UEFA tashkiloti 2012-yilning 6-dekabrida Yevropa chempionatining yubiley musobaqasi (2020-yilda ilk musobaqa o‘tkazilganiga 60 yil to‘ladi) mintaqaning bir nechta mamlakatida o‘tkazilishini ma’lum qildi. “Bitta mamlakatda bayram uyushtirgandan ko‘ra, 2020-yilda Yevropada tarixdagi eng katta tantana tashkil etiladi”, — degandi o‘sha vaqtda UEFA bosh kotibi lavozimida ishlaydigan Janni Infantino.
Yevro—2020 mezbonligiga faqat Turkiya tomonidan jiddiy qiziqish bor edi
UEFAning o‘sha vaqtdagi rahbari Mishel Platini mazkur musobaqa butun Yevropa bo‘ylab o‘tkazilishini Polsha va Ukrainada o‘tgan Yevro—2012 finalidan oldin aytgandi. “Bu g‘oya menga yoqmoqda. Moliyaviy jihatdan oson bo‘ladi. Londondan Kardiffga yetib borgandan, Parij yoki Berlinga yo‘l olish qulayroq. Bu qabul qilishimiz kerak bo‘lgan siyosiy qaror. Shunda stadion yoki aeroport qurishga to‘g‘ri kelmaydi. Moliyaviy inqiroz vaqtida juda qo‘l kelishi mumkin”. Ushbu g‘oya Yevro—2012 musobaqasida yuzaga kelgan ba’zi tashkiliy masalalardagi muammolar fonida muhokama qilinar edi. O‘sha vaqtda noqulay logistika tufayli ba’zan stadiondagi ayrim joylar bo‘sh qolib ketgandi.
Barchasi yarim yil ichida hal etildi — garchi bunga harakat Platini e’lon qilgan kundan ancha oldin boshlangan bo‘lsa-da. Platini moliyaviy inqiroz haqida bekorga gapirmagan edi, aynan mana shu jihat formatning keskin o‘zgartirilishiga sabab bo‘ldi. 2010-yilda Yevropada qarzlar tufayli inqiroz yuzaga keldi, bu esa Yevroittifoqdagi barcha mamlakatlarga ta’sir o‘tkazdi. 2020-yilgi musobaqani o‘zida o‘tkazishga 100% tayyor mamlakat faqat Turkiya edi. Qolgan da’vogarlar esa faqat mezbonlik qilish borasida qiziqish bildirgandi, xolos (masalan, Uels, Shotladiya va Irladiyaning birgalikdagi arizasi).
Biroq Turkiyada ham o‘ziga xos muammo bor edi: Istanbul parallel ravishda Olimpiada o‘yinlariga mezbonlik qilish uchun ham o‘z nomzodini qo‘ygandi, bu o‘z navbatida kutishni talab qilardi. Platini esa vaqtni behuda sarflashni umuman istamasdi: “Biz Turkiya Olimpiada mezbonligi masalasida javob olishini kutib turmoqchi emasmiz. Bu bizga muammo tug‘diradi. Bizda boshqa da’vogarlar ham bor. Ularning har birida Yevroni o‘tkazishga imkoniyat bor”. U barchasini birma-bir tushuntirdi: “Men Turkiyani tanlashimni aytgandim, biroq turklar Olimpiadani tanladi. Ular Olimpiya o‘yinlarini istayotgan vaqtda u yerda Yevroni o‘tkazib bo‘lmasdi”. Oxir oqibat Turkiya na Yevroga ega bo‘ldi, na Olimpiadaga.
