O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2-sentabr kuni valyuta bozorini liberallashtirishga qaratilgan, uzoq kutilgan va haqiqiy ma’noda tarixiy farmonni imzoladi. Baxtga qarshi, ushbu hujjatning imzolanishi qanchalik uzoq kutilgan bo‘lmasin, uning e’lon qilinishi nafaqat jamoatchilikni, balki farmon bilan faoliyati o‘zgarishga uchraydigan tashkilot va muassasalarni biroz shoshirib qo‘ygani rost.
Farmonga muvofiq, endi O‘zbekistondagi barcha kompaniya va tashkilotlar o‘z mahsulotlari va xizmatlari uchun narxlarini so‘mda ko‘rsatishi kerak. Mazkur talabdan kelib chiqib, mamlakat aloqa operatorlari va internet-provayderlari 5-sentabrdan o‘z tariflarini so‘mga o‘tkazishi, narxga asos sifatida Markaziy bankning 29-avgustdagi kursi (4210,35 so‘m) olinishini ma’lum qildi. Bundan tashqari, “O‘zbekiston havo yo‘llari” milliy aviakompaniyasi hamda GM Uzbekistan kompaniyasi o‘z xizmatlari narxlarini qayta ko‘rib chiqayotgani ma’lum bo‘ldi.
O‘zbekistonda nafaqat “O‘zbekiston havo yo‘llari” chiptalari yoki GM Uzbekistan avtomobillarining narxlari, balki xorijiy oliy o‘quv yurtlari filiallarida o‘qish qiymati ham chet el valyutasida ko‘rsatilib, to‘lov Markaziy bank kursi bo‘yicha milliy valyuta — so‘mda amalga oshirilar edi. Masalan, Toshkentdagi Singapur menejmenti rivojlantirish instituti (MDIS)da o‘qishning bir yillik narxi 5 ming AQSh dollariga, Toshkentdagi Xalqaro Vestminster universiteti (WIUT)da esa 5 220 dollarga teng. Bu, 4-sentabr holatiga ko‘ra, MDIS’dagi o‘qish narxi 21 051 750 so‘mni, WIUT’da esa qariyb 22 million so‘mni tashkil etadi, degani.
Agar, ba’zi manbalar taxmin qilayotganidek, 5-sentabrdan rasmiy kurs 8100—8150 so‘m oralig‘ida belgiladigan bo‘lsa, MDIS’da o‘qish narxi kamida 40,5 million so‘mni, WIUT’da o‘qish qiymati esa 42,3 million so‘mni tashkil etadi. Bu — nisbatan katta qiymat va Toshkentdagi xorijiy OTMlarda ta’lim olish maftunkorligiga jiddiy zarba beruvchi holat. Shu sababli ham, jamoatchilik bu sohada ham xuddi mobil aloqa operatorlarniki kabi o‘zgarishlar bo‘lishidan umidvor ekanini to‘g‘ri tushunish mumkin. Toshkentdagi Turin politexnika universiteti (TPU)dan “Daryo”ga ma’lum qilishlaricha, hozircha bu masalada aytarli o‘zgarish yo‘q — “o‘zgarish bo‘lishi bilan bu haqda jamoatchilikka axborot beriladi”.
MDIS’da esa to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga kirgan talabalarga shartnomalar berilishi vaqtincha to‘xtatilgan (bannerga havola), shartnoma olishga ulgurganlar esa eski tartib, eski narx bo‘yicha to‘layveradi. “O‘zbekiston Prezidenti farmoni talablarini bajarish maqsadida, Singapur tomoni va rahbariyat tomonidan to‘lovning milliy valyutadagi qiymati borasida yakuniy qaror qabul qilinguniga qadar, shartnomalar berilishi to‘xtatildi”, — deyiladi institut saytida e’lon qilingan axborotda. TPU va MDIS’ga yaqin manbalarning ta’kidlashicha, kontrakt puli miqdorining ehtimoliy kamaytirilishi OTMlarda faoliyat yuritayotgan chet ellik mutaxassislar xizmat haqini kelishilgan miqdorda to‘lashni qiyinlashtiradi, ayni vaqtda bir yillik ta’lim uchun 40 million so‘m atrofida pul to‘lash talabalar va ularning ota-onalariga ham ma’qul kelmasligi haqiqatga yaqin.
Toshkentdagi Inha universiteti (IUT) da vaziyat biroz boshqacharoq. Bu haqda birinchi bo‘lib uning sobiq rektori, hozirda Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziri vazifasini bajaruvchi Sherzod Shermatov fikr bildirgan. “Endi barcha tarmoqlar kursdagi farq tufayli tariflar asossiz tarzda oshib ketishi oldini olish uchun choralar ko‘rishi zarur. Masalan, Toshkentdagi Inha universitetida o‘qish Markaziy bank kursi bo‘yicha 5000 dollar. Joriy kurs bo‘yicha 1 AQSh dollari 4210 so‘mga teng. So‘mda bu 21 million bo‘ladi. Sarosima va tushunmovchiliklar bo‘lmasligi uchun ushbu semestrda kurs o‘zgarishidan qat’i nazar so‘mdagi aynan shu qiymatni belgilab qo‘yish kerak. Universitet xarajatlari ko‘payishi — tushunarli holat (chunki chet ellik o‘qituvchilar dollarda maosh oladi), ammo biz birinchi navbatda abituriyentlar va ularning ota-onalari uchun sharoitlar yaratishimiz kerak”, — deb yozgan edi vazirlik rahbari Facebook’dagi sahifasida.
Universitetning o‘zi esa sayti orqali savollar paydo qilayotgan masalaga aniqlik kiritdi. Unga ko‘ra, IUT ma’muriyati tomonidan 5-sentabrdan boshlab to‘lov-shartnoma asosida ta’lim oluvchi talabalar shartnoma pulini milliy valyuta — so‘mda to‘lashi bilan bog‘liq tartib o‘rnatilgan. Mazkur qaror Prezidentning 2-sentabrdagi farmoni ijrosini ta’minlash hamda “talabalar va ularning ota-onalari uchun qulaylik yaratish maqsadida” qabul qilingan.
Shu bilan birga 2017/2018-o‘quv yili uchun shartnoma pulining to‘lanmagan qismi Markaziy bank 2017-yil 2-sentabr kuni amalda bo‘lgan kursi (1 AQSh dollari – 4210,35 so‘m) asosida to‘lanishi belgilangan, ya’ni, shartnoma to‘lov puli o‘quv yili yakuniga qadar o‘zgarmaydi. Qayd etish joiz, universitetning “Kompyuter va dasturiy injiniring” (SOCIE) fakultetida bir yillik shartnoma puli 5000 AQSh dollariga (21 051 750 so‘m), “Logistika” (SOL) fakultetida esa 5 250 AQSh dollari (22 104 337,5 so‘m)ga teng edi.
Izoh (0)