Ғарб матбуоти бир неча ой аввал рус «вакцина дипломатияси»нинг муваффақиятлари ҳақида фаол ёза бошлаган эди. АҚШ ва Европа давлатлари аввало ўз фуқароларини вакцинациялаш ҳақида бош қотираётган бир вақтда — бунинг учун уларни «эмлаш миллатчилиги»да ҳам айблашганди — аксарият ривожланаётган мамлакатлар «Спутник V» вакцинасига буюртма бераётган эди, деб ёзади Meduza.
The Moscow Times газетасининг аниқлашича, «Спутник»нинг ишлаб чиқилишини молиялаштирган Россия тўғридан-тўғри инвестициялар жамғармаси (РТИЖ) вакцинани жаҳоннинг бир қатор мамлакатларида тарқатиш бўйича эксклюзив ҳуқуқларни Абу-Даби (БАА)да жойлашган Аurugulf Health Investments фирмасига топширган. 2020 йил охирида ташкил этилган фирма, унинг сайтида ёзилишича, «соғлиқни сақлаш ва тиббиёт технологиялари соҳасида инновациялар, сифат ва имконбопликни ривожлантириш» билан шуғулланади.
Журналистларнинг аниқлашича, ушбу фирмага эгалик қилиш занжирининг боши БААнинг де-факто етакчиси, Абу-Даби валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Зайд ал-Наҳаённинг укаси Таҳнунга бориб тақалади. Аurugulf’нинг музокаралардаги вакили Аҳмад Далмук ал-Мактум эса БААдаги бошқа бир нуфузли оила — Дубай амирлигида ҳукмронлик қилувчи Мактумлардандир.
The Moscow Times маълумотларига кўра, уч қитъадаги камида тўртта мамлакат — Ливан, Покистон, Гана ва Гайанага «Спутник» вакциналарини Россия эмас, айнан БААдаги компания етказиб берган. Муаммо шундаки, Аurugulf фирмаси вакциналарни Россия Евроиттифоқ мамлакатларига етказиб берган қийматдан икки баробар ва ундан-да юқорироқ нархда сотган. Масалан, Словакия ва Венгрия бир доза вакцинани 9,9 доллардан, иккитасини эса 19,9 доллардан сотиб олган бўлса, бошқа мамлакатлар учун бир компонентнинг ўзи 19—24 долларга тушган.
Бундайин ортиқча тўлов маҳаллий мухолифатнинг эътирозлари ва матбуотнинг танқидларига сабаб бўлган, деб ёзади The Moscow Times. Гана ва Гайана ҳукуматлари вакилларининг таъкидлашича, улар Россия билан тўғридан-тўғри келишишга ҳаракат қилган, бироқ руслар уларга Аurugulf билан музокара олиб боришни таклиф қилган. Боз устига, Ливан ва Покистон мисолида БАА компанияси билан маҳаллий хусусий компаниялар битим имзолаган ва, унга кўра, маҳаллий ҳукуматда «Спутник»ни сотиб олиш бўйича мустақил музокара ўтказиш ҳуқуқига эга эмас. Айни вақтда, Россиянинг Покистондаги савдо вакили ўринбосари Руслан Алаевнинг сўзларига кўра, у рус вакцинаси Покистонда қандай пайдо бўлганидан мутлақо бехабар.
Россия томонининг «Спутник»ни тарқатишга ҳеч қандай алоқаси йўқлигини Кениядаги рус элчихонаси иккинчи котиби Дмитрий Чернецкий ҳам тасдиқлаган. Кения юқоридаги схема бўйича «Спутник» оладиган мамлакатларнинг навбатдагиси бўлиши мумкин эди. Маҳаллий Соғлиқни сақлаш вазирлиги вакциналар Россиядан эмас, балки Абу-Дабидан келганини билиб, улардан фойдаланиш учун тақдим этилган рухсатномани қайтариб олган вақтда аллақачон 75 минг доза «Спутник» етиб келган эди. «Улар ҳатто бу вакциналарни бошқа давлатларга сотишга ҳам уринишди, — дейди Чернецкий. — Мабодо сиз муваффақият тарихини излаётган бўлсангиз, бу ерда ундан йўқ». Айни дамда The Moscow Times’нинг алоҳида қайд этишича, ўша вакциналар айнан Аurugulf орқали етиб келганини ҳам бевосита тасдиқловчи далиллар йўқ.
РТИЖ вакцинани тарқатиш бўйича ҳуқуқларни нима учун БААдаги фирмага ишониб топширгани сабаблари номаълум. Келишув шартлари ҳеч қаерда эълон қилинмаган, экспертлар эса Россиянинг вакцина бўйича эҳтимолий эътирозлардан қочиш истагидан тортиб Бирлашган Араб Амирликлари раҳбарияти билан муносабатларни янада мустаҳкамлашгача бўлган турли тахминларни илгари сурмоқда. «Спутник»ни оширилган нархда олиб қўйган мамлакатларнинг ҳукуматлари эса танқидларга пандемия шароитида ўз фуқаролари саломатлигини сақлаш учун ҳар қандай харажатга тайёрлигини айтиш билан жавоб қайтармоқда.
Сўнгги ойларда бошқа бир муаммо юзага келган: «Спутник»ни етказиб бериш — жумладан, Аurugulf орқали сотиб олинганларини ҳам — амалда тўхтаб қолган. Масалан, Ливан буюртма берган миллион доза вакцинанинг бор-йўғи 80 мингтаси етказиб берилган, у ҳам бўлса апрелда. БАА фирмаси билан келишув бўйича Ганага 3,4 миллион, Гайанага эса 200 минг доза етказиб берилиши керак эди. Умумий ҳисобда, Россия 2021 йилда 1,6 миллиард доза вакцина ишлаб чиқармоқчи эди, аммо The Moscow Times’нинг ёзишича, бу режа «амалда йўққа чиққан».
Ўзбекистон ва «Спутник V»
2020 йил сентябрида Ўзбекистоннинг «LAXISAM» компанияси РТИЖ билан 35 миллион доза «Спутник V» вакцинасини етказиб бериш бўйича келишувга эришгани, Россия томони 2020 йилда 10 миллион, 2021 йилда эса 25 миллион доза вакцина етказиб бериши мумкинлиги маълум бўлган эди (катта эҳтимол билан, айнан шу маълумот сабаб халқаро рўйхатларда Ўзбекистон «Спутник» вакцинасининг энг катта харидорлари қаторига кириб қолган).2021 йил мартида Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазири Абдуҳаким Ҳожибоев Россиядан 1 миллион доза «Спутник» харид қилиш бўйича шартнома имзоланаётганини маълум қилди (якунда айнан қанча вакцина учун шартнома имзолангани номаълум); 11 июль ҳолатига кўра, Ўзбекистонга жами 280 минг доза «Спутник» олиб келинди. Май ойида «Спутник» вакцинасини Ўзбекистонда ишлаб чиқариш бўйича келишувга эришилгани маълум қилинди, келишувнинг бошқа тафсилотлари маълум қилинмаган.
Мавзуга доир: Фото: Эмланган ўзбек амалдорлари
Изоҳ (0)