O‘zbekistonlik bir guruh ziyolilar “paxta ishi” doirasida O‘zbekiston SSRda qatag‘onlar o‘tkazgan Telman Gdlyanni qilmishlari uchun javobgarlikka tortishni talab qilib chiqdi. Ularning “Telman Gdlyan — jinoyatchi va o‘z qilmishlari uchun javobgarlikka tortilishi kerak” deb nomlangan murojaati O‘zAda chop etildi.
2018-yil 16-aprel kuni rossiyalik telejurnalist o‘zining “Asr jumboqlari...” dasturida “paxta ishi” to‘g‘risidagi ko‘rsatuvni namoyish etdi. Unda o‘zbek xalqiga qarshi jinoyatlarning asosiy aybdori Telman Gdlyanga so‘z berildi. Shuni ta’kidlash joizki, u asl qiyofasini ko‘rsatdi.
O‘z vaqtida sovet ommaviy axborot vositalarida chop etilgan maqolalarda “paxta ishi” Kremlda o‘tirgan, qarib aqldan ozgan partiya rahbarlarining oddiy xatosi qilib ko‘rsatilgan edi. Bu shunchaki ma’muriy xatomidi? Bu savolga javob olish uchun SSSRda paxta va boshqa ishlardan so‘ng ro‘y bergan siyosiy halokatni tahlil qilish kifoya. Mohiyatan, bu rejalashtirilgan siyosiy texnologiya natijasi bo‘lib, undan SSSRdan ajralib chiqish xavfi vujudga kelgan mintaqalarda ongli ravishda “boshqariladigan tartibsizliklarni” tashkillashtirish uchun foydalanilgan.
Olti yil davomida — 1983-yildan 1989-yilga qadar SSSR Bosh prokuraturasining Gdlyan boshchiligidagi tergov guruhi O‘zbekistonda faoliyat yuritib, o‘zbek xalqining tinchligini buzgan, qo‘rquvga olib, hukmini o‘tkazgan. Yuzlab soxtalashtirilgan hujjatlar asosida begunoh odamlarni qamoqlarga jo‘natgan. Ularning begunoh farzandlari va turmush o‘rtoqlarini ham noqonuniy ravishda hibsga olgan. Hatto, tergov qilinganlarning ayrimlari tazyiq ostida o‘z joniga qasd qilgan.
Ammo adolat qaror topdi. V.I.Ilyuxin boshchiligidagi tergov guruhi o‘tkazgan tekshiruv davomida T.Gdlyan guruhi O‘zbekiston mehnatkashlariga nisbatan soxta jinoiy ishlarni qo‘zg‘atib, ularni surishtirish davomida qo‘pol qonunbuzarliklar sodir etgani o‘z isbotini topdi.
Gdlyan guruhi tergovchilari fuqarolarni pora sifatida qimmatbaho buyumlar saqlashda ishtirok etgani to‘g‘risida o‘zlariga nisbatan yolg‘on ko‘rsatmalar berishga majburlash orqali dalillarni sun’iy ravishda to‘plagani aniqlangan. O‘z aybiga “iqror” bo‘lish hollari shu darajaga yetib bordiki, hech bir jinoyatga aloqasi bo‘lmagan shaxslar o‘z yaqinlarini qutqarish maqsadida o‘zi yig‘ib qo‘ygan mablag‘lariga do‘konlardan borib zargarlik buyumlarini xarid qilib, ularni Gdlyan guruhi tergovchilariga olib borib topshirishgan. Bu pullar esa, aslida, farzand-u-nevaralarining to‘ylari uchun yig‘ilgan. Bu kabi “musodaralar” butun O‘zbekiston bo‘ylab o‘tkazilgan edi. T.Gdlyan shaxsan o‘zi tergov olib borishning noqonuniy uslubini joriy etgan, odamlarni qiynoqlarga solib, haqoratlab, noqonuniy hibsga olib, ko‘rsatmalar berishga majburlagan.
