УЕФА ташкилоти 2012 йилнинг 6 декабрида Европа чемпионатининг юбилей мусобақаси (2020 йилда илк мусобақа ўтказилганига 60 йил тўлади) минтақанинг бир нечта мамлакатида ўтказилишини маълум қилди. «Битта мамлакатда байрам уюштиргандан кўра, 2020 йилда Европада тарихдаги энг катта тантана ташкил этилади», — деганди ўша вақтда УЕФА бош котиби лавозимида ишлайдиган Жанни Инфантино.
Евро—2020 мезбонлигига фақат Туркия томонидан жиддий қизиқиш бор эди
УЕФАнинг ўша вақтдаги раҳбари Мишел Платини мазкур мусобақа бутун Европа бўйлаб ўтказилишини Польша ва Украинада ўтган Евро—2012 финалидан олдин айтганди. «Бу ғоя менга ёқмоқда. Молиявий жиҳатдан осон бўлади. Лондондан Кардиффга етиб боргандан, Париж ёки Берлинга йўл олиш қулайроқ. Бу қабул қилишимиз керак бўлган сиёсий қарор. Шунда стадион ёки аэропорт қуришга тўғри келмайди. Молиявий инқироз вақтида жуда қўл келиши мумкин». Ушбу ғоя Евро—2012 мусобақасида юзага келган баъзи ташкилий масалалардаги муаммолар фонида муҳокама қилинар эди. Ўша вақтда ноқулай логистика туфайли баъзан стадиондаги айрим жойлар бўш қолиб кетганди.
Барчаси ярим йил ичида ҳал этилди — гарчи бунга ҳаракат Платини эълон қилган кундан анча олдин бошланган бўлса-да. Платини молиявий инқироз ҳақида бекорга гапирмаган эди, айнан мана шу жиҳат форматнинг кескин ўзгартирилишига сабаб бўлди. 2010 йилда Европада қарзлар туфайли инқироз юзага келди, бу эса Евроиттифоқдаги барча мамлакатларга таъсир ўтказди. 2020 йилги мусобақани ўзида ўтказишга 100% тайёр мамлакат фақат Туркия эди. Қолган даъвогарлар эса фақат мезбонлик қилиш борасида қизиқиш билдирганди, холос (масалан, Уэльс, Шотладия ва Ирладиянинг биргаликдаги аризаси).
Бироқ Туркияда ҳам ўзига хос муаммо бор эди: Истанбул параллел равишда Олимпиада ўйинларига мезбонлик қилиш учун ҳам ўз номзодини қўйганди, бу ўз навбатида кутишни талаб қиларди. Платини эса вақтни беҳуда сарфлашни умуман истамасди: «Биз Туркия Олимпиада мезбонлиги масаласида жавоб олишини кутиб турмоқчи эмасмиз. Бу бизга муаммо туғдиради. Бизда бошқа даъвогарлар ҳам бор. Уларнинг ҳар бирида Еврони ўтказишга имконият бор». У барчасини бирма-бир тушунтирди: «Мен Туркияни танлашимни айтгандим, бироқ турклар Олимпиадани танлади. Улар Олимпия ўйинларини истаётган вақтда у ерда Еврони ўтказиб бўлмасди». Охир оқибат Туркия на Еврога эга бўлди, на Олимпиадага.
Каддафи шундай тизимдаги Жаҳон Чемпионатини Африкада ўтказмоқчи бўлганди
Умуман олганда бу янги ғоя эмас эди — Платини уни «Араб баҳори» вақтида вафот этган Ливия собиқ етакчисидан олганди. Муаммар Каддафи ўзининг ғояларини бутун Африкага ёймоқчи бўлган: у бир неча бор Бирлашган Африка штатлари тузишни ва минтақани бирлаштиришни таклиф қилганди. Каддафи шунингдек, футболни ҳам жуда ёқтирарди — унинг ўғли Италияда ўйнар, ўзи эса Африка ҳудудида қандайдир мусобақа ташкил этишни истарди. У ҳатто Жаҳон Чемпионати мезбонлиги навбати Африкага келиб қолганидан фойдаланиб, ЖЧ—2010 мусобақасини бир нечта мамлакатда ўтказишни хоҳлаганди.
Аммо ўша вақтда уни ҳеч ким қўллаб-қувватламади, натижада мусобақа ЖАРда бўлиб ўтди. Қизиғи шундаки, ўша вақтдаги УЕФА ва ФИФА президентлари Мишел Платини ҳамда Зепп Блаттернинг бу борадаги гаплари бир-биридан фарқ қилади.
Платини шундай деганди: «Мен ФИФА президентидан табрик қабул қилиб олдим, у мазкур қарорни қойилмақом деб атади. Ва бир неча йил аввал кимдир Африка Миллатлар Кубогида шунга ўхшаш ғояни қўлламоқчи бўлганини таъкидлади. Бу инсон Каддафи эди».
Блаттер эса Платинининг бу гапларидан бир йил ўтиб буткул бошқача фикр билдирди: «Мусобақа битта мамлакатда ўтказилиши керак. Фақат шу орқали хурсандчилик ва бир хиллик хосил қилиш мумкин. 2020 йилги мусобақа бой берилди, бу энди Евро эмас. Унга қалб ва юрак етишмайди. Буни нима деб номлашни ҳам билмайман.
