Romul Avgust 475-yil 31-avgust kuni Rim imperiyasining taxtiga o‘tirganidan so‘ng, u 476-yil sentabrida hokimiyatdan yiqitilguniga qadar imperiyaga 10 oydan sal ko‘proq vaqt davomida hukmronlik qilgan edi. Uning hokimiyatdan qulashi tabiiy ravishda qadimgi Rimning ham qulaganini anglatadi va g‘arbiy Yevropada O‘rta asrlarning boshlanishidan xabar beradi. “Daryo” Rimning so‘nggi imperatori taqdiri haqida hikoya qiladi.
Romul Avgustning hukumatga kelishi
Taxminan 14 yoshida imperator bo‘lgan Romul Avgustning bolaligi haqida ko‘p narsa ma’lum emas. Ammo uning otasi hukumatda baland lavozimni egallagani sababli Romul o‘sha paytda aristokrat bolalarga xos bo‘lgan boshlang‘ich ta’lim olgan deb taxmin qilish mumkin. 474-yil iyun oyida Yuliy Nepos g‘arbiy Rim imperiyasining imperatoriga aylandi. Ko‘p o‘tmay, u Romulning otasi – Orestni g‘arbiy Rim qo‘shinining “askarlar ustasi” etib tayinladi.Orest o‘g‘lining hokimiyatdagi nomzodini ilgari surish uchun u yangi tayinlangan qo‘mondonligidan foydalandi. 475-yilning 28-avgustida Orester 402-yildan keyin Rim imperiyasining poytaxti deb hisoblangan Ravennada boshqaruvini muvaffaqiyatli qo‘lga kiritdi. Orest qo‘shinlari tomonidan mag‘lub etilgan Yuliy Nepos Dalmatiyaga ko‘chib ketdi.
Imperiyaning boshqaruvini o‘z qo‘lida olib qolishdan ko‘ra, Orest uni 14 yoshli o‘g‘liga topshirishga qaror qildi. Shunday qilib, Romul g‘arbiy Rim imperiyasining imperatori etib tayinlandi. Romul Avgustning (Romulus Augustus) ismi omma oldida kulgiga qoldi, xalq imperatorni masxaralab, “Momyllus”, ya’ni “kichik sharmandalik” degan laqab chiqardi.
Yosh imperator davrida Rim
Romul davriga kelib, imperiya parchalanish arafasida edi. Uning iqtidorga kelishidan oldin asr davomida imperiya o‘zining asosiy qudrati va yerining katta qismini yo‘qotgan edi. Bu paytda sharqiy imperiya (Vizantiya imperiyasi) tobora boyib, uning hukmdorlari g‘arbni ham bosib olishga tahdidlarni boshlab yuborgan edi.Romul siyosatda faol ishtirok etmadi, chunki u davlatni o‘zi boshqarishi uchun juda yosh sanalar edi. Uning o‘rniga otasi Avgust nomidan imperiyani boshqardi. Uning ismi Rim, Ravenna va Milan kabi shaharlarda zarb qilingan ba’zi tangalarda bosilgan bo‘lsa ham, Romul sharafiga bironta ham yodgorlik qurilmadi. Yuliy Nepos singari, Orest ham imperiyaning buyukligini tiklashni orzu qilar, lekin aslida, buning uchun uning imkoniyatlari kamroq edi. Ammo sharqiy imperator Zeno Romul Avgustni tan olishdan bosh tortdi, Dalmatiyaga qochib ketgan Neposni qonuniy hukmdor deb hisoblashda davom etdi.
Ota-o‘g‘il hukumatga kelganidan 10 oy o‘tib, ularga qarshi isyon ko‘tarildi. Yollanma askarlar urushdan oldin Orestga shart qo‘ydi – Italiyadan ular uchun yer ajratilishi zarur edi. Ammo bu shart rad etildi. Buning ortidan davlat to‘ntaruvi kelib chiqdi. Unga Orest davrida harbiy rahbar bo‘lib ishlagan Odoakr boshchilik qildi.
Orest bu vaqtda hujumni qaytarishga umid qilib, himoyalangan Tisinumga qochib ketdi, ammo shahar egallab olinib, talon-taroj qilindi. 476-yil 28-avgustda, aynan u hukumat tepasiga kelganiga roppa-rosa bir yil bo‘lganida, Orest qo‘lga olindi va qatl etildi.
Romul Avgustning otasi o‘ldirilishidan besh kun oldin Odoakr o‘zini Italiyaning yangi qiroli sifatida tanishtirgan edi. Bir oy o‘tgach, Odoakr taxtdan tushirildi, uni otasidek qismat kutmadi. Yangi qirol uni yoshligini hisobga olib, qatl qilmadi. Shunday qilib, taxminan 500 yil davomida rivojlanib kelgan Rim imperiyasi quladi va g‘arbiy imperiya tarqatib yuborildi.
Romulning ketishidan so‘ng, qirollik muhri va idorasidagi boshqa buyumlar sharqiy imperiyaga ko‘chirib o‘tkazildi. Bu g‘arbda imperatorlarning hukmronligi tugagani va g‘arbiy imperiyaning parchalanishini anglatdi.
Yuliy Nepotning iqtidorga qaytishi
Tarixchilar tomonidan Romul Avgustning taxtdan ketishi rasman Rim imperiyasining qulashi sanasi sifatida qaralsa-da, u yana to‘rt yil mavjud bo‘lib turdi. Odoakr sharqiy imperator Zenodan o‘zini Italiyada gubernator sifatida tan olinishiga erishdi. Bunga javoban Odoakr Dalmatiyada bo‘lgan Yuliy Nepotni amaldagi imperator sifatida tan olishga rozi bo‘ldi.
Bu holat uzoq davom etmadi – Nepot Italiyada hokimiyatni tiklashga harakat qildi, uning harakatlari Odoakrga unchalik yoqmadi. 480-yilda Yuliy Nepot o‘z qo‘riqchilari tomonidan o‘ldirildi.
Shundan so‘ng, Odoakr Konstantinopolga imperatorlik nishonlarini (hokimiyat belgilarini) yubordi, bu eng ramziy lahza deb hisoblanadi – hatto g‘arbiy imperiyaning ramzlari endi bu yerning yangi egalariga kerak emas edi. Ehtimol, shu ondan boshlab, dunyo tarixida munosib o‘rin tutgan, Yevropa sivilizatsiyasining rivojlanish yo‘nalishini belgilab bergan buyuk imperiya rasman yo‘q bo‘lgan edi.
Romul Avgustning taqdiri nima bo‘ldi?
Qanchalar g‘alati eshitilmasin, Rimning so‘nggi hukmdori tinch qo‘yildi. Unga hech kim tahdid qilmadi. Odoakr yosh bolaning hokimiyatga keltiradigan xavfini minimal baholab, u oilasi bilan birga ketishiga ruxsat berdi.Ba’zi manbalarga ko‘ra, Odoakr Avgustga katta miqdorda pensiya tayyorlagan, Romul Avgust uni Odoakrning o‘limidan so‘ng ham olib turgan edi.
Romul Avgustning qanday o‘lim topgani haqida biror tayinli ma’lumot yo‘q, ammo taqdir Rimning so‘nggi imperatoriga boshqa hukmdorlardan ko‘ra ancha rahmdilroq bo‘lgani aniq.
Jahongir Ostonov tayyorladi.
Izoh (0)