1989-yil 25-may kuni Moskvada SSSR Bosh prokuraturasi tomonidan T.Gdlyan guruhi sodir etgan qonunbuzarliklar bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘atilgan. Uning o‘zini esa korrupsiyada va tergov harakatlarini olib borishdagi boshqa noqonuniy harakatlarda ayblashdi.
Rasmiy hujjatlardan ko‘chirmalar Gdlyan guruhining O‘zbekiston hududidagi jinoiy faoliyatini tasdiqlaydi, ya’ni:
1. O‘zbekistonda ishlarni ko‘rib chiqish chog‘ida T.Gdlyan shaxsan o‘zi va uning tergov guruhi qonunlarni qo‘pol ravishda buzib kelishgan, o‘zbek xalqiga nisbatan zo‘ravonlik, o‘zboshimchalik, tahqirlash, haqoratlash va qadr-qimmatini toptashga yo‘l qo‘ygan;
2. Jinoiy-protsessual me’yorlar talablari, SSSR Bosh prokurorining buyruqlari inobatga olinmagan, bu og‘ir oqibatlarga olib kelgan, begunoh fuqarolar hibsga olingan, konstitutsion huquqlari g‘ayriqonuniy ravishda cheklangan, ular asossiz jinoiy javobgarlikka tortilgan.
V.I.Ilyuxin tergov guruhi SSSR Oliy Kengashida T.Gdlyan va uning sheriklarini jinoiy javobgarlikka tortish masalasi qo‘yilgan edi, Gdlyanning ishi esa sudga yo‘naltirilgan. Gap shundaki, o‘sha kezlarda Gdlyan SSSR Oliy Sovetining deputati va shu vaqtning o‘zida Armanistonning deputati edi. Deputatni jinoiy javobgarlikka tortish uchun parlamentning roziligini olish kerak. Ammo SSSR Oliy Kengashi V.I.Ilyuxin tergov guruhiga rad javobini berib, Gdlyanni faqat prokuraturadan ishdan olishga rozilik bergan.
O‘zbekiston Respublikasi prokuraturasi Gdlyan va Ivanovlarning O‘zbekiston hududida qilgan jinoyatlari yuzasidan jinoiy ish materiallarini yuborish to‘g‘risida bir necha bor xatlar bilan murojaat etgan. Ammo ular javobsiz qolgan.
Yuqorida bayon etilgan tamoyillardan kelib chiqqan holda, O‘zbekiston hududida o‘zbek xalqiga qarshi sodir etgan jinoyatlarning asosiy ijrochisi sifatida Telman Gdlyanni jinoiy javobgarlikka tortish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi prokuraturasi T.Gdlyanga nisbatan oshkora ayblovni ilgari surish uchun jinoiy ish qo‘zgatishi lozim.
Sobiq Ichki ishlar vaziri o‘rinbosari Toshtemir Qahramonov tomonidan boshlangan Xalqaro Gaaga sudiga murojaat yo‘llash tartib-taomillarini davom ettirish hamda Interpol byurosi orqali Gdlyan va Ivanov guruhida bo‘lgan barcha aybdorlarning ekstraditsiyasini talab qilish kerak, deb hisoblaymiz. Ayni paytda jinoyatchilar aybini tasdiqlovchi yetarli isbotlar mavjud. O‘sha mudhish voqealar guvohlari va jabr ko‘rganlar hali tirik. Gdlyan jinoyatlarining aybsiz qurbonlari, ularning yaqinlari adolat qaror topishini intizorlik bilan kutmoqda!
Shuhrat Salomov, tarixchi-publitsist,
Mahmud Yo‘ldoshev, psixologiya fanlari doktori,
Ollomurod Isoqulov, pensioner, Qashqadaryo viloyati IIB siyosiy bo‘limining sobiq boshlig‘i,
Shokir Dolimov, zaxiradagi podpolkovnik,
Akbar Mirzo, yozuvchi.
Izoh (0)