Мен Платинига Ливия собиқ раҳбари Каддафи билан Африкада ўтиши керак бўлган Жаҳон Чемпионати ҳақида гаплашганимни айтгандим. Каддафи мусобақани 53 та мамлакатда ўтказиб, финал ЖАРда бўлишини хоҳлаганди. У бу ғояга ишонарди, бироқ мен бу ақлга сиғмаслигини айтганман. Платинига эса шунчаки бу ғоя янги эмаслигини айтгандим».
Гуруҳларга ажратишда катта муаммоларга дуч келинди
Блаттернинг танқидларига қарамай, УЕФА ижроқўми ғояни маъқуллади. 2013 йилда УЕФА 13 та мезбондан бирига айланишни истаган мамлакатларга кастинг эълон қилди. Аризалар икки хил шаклда кўриб чиқилди: стандарт пакет (фақат гуруҳ ўйинлари мезбонлиги) ва плеф-офф пакети (гуруҳ ва плеф-офф ўйинлари мезбонлиги).
Европанинг 33 мамлакати бунга қизиқиш билдирди, баъзилар танлаш имконияти бўлиши учун 2—4 тадан стадионни тақдим этди. Бироқ шартларда фақат битта стадион номини кўрсатиш ва иложи борича мазкур стадионда Евро мусобақаси ўтказилмаган бўлиши сўралди.
Натижада даъвогарларнинг ярмига яқини танловни тарк этди ва сўнгги рўйхатдан 19 та шаҳар жой олди. Ҳал қилувчи босқичда Беларусь, Болгария, Исроил ва Македония мамлакатлари талабларга жавоб бера олмагани учун рўйхатдан тушиб қолди. Швеция ва Уэльс эса овоз бериш жараёнида кам балл тўплади.
Кейинчалик эса мезбонлар сони 13 тадан 12 тага камайди. Сабаби Бельгиядаги стадион қурилиши чўзилиб кетди. Брюссель яқинида қад ростлаши керак бўлган стадионнинг қурилиш ишлари сиёсий ва молиявий вазият туфайли 2017 йилнинг декабрига келиб ҳам бошланмаганди, натижада УЕФА Бельгияни рўйхатдан чиқарди, кейинчалик қурилиш ҳам бекор қилинди. Бу мусобақа финал босқичи қуръа жараёнига жиддий таъсир ўтказди. Бельгиянинг Евро—2020 гуруҳ босқичидаги рақиблари қуръагача аниқ бўлгани ҳақида аввалроқ (батафсил) ёзгандик.
Охир-оқибат мезбон шаҳарлар рўйхати қуйидагича кўриниш олди: Амстердам, Баку, Бильбао, Будапешт, Бухарест, Дублин, Глазго, Копенгаген, Мюнхен, Рим, Санкт-Петербург ва Лондон. Брюсселнинг квотаси ҳам Лондонга ўтиб кетди.
Бу албатта, ҳал қилувчи босқич қуръа жараёнига ҳам таъсир қилмай қолмади. Мезбон шаҳарлар жуфтларга ажратилди, биринчи навбатда улар гегорафик жиҳатдан яқинроқ бўлиши инобатга олинди. Жуфтликлар мана бундай кўриниш олди:
Рим ва Боку (А гуруҳи), Санкт-Петербург ва Копенгаген (B гуруҳи), Амстердам ва Бухарест (C гуруҳи), Лондон ва Глазго (D гуруҳи), Бильбао ва Дублин (E гуруҳи), Мюнхен ва Будапешт (F гуруҳи).
Булар орасида Рим ва Боку жуфтлиги саволлар уйғотди. Озарбайжон Европа мамлакатлари учун энг узоқ парвоз қилинадиган жой ҳисобланади. УЕФА эса анчадан буён бир-биридан узоқда жойлашган давлатларни ўзаро тўқнаш келишини олдини олишга интилмоқда. Масалан, Озарбайжон учун Португалия, Исландия ва Гибралтар узоқ ҳисобланади, шу сабаб, қуръа пайтида уларни ажратиб қўйишади.
Мавзуга оид: Евро—2020 мусобақасига қуръа ташланди
Кейинги Европа Чемпионати Германия бўлиб ўтади, формат ўзгармайди
24 жамоадан иборат формат ҳам танқид остига олинди, бироқ УЕФА буни ўзгартирмайди. Евро—2016 шу форматда ўтказилди, Евро—2020 ҳам худди шундай ўтади. Евро—2024 мусобақаси режасида ҳам 24 жамоадан иборат формат сақланиб қолди. Бу формат ҳаммага ҳам маъқул келмаяпти, масалан, Германия терма жамоаси устози Йоахим Лёвнинг фикрича, жамоалар сони жуда кўп. Бироқ 2016 йилги мусобақа ўртамиёна терма жамоалар ҳам ўзига хос «сюрприз» бўла олишини исботлади.
Евро—2024 Германияда бўлиб ўтади, 2028 йилги мусобақага эса Туркия (учинчи марта), Болқон мамлакатлари (Болгария, Греция, Руминия, Сербия), Испания билан Португалия, Италия, Англия, шунингдек, Скандинавия (Дания, Норвегия, Швеция ва Финляндия) кабилар даъвогарлик қилмоқда. Бироқ уларнинг ҳали ҳеч бири расмий ариза топширмади, фақат қизиқиш билдирган холос.
Нима бўлган тақдирда ҳам Евро—2020 ўзгача ўтади. Бунақаси узоқ вақтгача такрорланмаса керак...
Нодирхон Ҳамидхонов таржимаси
Янада кўпроқ футбол ва спорт янгиликларидан бохабар бўлишни истасангиз, «Дарё»нинг Telegram’даги расмий спорт канали — @daryo_sport’га обуна бўлинг!
Изоҳ (0)