BAA shayxlari “Sputnik” vaksinasini jahonning ko‘plab mamlakatlariga oshirilgan narxda sotib kelgani ma’lum bo‘ldi

G‘arb matbuoti bir necha oy avval rus “vaksina diplomatiyasi”ning muvaffaqiyatlari haqida faol yoza boshlagan edi. AQSh va Yevropa davlatlari avvalo o‘z fuqarolarini vaksinatsiyalash haqida bosh qotirayotgan bir vaqtda — buning uchun ularni “emlash millatchiligi”da ham ayblashgandi — aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlar “Sputnik V” vaksinasiga buyurtma berayotgan edi, deb yozadi Meduza.

The Moscow Times gazetasining aniqlashicha, “Sputnik”ning ishlab chiqilishini moliyalashtirgan Rossiya to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar jamg‘armasi (RTIJ) vaksinani jahonning bir qator mamlakatlarida tarqatish bo‘yicha eksklyuziv huquqlarni Abu-Dabi (BAA)da joylashgan Aurugulf Health Investments firmasiga topshirgan. 2020-yil oxirida tashkil etilgan firma, uning saytida yozilishicha, “sog‘liqni saqlash va tibbiyot texnologiyalari sohasida innovatsiyalar, sifat va imkonboplikni rivojlantirish” bilan shug‘ullanadi.

Jurnalistlarning aniqlashicha, ushbu firmaga egalik qilish zanjirining boshi BAAning de-fakto yetakchisi, Abu-Dabi valiahd shahzodasi Muhammad bin Zayd al-Nahayonning ukasi Tahnunga borib taqaladi. Aurugulf’ning muzokaralardagi vakili Ahmad Dalmuk al-Maktum esa BAAdagi boshqa bir nufuzli oila — Dubay amirligida hukmronlik qiluvchi Maktumlardandir.

The Moscow Times ma’lumotlariga ko‘ra, uch qit’adagi kamida to‘rtta mamlakat — Livan, Pokiston, Gana va Gayanaga “Sputnik” vaksinalarini Rossiya emas, aynan BAAdagi kompaniya yetkazib bergan. Muammo shundaki, Aurugulf firmasi vaksinalarni Rossiya Yevroittifoq mamlakatlariga yetkazib bergan qiymatdan ikki barobar va undan-da yuqoriroq narxda sotgan. Masalan, Slovakiya va Vengriya bir doza vaksinani 9,9 dollardan, ikkitasini esa 19,9 dollardan sotib olgan bo‘lsa, boshqa mamlakatlar uchun bir komponentning o‘zi 19—24 dollarga tushgan.

Bundayin ortiqcha to‘lov mahalliy muxolifatning e’tirozlari va matbuotning tanqidlariga sabab bo‘lgan, deb yozadi The Moscow Times. Gana va Gayana hukumatlari vakillarining ta’kidlashicha, ular Rossiya bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri kelishishga harakat qilgan, biroq ruslar ularga Aurugulf bilan muzokara olib borishni taklif qilgan. Boz ustiga, Livan va Pokiston misolida BAA kompaniyasi bilan mahalliy xususiy kompaniyalar bitim imzolagan va, unga ko‘ra, mahalliy hukumatda “Sputnik”ni sotib olish bo‘yicha mustaqil muzokara o‘tkazish huquqiga ega emas. Ayni vaqtda, Rossiyaning Pokistondagi savdo vakili o‘rinbosari Ruslan Alayevning so‘zlariga ko‘ra, u rus vaksinasi Pokistonda qanday paydo bo‘lganidan mutlaqo bexabar.

Rossiya tomonining “Sputnik”ni tarqatishga hech qanday aloqasi yo‘qligini Keniyadagi rus elchixonasi ikkinchi kotibi Dmitriy Chernetskiy ham tasdiqlagan. Keniya yuqoridagi sxema bo‘yicha “Sputnik”  oladigan mamlakatlarning navbatdagisi bo‘lishi mumkin edi. Mahalliy Sog‘liqni saqlash vazirligi vaksinalar Rossiyadan emas, balki Abu-Dabidan kelganini bilib, ulardan foydalanish uchun taqdim etilgan ruxsatnomani qaytarib olgan vaqtda allaqachon 75 ming doza “Sputnik” yetib kelgan edi. “Ular hatto bu vaksinalarni boshqa davlatlarga sotishga ham urinishdi, — deydi Chernetskiy. — Mabodo siz muvaffaqiyat tarixini izlayotgan bo‘lsangiz, bu yerda undan yo‘q”. Ayni damda, The Moscow Times’ning alohida qayd etishicha, o‘sha vaksinalar aynan Aurugulf orqali yetib kelganini ham bevosita tasdiqlovchi dalillar yo‘q.

RTIJ vaksinani tarqatish bo‘yicha huquqlarni nima uchun BAAdagi firmaga ishonib topshirgani sabablari noma’lum. Kelishuv shartlari hech qayerda e’lon qilinmagan, ekspertlar esa Rossiyaning vaksina bo‘yicha ehtimoliy e’tirozlardan qochish istagidan tortib Birlashgan Arab Amirliklari rahbariyati bilan munosabatlarni yanada mustahkamlashgacha bo‘lgan turli taxminlarni ilgari surmoqda. “Sputnik”ni oshirilgan narxda olib qo‘ygan mamlakatlarning hukumatlari esa tanqidlarga pandemiya sharoitida o‘z fuqarolari salomatligini saqlash uchun har qanday xarajatga tayyorligini aytish bilan javob qaytarmoqda.

So‘nggi oylarda boshqa bir muammo yuzaga kelgan: “Sputnik”ni yetkazib berish — jumladan, Aurugulf orqali sotib olinganlarini ham — amalda to‘xtab qolgan. Masalan, Livan buyurtma bergan million doza vaksinaning bor-yo‘g‘i 80 mingtasi yetkazib berilgan, u ham bo‘lsa aprelda. BAA firmasi bilan kelishuv bo‘yicha Ganaga 3,4 million, Gayanaga esa 200 ming doza yetkazib berilishi kerak edi. Umumiy hisobda, Rossiya 2021-yilda 1,6 milliard doza vaksina ishlab chiqarmoqchi edi, ammo, The Moscow Times’ning yozishicha, bu reja “amalda yo‘qqa chiqqan”.

O‘zbekiston va “Sputnik V”

2021-yil martida O‘zbekiston sog‘liqni saqlash vaziri Abduhakim Hojiboyev Rossiyadan 1 million doza “Sputnik” xarid qilish bo‘yicha shartnoma imzolanayotganini ma’lum qildi (yakunda aynan qancha vaksina uchun shartnoma imzolangani noma’lum); 11-iyul holatiga ko‘ra, O‘zbekistonga jami 280 ming doza “Sputnik” olib kelindi. May oyida “Sputnik” vaksinasini O‘zbekistonda ishlab chiqarish bo‘yicha kelishuvga erishilgani ma’lum qilindi, kelishuvning boshqa tafsilotlari ma’lum qilinmagan.