Ромул Август 475 йил 31 август куни Рим империясининг тахтига ўтирганидан сўнг, у 476 йил сентябрида ҳокимиятдан йиқитилгунига қадар империяга 10 ойдан сал кўпроқ вақт давомида ҳукмронлик қилган эди. Унинг ҳокимиятдан қулаши табиий равишда қадимги Римнинг ҳам қулаганини англатади ва ғарбий Европада Ўрта асрларнинг бошланишидан хабар беради. «Дарё» Римнинг сўнгги императори тақдири ҳақида ҳикоя қилади.
Ромул Августнинг ҳукуматга келиши
Тахминан 14 ёшида император бўлган Ромул Августнинг болалиги ҳақида кўп нарса маълум эмас. Аммо унинг отаси ҳукуматда баланд лавозимни эгаллагани сабабли Ромул ўша пайтда аристократ болаларга хос бўлган бошланғич таълим олган деб тахмин қилиш мумкин. 474 йил июнь ойида Юлий Непос ғарбий Рим империясининг императорига айланди. Кўп ўтмай, у Ромулнинг отаси – Орестни ғарбий Рим қўшинининг «аскарлар устаси» этиб тайинлади.Орест ўғлининг ҳокимиятдаги номзодини илгари суриш учун у янги тайинланган қўмондонлигидан фойдаланди. 475 йилнинг 28 августида Орестер 402 йилдан кейин Рим империясининг пойтахти деб ҳисобланган Равеннада бошқарувини муваффақиятли қўлга киритди. Орест қўшинлари томонидан мағлуб этилган Юлий Непос Далматияга кўчиб кетди.
Империянинг бошқарувини ўз қўлида олиб қолишдан кўра, Орест уни 14 ёшли ўғлига топширишга қарор қилди. Шундай қилиб, Ромул ғарбий Рим империясининг императори этиб тайинланди. Ромул Августнинг (Ромулус Аугустус) исми омма олдида кулгига қолди, халқ императорни масхаралаб, «Момйллус», яъни «кичик шармандалик» деган лақаб чиқарди.
Ёш император даврида Рим
Ромул даврига келиб, империя парчаланиш арафасида эди. Унинг иқтидорга келишидан олдин аср давомида империя ўзининг асосий қудрати ва ерининг катта қисмини йўқотган эди. Бу пайтда шарқий империя (Византия империяси) тобора бойиб, унинг ҳукмдорлари ғарбни ҳам босиб олишга таҳдидларни бошлаб юборган эди.Ромул сиёсатда фаол иштирок этмади, чунки у давлатни ўзи бошқариши учун жуда ёш саналар эди. Унинг ўрнига отаси Август номидан империяни бошқарди. Унинг исми Рим, Равенна ва Милан каби шаҳарларда зарб қилинган баъзи тангаларда босилган бўлса ҳам, Ромул шарафига биронта ҳам ёдгорлик қурилмади. Юлий Непос сингари, Орест ҳам империянинг буюклигини тиклашни орзу қилар, лекин аслида, бунинг учун унинг имкониятлари камроқ эди. Аммо шарқий император Зено Ромул Августни тан олишдан бош тортди, Далматияга қочиб кетган Непосни қонуний ҳукмдор деб ҳисоблашда давом этди.
Ота-ўғил ҳукуматга келганидан 10 ой ўтиб, уларга қарши исён кўтарилди. Ёлланма аскарлар урушдан олдин Орестга шарт қўйди – Италиядан улар учун ер ажратилиши зарур эди. Аммо бу шарт рад этилди. Бунинг ортидан давлат тўнтаруви келиб чиқди. Унга Орест даврида ҳарбий раҳбар бўлиб ишлаган Одоакр бошчилик қилди.
Орест бу вақтда ҳужумни қайтаришга умид қилиб, ҳимояланган Тисинумга қочиб кетди, аммо шаҳар эгаллаб олиниб, талон-тарож қилинди. 476 йил 28 августда, айнан у ҳукумат тепасига келганига роппа-роса бир йил бўлганида, Орест қўлга олинди ва қатл этилди.
Ромул Августнинг отаси ўлдирилишидан беш кун олдин Одоакр ўзини Италиянинг янги қироли сифатида таништирган эди. Бир ой ўтгач, Одоакр тахтдан туширилди, уни отасидек қисмат кутмади. Янги қирол уни ёшлигини ҳисобга олиб, қатл қилмади. Шундай қилиб, тахминан 500 йил давомида ривожланиб келган Рим империяси қулади ва ғарбий империя тарқатиб юборилди.
Ромулнинг кетишидан сўнг, қироллик муҳри ва идорасидаги бошқа буюмлар шарқий империяга кўчириб ўтказилди. Бу ғарбда императорларнинг ҳукмронлиги тугагани ва ғарбий империянинг парчаланишини англатди.
Юлий Непотнинг иқтидорга қайтиши
Тарихчилар томонидан Ромул Августнинг тахтдан кетиши расман Рим империясининг қулаши санаси сифатида қаралса-да, у яна тўрт йил мавжуд бўлиб турди. Одоакр шарқий император Зенодан ўзини Италияда губернатор сифатида тан олинишига эришди. Бунга жавобан Одоакр Далматияда бўлган Юлий Непотни амалдаги император сифатида тан олишга рози бўлди.
Бу ҳолат узоқ давом этмади – Непот Италияда ҳокимиятни тиклашга ҳаракат қилди, унинг ҳаракатлари Одоакрга унчалик ёқмади. 480 йилда Юлий Непот ўз қўриқчилари томонидан ўлдирилди.
Шундан сўнг, Одоакр Константинополга императорлик нишонларини (ҳокимият белгиларини) юборди, бу энг рамзий лаҳза деб ҳисобланади – ҳатто ғарбий империянинг рамзлари энди бу ернинг янги эгаларига керак эмас эди. Эҳтимол, шу ондан бошлаб, дунё тарихида муносиб ўрин тутган, Европа цивилизациясининг ривожланиш йўналишини белгилаб берган буюк империя расман йўқ бўлган эди.
Ромул Августнинг тақдири нима бўлди?
Қанчалар ғалати эшитилмасин, Римнинг сўнгги ҳукмдори тинч қўйилди. Унга ҳеч ким таҳдид қилмади. Одоакр ёш боланинг ҳокимиятга келтирадиган хавфини минимал баҳолаб, у оиласи билан бирга кетишига рухсат берди.Баъзи манбаларга кўра, Одоакр Августга катта миқдорда пенсия тайёрлаган, Ромул Август уни Одоакрнинг ўлимидан сўнг ҳам олиб турган эди.
Ромул Августнинг қандай ўлим топгани ҳақида бирор тайинли маълумот йўқ, аммо тақдир Римнинг сўнгги императорига бошқа ҳукмдорлардан кўра анча раҳмдилроқ бўлгани аниқ.
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)