Kaddafi shunday tizimdagi Jahon Chempionatini Afrikada o‘tkazmoqchi bo‘lgandi
Umuman olganda bu yangi g‘oya emas edi — Platini uni “Arab bahori” vaqtida vafot etgan Liviya sobiq yetakchisidan olgandi. Muammar Kaddafi o‘zining g‘oyalarini butun Afrikaga yoymoqchi bo‘lgan: u bir necha bor Birlashgan Afrika shtatlari tuzishni va mintaqani birlashtirishni taklif qilgandi. Kaddafi shuningdek, futbolni ham juda yoqtirardi — uning o‘g‘li Italiyada o‘ynar, o‘zi esa Afrika hududida qandaydir musobaqa tashkil etishni istardi. U hatto Jahon Chempionati mezbonligi navbati Afrikaga kelib qolganidan foydalanib, JCh—2010 musobaqasini bir nechta mamlakatda o‘tkazishni xohlagandi.
Ammo o‘sha vaqtda uni hech kim qo‘llab-quvvatlamadi, natijada musobaqa JARda bo‘lib o‘tdi. Qizig‘i shundaki, o‘sha vaqtdagi UEFA va FIFA prezidentlari Mishel Platini hamda Zepp Blatterning bu boradagi gaplari bir-biridan farq qiladi.
Platini shunday degandi: “Men FIFA prezidentidan tabrik qabul qilib oldim, u mazkur qarorni qoyilmaqom deb atadi. Va bir necha yil avval kimdir Afrika Millatlar Kubogida shunga o‘xshash g‘oyani qo‘llamoqchi bo‘lganini ta’kidladi. Bu inson Kaddafi edi”.
Blatter esa Platinining bu gaplaridan bir yil o‘tib butkul boshqacha fikr bildirdi: “Musobaqa bitta mamlakatda o‘tkazilishi kerak. Faqat shu orqali xursandchilik va bir xillik xosil qilish mumkin. 2020-yilgi musobaqa boy berildi, bu endi Yevro emas. Unga qalb va yurak yetishmaydi. Buni nima deb nomlashni ham bilmayman.
Men Platiniga Liviya sobiq rahbari Kaddafi bilan Afrikada o‘tishi kerak bo‘lgan Jahon Chempionati haqida gaplashganimni aytgandim. Kaddafi musobaqani 53 ta mamlakatda o‘tkazib, final JARda bo‘lishini xohlagandi. U bu g‘oyaga ishonardi, biroq men bu aqlga sig‘masligini aytganman. Platiniga esa shunchaki bu g‘oya yangi emasligini aytgandim”.
Guruhlarga ajratishda katta muammolarga duch kelindi
Blatterning tanqidlariga qaramay, UEFA ijroqo‘mi g‘oyani ma’qulladi. 2013-yilda UEFA 13 ta mezbondan biriga aylanishni istagan mamlakatlarga kasting e’lon qildi. Arizalar ikki xil shaklda ko‘rib chiqildi: standart paket (faqat guruh o‘yinlari mezbonligi) va plef-off paketi (guruh va plef-off o‘yinlari mezbonligi).
Yevropaning 33 mamlakati bunga qiziqish bildirdi, ba’zilar tanlash imkoniyati bo‘lishi uchun 2—4 tadan stadionni taqdim etdi. Biroq shartlarda faqat bitta stadion nomini ko‘rsatish va iloji boricha mazkur stadionda Yevro musobaqasi o‘tkazilmagan bo‘lishi so‘raldi.
Natijada da’vogarlarning yarmiga yaqini tanlovni tark etdi va so‘nggi ro‘yxatdan 19 ta shahar joy oldi. Hal qiluvchi bosqichda Belarus, Bolgariya, Isroil va Makedoniya mamlakatlari talablarga javob bera olmagani uchun ro‘yxatdan tushib qoldi. Shvetsiya va Uels esa ovoz berish jarayonida kam ball to‘pladi.
