Butunjahon oltin kengashining 2021-yilgi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi oltin hajmi bo‘yicha dunyoning top-20 taligi reytingida Saudiya Arabistoni, Buyuk Britaniya va Liberiyadan o‘zib ketgan holda 15-o‘rinni egalladi. Bu haqda ‘‘Review.uz’’ xabar berdi.
Oltin-valyuta zaxiralarini shakllantirish, optimal darajada tutib turish va zaruratga qarab ko‘paytirish barcha mamlakatlar Markaziy banklari zimmasidagi muhim vazifa hisoblanadi.
Oltin-valyuta zaxiralarining hajmi har bir mamlakat milliy moliya bozorining barqarorligini, mamlakatning xalqaro kapital bozorlaridan kredit jalb qilish imkoniyatlarini, tarkibiy islohotlar o‘tkazilishi hamda milliy iqtisodiyot va moliya bozorlari rivojlanishining ta’minlanganligini ifodalaydi.
Biroq hozirgi sharoitlarda oltin-valyuta zaxiralari hajmi va tarkibiga qo‘yiladigan an’anaviy talablar sezilarli darajada farq qiladi va mamlakatning moliyaviy barqarorligini aniqlash uchun oriyentir hisoblanmaydi.
Ayrim rivojlangan mamlakatlar o‘z xalqaro zaxiralariga mos kelmaydigan o‘ta yuqori tashqi qarz ko‘rsatkichlariga ega. AQSH uzoq yillar davomida zaxiralarni asosan oltin ko‘rinishida saqlab keladi. Bu o‘z valyutasini emissiya qilish imkoniyatini hisobga olgan holda mantiqan to‘g‘ridir.
Bu esa ba’zan xavotirga sabab bo‘lib, jahondagi bugungi tendensiyalarni hamda mamlakat oltin-valyuta zaxiralarining zamonaviy funksiyalaridan to‘liqroq foydalanish imkoniyatlarini chuqurroq o‘rganish zaruratini keltirib chiqaradi.
O‘zbekiston Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yil yakunlari bo‘yicha zaxiralar hajmi 34,7 mlrd dollarga teng bo‘lgan holda, import hajmi chorakda 6,3 mlrd dollarni tashkil etgan. Ya’ni, qoplash koeffitsenti tavsiya etilgan minimal ko‘rsatkichdan qariyb 5 baravar yuqori.
Intervensiyalarni qoplash koeffitsiyenti zaxiralar hajmi va bir kunlik intervensiyalar hajmining (o‘rtacha, maksimal) nisbati sifatida hisoblanadi. Zarur bo‘lgan minimal qiymat, odatda, belgilanmaydi.
Pul bazasini qoplash koeffitsiyenti zaxiralar hajmi va keng ma’noda pul bazasi hajmining nisbati sifatida hisoblanadi. Zarur bo‘lgan minimal qiymat – 100 foiz. Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yil yakunlari bo‘yicha pul massasi hajmi 130,5 trln so‘mni tashkil etdi va bu ko‘rsatkich (AQSH dollarining joriy kursini hisobga olgan holda) tavsiya etilgan limitlardan qariyb 3 baravar yuqori ekanini ko‘rish mumkin
O‘zbekiston Respublikasi oltin-valyuta zaxiralari tarkibi:
Oltin-valyuta zaxiralari tarkibining tahlili ularning aksariyat qismi monetar oltindan iborat ekanini ko‘rsatdi: 2021 yil oxirida qariyb 61,5 foiz. Oltin hajmining yuqoriligi asosan oltin narxining oshishi va narx qiymati eng yuqori bo‘lgan paytda sotilishi bilan bog‘liq.
Eksport hajmlari miqdoriy jihatdan unchalik o‘zgarmaydi, ularning oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi miqdori ham kamaymaydi. Masalan, 2019-yil boshi va 2021-yil oxirida, o‘tgan vaqt davomidagi ma’lum o‘zgarishlarga qaramasdan, oltin hajmi 11,4 mln troy unsiyasi (yoki 353,6 tonna oltin) darajasida saqlanib qoldi.
Butunjahon oltin kengashining (WGC) 2021-yilgi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi oltin hajmi bo‘yicha dunyoning top-20 taligi reytingida (Saudiya Arabistoni, Buyuk Britaniya va Liberiyadan o‘zib ketgan holda) oltin-valyuta zaxiralari tarkibida 352,7 tonna yoki 60,5 foiz oltin hajmi bilan 15-o‘rinni egalladi.
O‘zbekiston Respublikasi oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi monetar oltin qiymati tahlili:
Reytingda birinchi o‘rinni uzoq yillardan beri AQSH egallab kelmoqda, uning zaxiralari jahondagi monetar oltinning chorak qismiga to‘g‘ri kelib, oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi oltin hajmi 8 133 tonna yoki 66,28 foizni tashkil qiladi. Germaniya, Italiya, Fransiya, Gollandiya kabi mamlakatlarda ham oltin-valyuta zaxiralaridagi oltinning ulushi yuqori.
Rossiya MDH mamlakatlari orasida eng yirik oltin sohiblari top-20 taligiga kirib, 2301,64 tonna oltin hajmi bilan 5-o‘rinni egallagan, uning oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi monetar oltin hajmi 21,7 foizni tashkil qiladi.
Qozog‘iston so‘nggi yillarda faol oltin xaridori hisoblanib, 2021-yilda eng yirik oltin hajmiga ega davlatlar safidan o‘rin egalladi. Qozog‘istonning oltin zaxiralari oltin-valyuta zaxiralari tarkibida 402,38 tonna yoki 68,32 foizni tashkil etadi.
Oltin hajmi va oltin-valyuta zaxiralarining umumiy hajmi o‘sishi tendensiyasi, shu jumladan, Xitoyda ham kuzatilayotgan bo‘lib, mazkur davlat 1 948,3 tonna oltin hajmi bilan reytingda 7-o‘rinni egallagan.
Jahonda AQSHdan keyin ikkinchi o‘rinni 2 814 tonna oltin hajmi bilan Xalqaro valyuta jamg‘armasi egallagan.
Umumiy hisobda, eng yirik oltin sohiblari 20 taligiga 10 ta iqtisodiy rivojlangan davlat, 3 ta yangi industrial mamlakat va mos ravishda 7 ta rivojlanayotgan davlat kirdi.
Izoh (0)