Инглиз тилида shutdown бирор-бир тизим ёки механизмнинг хатолик ёки молияланмаслик оқибатида вақтинчалик ишламай қолиши деган маънони англатади.
АҚШ тарихида кузатилаётган шатдаун айни вақтда энг узоқ сақланиб қолаётганларидан бири сифатида эътироф этилади. Шатдауннинг келиб чиқиши АҚШ қонунчилик ҳокимияти — Конгресс ва президент Дональд Трампнинг мамлакат бюджетини қабул қилиш борасидаги турли фикр ва қарашларидан келиб чиқмоқда. Трамп наздида, Конгресс президент АҚШ ва Мексика ўртасида қурилажак девор учун бюджетга 5,7 миллиард доллар маблағкиритилишини тасдиқлаши керак. АҚШ парламентининг қуйи палатаси бўлган Вакиллар палатаси бу бюджетни ёқлаб овоз берган бўлса, юқори палата — Сенатдаги демократлар мамлакат бюджетининг девор ҳақидаги бандига овоз бермоқчи эмас. Қайсар президент агар бу банд тасдиқланмаса, ойлаб, йиллаб давом этиши мумкин бўлган шатдаунга тайёр эканини билдирган.
Шатдаун натижасида кимлар кўпроқ зарар кўради? Шатдаун АҚШ иқтисодига қай тариқа таъсир этади?
Шатдаун энг аввало давлат хизматида фаолият юритадиган ходимлар учун оғир кечади. Шатдаун таъсири ўлароқ АҚШ давлат органларининг 25 фоизи молиялаштирилмайди. Бу дегани ички хавфсизлик масалалари билан шуғулланадиган вазирлик, Савдо вазирлиги, Ички ишлар ва Молия вазирликлари давлат тарафидан молияланмайди. Мамлкатдаги парклар, Смитсон институти музейлари ёпилади ва 800 мингдан ортиқ давлат хизматчилари ҳақ тўланмайдиган таътилга чиқарилади.
22 декабрдан буён давом этиб келаётган шатдаун натижасида қуйидаги соҳа ходимлари мушкул аҳволда қолмоқда:
- АҚШ аэропортларида йўловчи ташиш хавфсизлигига масъул бошқарма;
- АҚШдаги миллий боғ ва туристик марказ ходимлари. Боғларни тозалаш, ободонлаштириш, қўриқлашга айни дамда маблағ йўқ;
- Ўз лойиҳаларига ҳукуматдан пул оладиган америкалик олимлар;
- Давлат бюджетидан молиявий ёрдам оладиган америкалик туб аҳоли вакиллари;
- Федерал ҳукуматдан дотация оладиган фермерлар;
- Электрон тизим орқали потенциал ишловчиларни текширадиган иш берувчилар;
- Қамоқхона нозирлари;
АҚШ тарихида шатдаунлар аввал ҳам кузатилганми?
Мамлакат тарихида ҳозирга қадар 21 марта ҳукумат ишини тўхтатган ҳолатлар қайд этилган.
Илк шатдаун 1977 йилда президент Жеральд Форд даврида содир бўлиб, бир неч соат давом этган. Илк шатдаун Форднинг Меҳнат вазирлиги, соғлиқни сақлаш, таълим тизимига 56 миллиард доллар маблағни ўтказиш борасидаги талабга вето қўйиши натижасида юз берган ва 10 кун давом этган.
Навбатдаги энг йирик шатдаунлардан бири президент Билл Клинтон даврида 1995 ва 1996 йилда кузатилган. Ўша пайтда демократ Билл Клинтон Конгрессда кўпчиликни ташкил этган республикачилар билан соғлиқни сақлаш ва таълим тизимини ислоҳ қилишни молиялаштириш борасида келиша олмагач ҳукумат ўз ишини тўхтатган эди. Натижада ҳукумат 21 кун мобайнида ўз вазифасини бажара олмай қолган.
Орадан 17 йил вақт ўтиб, президент Барак Обама Вакиллар палатаси Сенат билан президент дастаклаган соғлиқни сақлаш тизимини молиялаш ортидан келиб чиқди ва 16 кун ҳукумат ишини карахт аҳволга солиб қўйди.
Трамп давридаги шатдаун бартараф этиладими?
Президент Трамп Конгресс билан келишувга бориб, ҳукумат ишини тиклайди. Сабаби, айни пайтда Трамп республикачи конгрессменлар орасида ҳам ўз нуфузини йўқотиб бормоқда.
Ёки президент мамлакатда фавқулодда вазият эълон қилади ва Конгрессни айланиб ўтиб, Мудофаа вазирлиги маблағларидан девор қуриш учун маблағ олиши мумкин.
Иккинчи усул ҳам иш бермаган тақдирда шатдаун АҚШ тарихида энг узоқ давом этган сиёсий коллапс сифатида иқтисодий зарар келтиришда давом этаверади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади
Изоҳ (0)