Keyinchalik esa mezbonlar soni 13 tadan 12 taga kamaydi. Sababi Belgiyadagi stadion qurilishi cho‘zilib ketdi. Bryussel yaqinida qad rostlashi kerak bo‘lgan stadionning qurilish ishlari siyosiy va moliyaviy vaziyat tufayli 2017-yilning dekabriga kelib ham boshlanmagandi, natijada UEFA Belgiyani ro‘yxatdan chiqardi, keyinchalik qurilish ham bekor qilindi. Bu musobaqa final bosqichi qur’a jarayoniga jiddiy ta’sir o‘tkazdi. Belgiyaning Yevro—2020 guruh bosqichidagi raqiblari qur’agacha aniq bo‘lgani haqida avvalroq (batafsil) yozgandik.
Oxir-oqibat mezbon shaharlar ro‘yxati quyidagicha ko‘rinish oldi: Amsterdam, Baku, Bilbao, Budapesht, Buxarest, Dublin, Glazgo, Kopengagen, Myunxen, Rim, Sankt-Peterburg va London. Bryusselning kvotasi ham Londonga o‘tib ketdi.
Bu albatta, hal qiluvchi bosqich qur’a jarayoniga ham ta’sir qilmay qolmadi. Mezbon shaharlar juftlarga ajratildi, birinchi navbatda ular gegorafik jihatdan yaqinroq bo‘lishi inobatga olindi. Juftliklar mana bunday ko‘rinish oldi:
Rim va Boku (A guruhi), Sankt-Peterburg va Kopengagen (B guruhi), Amsterdam va Buxarest (C guruhi), London va Glazgo (D guruhi), Bilbao va Dublin (E guruhi), Myunxen va Budapesht (F guruhi).
Bular orasida Rim va Boku juftligi savollar uyg‘otdi. Ozarbayjon Yevropa mamlakatlari uchun eng uzoq parvoz qilinadigan joy hisoblanadi. UEFA esa anchadan buyon bir-biridan uzoqda joylashgan davlatlarni o‘zaro to‘qnash kelishini oldini olishga intilmoqda. Masalan, Ozarbayjon uchun Portugaliya, Islandiya va Gibraltar uzoq hisoblanadi, shu sabab, qur’a paytida ularni ajratib qo‘yishadi.
Mavzuga oid: Yevro—2020 musobaqasiga qur’a tashlandi
Keyingi Yevropa Chempionati Germaniya bo‘lib o‘tadi, format o‘zgarmaydi
24 jamoadan iborat format ham tanqid ostiga olindi, biroq UEFA buni o‘zgartirmaydi. Yevro—2016 shu formatda o‘tkazildi, Yevro—2020 ham xuddi shunday o‘tadi. Yevro—2024 musobaqasi rejasida ham 24 jamoadan iborat format saqlanib qoldi. Bu format hammaga ham ma’qul kelmayapti, masalan, Germaniya terma jamoasi ustozi Yoaxim Lyovning fikricha, jamoalar soni juda ko‘p. Biroq 2016-yilgi musobaqa o‘rtamiyona terma jamoalar ham o‘ziga xos “syurpriz” bo‘la olishini isbotladi.
Yevro—2024 Germaniyada bo‘lib o‘tadi, 2028-yilgi musobaqaga esa Turkiya (uchinchi marta), Bolqon mamlakatlari (Bolgariya, Gretsiya, Ruminiya, Serbiya), Ispaniya bilan Portugaliya, Italiya, Angliya, shuningdek, Skandinaviya (Daniya, Norvegiya, Shvetsiya va Finlyandiya) kabilar da’vogarlik qilmoqda. Biroq ularning hali hech biri rasmiy ariza topshirmadi, faqat qiziqish bildirgan xolos.
Nima bo‘lgan taqdirda ham Yevro—2020 o‘zgacha o‘tadi. Bunaqasi uzoq vaqtgacha takrorlanmasa kerak...
Nodirxon Hamidxonov tarjimasi
Yanada ko‘proq futbol va sport yangiliklaridan boxabar bo‘lishni istasangiz, “Daryo”ning Telegram’dagi rasmiy sport kanali — @daryo_sport’ga obuna bo‘ling!
Izoh (0)