan limfotsitlar suyak iligida haddan tashqari kattalashadi. Limfotsitlar ko‘p bo‘lsa-da, ular o‘z vazifalarini bajara olmaydi va tanani infeksiyalardan himoyalolmaydi. Ushbu turdagi leykozda shishgan limfa tugunlari ham tez-tez uchraydi. Kasallik 50 yoshdan keyin kuchayadi va asta-sekin o‘sib boradi. Bemor yillar davomida davolanmasdan yashashi mumkin. SLL barcha leykozlarning 30 foizini tashkil qiladi. SLL genetik ko‘chish (nasillik) ga ega bo‘lgan leykozning yagona turidir. SLL bilan kasallangan kishilarning katta yoshli bolalari ham tekshiruvdan o‘tkazilishi kerak.
Surunkali miyeloleykozda (SML) yetilgandek ko‘rinadigan, ammo suyak iligida ishlamaydigan miyeloid hujayralar anormal darajada kattalashadi. Katta yoshdagilarda leykozining 25 foizdan 60 foizgachani SML tashkil etadi. Shubhasiz, buning sababi g‘ayritabiiy xromosoma (Filadelfiya xromosomasi) dir. Ushbu kasallikni umrbod og‘iz orqali qabul qilinadigan dorilar bilan davolash mumkin bo‘ladi.
Leykozni davolash uchun kasallikning xavf darajasi tashxis qo‘yilgandan keyin aniqlanadi. Kasallikning yuqori xavfi mavjud bemorlarga yanada intensiv va uzoqroq davolanish jarayoni ta’yinlanadi. Taliya bizning shifoxonamizga kelganida, sitogenetik tadqiqot natijasida Filadelfiya xromosomasini aniqladik va uni kasallikning yuqori xavfi deb baholandi. Acıbadem Healthcare Group Istanbuldagi Maslak kasalxonasida uzoq va intensiv davolanish paytida pediatrik bemorlar uchun o‘zlarini uyda his qila oladigan muhit yaratilgan Badem nomli onkologiya xizmatiga ega. Biz Taliyani shu yerda mehmon qildik. Uning davolanishi tibbiyot mutaxassislari qo‘mitasi tomonidan rejalashtirilgan edi.
Leykoz bilan og‘rigan barcha bemorlar singari, biz uni tomir ichiga va og‘iz orqali yuboriladigan kimyoterapiya preparatlari bilan davolashni boshladik. Kimyoterapiyadan tashqari qon va qon preparatlarini topshirishga to‘g‘ri keldi. Profilaktik va kerak bo‘lganda terapevtik mikroblarga qarshi terapiya ham qo‘llanildi. Nihoyat, Taliya akasining to‘qimalari uniki bilan mos ekanligi aniqlangach, kasallikni yakuniy davosi sifatida suyak iligi transplantatsiyasini amalga oshirishga qaror qilindi. Bizning suyak iligi transplantatsiyasi bo‘limida uning akasidan olingan ildiz hujayralari Taliyaga ko‘chirildi. Muvaffaqiyatli operatsiyadan keyin ham bemorning salomatligi bo‘yicha kuzatuvimizni davom ettirmoqdamiz. Oradan 5 yil o‘tgan bo‘lsa-da, Taliyaning ahvoli qoniqarli. Biz tekshiruvlar davriyligini kamaytirmoqdamiz.
Altunizadedagi Acıbadem Healthcare Group shifoxonasida bolalar suyak iligi transplantatsiyasi markazi rahbari, professor Gulyuz O‘zturk bu holat haqida shunday fikr bildiradi: “Oxirgi 10 yil ichida Turkiya tibbiyoti ildiz hujayra transplantatsiyasi sohasida uzoq yo‘lni bosib o‘tdi. Aytishimiz mumkinki, bugun biz hamma zaruriy ishni amalga oshirdik. Buning davosi Turkiyada. Biz nafaqat leykemiya va talassemiya, balki tug‘ma metabolik kasalliklardan nevrologik kasalliklargacha bo‘lgan ko‘plab kasalliklarni ildiz hujayra transplantatsiyasi bilan davolay olamiz”.
Bugungi kunda suyak iligi transplantatsiyasi orqali, leykemiya va limfomalardan tashqari, Xojkin limfomalari va Xojkin bo‘lmagan limfomalar, ko‘p miyelomlar, Valdenstrem makroglobulinemiyasi, og‘ir aplastik anemiya, Fankoni anemiyasi, paroksismal tungi anemiya, paroksismal tungi gemoglobulinemiya, aplastik anemiya, gemoglobik aplastik anemiya, tizimli kasalliklar, og‘ir kombinatsiyalangan immunitet tanqisligi, Viskott-Aldrich sindromi, irsiy metabolik kasalliklar, Hurler sindromi, miyelodisplastik va surunkali miyeloproliferativ kasalliklar, miyelofibroz kabi ko‘plab kasalliklar davolanadi.
Suyak iligi transplantatsiyasi o‘rniga OLL bilan hastalangan bemorlar uchun ilg‘or gen terapiyasi usullaridan biri bo‘lgan CAR T Cell usuli (CAR T hujayra terapiyasi) endi ko‘plab kasalliklarni davolash uchun imkoniyat yaratadi. So‘nggi 10 yil ichidagi o‘zgarishlar tufayli ko‘plab kasalliklarni davolashda hujayra va gen terapiyasi birgalikda qo‘llanilganini ta’kidlab, Acıbadem LabCell- ildiz hujayra laboratoriyasi va kindik qon banki ish boshqaruvchisi, shifokor-professor Erjyument Ovali, CAR T Cell ni virus tufayli genetik kodini o‘zgartirish orqali inson immunitet hujayralariga saratonga qarshi kurashish imkonini beruvchi davolash usuli sifatida ta’riflaydi. Uning ta’kidlashicha, bugungi kunda dunyoda u Xojkin bo‘lmagan limfoma, OLL, ko‘psonli milomalar uchun qo‘llaniladi.
Eng so‘nggi texnologik ishlanmalar va klinika shifokorlaridagi imkoniyatlar tufayli Acıbadem Healthcare Group o‘z bemorlari uchun zamonaviy sharoitlarda eng yaxshi va to‘g‘ri davolanishni ta’minlaydi.
Acıbadem, ayniqsa, juda erta yoshda intensiv va uzoq davom etadigan davolash jarayonini talab qiladigan kasallik tashxisi qo‘yilgan bolalar kasalxonada o‘zlarini begonadek his qilmasliklari uchun astoydil harakat qiladi. Bu yerda yaratiladigan muhit tufayli bemor bolalar “bu mening uyim” deya o‘zlarini xuddi uydagidek qulay his qilishadi.
Turkiyadagi Acıbadem shifoxonalarida davolanishga oid barcha savollar bo‘yicha Acıbadem‘ning Toshkent va Samarqanddagi vakolatxonasiga murojaat qilishingiz mumkin:
Manzil: Toshkentdagi vakolatxonamizning manzili: Toshkent shahri, Mirzo Ulug‘bek tumani, Buyuk Ipak yo‘li mavzesi, 19-uy.
Telefon: +99895 144 54 45
Samarkanddagi vakolatxonamiz manzili: Samarkand shahri, Mirzo Ulug‘bek 140.
Telefon: +99866 234 41 71
Shuningdek, www.acibadem.com.ru rasmiy saytimiz orqali barcha kerakli ma’lumotlarga ega bo‘lishingiz mumkin.
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)