Ingliz tilida shutdown biror-bir tizim yoki mexanizmning xatolik yoki moliyalanmaslik oqibatida vaqtinchalik ishlamay qolishi degan ma’noni anglatadi.
AQSh tarixida kuzatilayotgan shatdaun ayni vaqtda eng uzoq saqlanib qolayotganlaridan biri sifatida e’tirof etiladi. Shatdaunning kelib chiqishi AQSh qonunchilik hokimiyati — Kongress va prezident Donald Trampning mamlakat budjetini qabul qilish borasidagi turli fikr va qarashlaridan kelib chiqmoqda. Tramp nazdida, Kongress prezident AQSh va Meksika o‘rtasida qurilajak devor uchun budjetga 5,7 milliard dollar mablag‘kiritilishini tasdiqlashi kerak. AQSh parlamentining quyi palatasi bo‘lgan Vakillar palatasi bu budjetni yoqlab ovoz bergan bo‘lsa, yuqori palata — Senatdagi demokratlar mamlakat budjetining devor haqidagi bandiga ovoz bermoqchi emas. Qaysar prezident agar bu band tasdiqlanmasa, oylab, yillab davom etishi mumkin bo‘lgan shatdaunga tayyor ekanini bildirgan.
Shatdaun natijasida kimlar ko‘proq zarar ko‘radi? Shatdaun AQSh iqtisodiga qay tariqa ta’sir etadi?
Shatdaun eng avvalo davlat xizmatida faoliyat yuritadigan xodimlar uchun og‘ir kechadi. Shatdaun ta’siri o‘laroq AQSh davlat organlarining 25 foizi moliyalashtirilmaydi. Bu degani ichki xavfsizlik masalalari bilan shug‘ullanadigan vazirlik, Savdo vazirligi, Ichki ishlar va Moliya vazirliklari davlat tarafidan moliyalanmaydi. Mamlkatdagi parklar, Smitson instituti muzeylari yopiladi va 800 mingdan ortiq davlat xizmatchilari haq to‘lanmaydigan ta’tilga chiqariladi.
22-dekabrdan buyon davom etib kelayotgan shatdaun natijasida quyidagi soha xodimlari mushkul ahvolda qolmoqda:
- AQSh aeroportlarida yo‘lovchi tashish xavfsizligiga mas’ul boshqarma;
- AQShdagi milliy bog‘ va turistik markaz xodimlari. Bog‘larni tozalash, obodonlashtirish, qo‘riqlashga ayni damda mablag‘ yo‘q;
- O‘z loyihalariga hukumatdan pul oladigan amerikalik olimlar;
- Davlat budjetidan moliyaviy yordam oladigan amerikalik tub aholi vakillari;
- Federal hukumatdan dotatsiya oladigan fermerlar;
- Elektron tizim orqali potensial ishlovchilarni tekshiradigan ish beruvchilar;
- Qamoqxona nozirlari;
AQSh tarixida shatdaunlar avval ham kuzatilganmi?
Mamlakat tarixida hozirga qadar 21 marta hukumat ishini to‘xtatgan holatlar qayd etilgan.
Ilk shatdaun 1977-yilda prezident Jerald Ford davrida sodir bo‘lib, bir nech soat davom etgan. Ilk shatdaun Fordning Mehnat vazirligi, sog’liqni saqlash, ta’lim tizimiga 56 milliard dollar mablag‘ni o‘tkazish borasidagi talabga veto qo‘yishi natijasida yuz bergan va 10 kun davom etgan.
Navbatdagi eng yirik shatdaunlardan biri prezident Bill Klinton davrida 1995 va 1996-yilda kuzatilgan. O‘sha paytda demokrat Bill Klinton Kongressda ko‘pchilikni tashkil etgan respublikachilar bilan sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimini isloh qilishni moliyalashtirish borasida kelisha olmagach hukumat o‘z ishini to‘xtatgan edi. Natijada hukumat 21 kun mobaynida o‘z vazifasini bajara olmay qolgan.
Oradan 17 yil vaqt o‘tib, prezident Barak Obama Vakillar palatasi Senat bilan prezident dastaklagan sog‘liqni saqlash tizimini moliyalash ortidan kelib chiqdi va 16 kun hukumat ishini karaxt ahvolga solib qo‘ydi.
Tramp davridagi shatdaun bartaraf etiladimi?
Prezident Tramp Kongress bilan kelishuvga borib, hukumat ishini tiklaydi. Sababi, ayni paytda Tramp respublikachi kongressmenlar orasida ham o‘z nufuzini yo‘qotib bormoqda.
Yoki prezident mamlakatda favqulodda vaziyat e’lon qiladi va Kongressni aylanib o‘tib, Mudofaa vazirligi mablag‘laridan devor qurish uchun mablag‘ olishi mumkin.
Ikkinchi usul ham ish bermagan taqdirda shatdaun AQSh tarixida eng uzoq davom etgan siyosiy kollaps sifatida iqtisodiy zarar keltirishda davom etaveradi.
Jahongir Ergashev tayyorladi
Izoh (0)