Ўзбекистонда ва дунёда ўғитлар истеъмоли даражаси таҳлил қилинди

Дунёда ва Ўзбекистонда ўғитлар истеъмоли даражаси таҳлил қилинди. Бу ҳақда Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти хабар берди.

Дунё ўғитлар бозори 2021 йилда танқисликка дуч келди. 2022 йилда ўғитлар нархининг ошиши кучайди ва сўнгги 70 йил ичида мисли кўрилмаган даражада бўлди. 

Нархларга, асосан 2022 йилнинг иккинчи ярмида тиклана бошлаган халқаро логистика занжирларининг узилиши ва газ нархининг кўтарилиши таъсир кўрсатди. 2022 йил охирига келиб, Европада ўғит ишлаб чиқаришнинг тикланиши фонида нархлар ўзгарди.

Ўғитлар нархининг бутун дунёда ўсиши муқаррар равишда ўғитлардан фойдаланишнинг айниқса кам даромадли мамлакатларда қисқаришига олиб келади. Бу, ўз навбатида, экинлар ҳосилдорлигига таъсир қилади ва охир-оқибат озиқ-овқат ишлаб чиқаришнинг пасайишига олиб келади.

Ўғитлар истеъмоли, дунё бозоридаги тебранишлардан олдин ҳам, мамлакатлар бўйича жуда катта фарқ қилган. 

Масалан, Саҳрои Кабирдан жанубдаги Африка мамлакатларида ўғитларнинг ўртача қўлланилиши гектарига 22 килограммни ташкил этади. Бу дунё бўйича гектарига қўлланиладиган ўртача кўрсаткич (гектарига 146 кг) дан 6,6 баравар паст. Хитой ва Чили каби баъзи мамлакатларда ўғит истеъмоли гектарига 400 килограммга яқин.

FAO (Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти) маълумотларига кўра, Ўзбекистонда 1 гектар экин майдонига ўғит истеъмоли 254,5 килограммни ташкил этади. Бу дунё бўйича ўртача кўрсаткичдан 74 фоиз, Европа ва Марказий Осиё бўйича ўртача кўрсаткичдан 2,9 баравар юқори.

Ўғитларни қанча кўп қўлласангиз, шунча яхши ва юқори ҳосил бўладигандек туюлади. Бироқ мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида ишлатиладиган азотли ўғитларнинг ўртача олганда ярмидан ками ўсимликларнинг ўсишига ҳисса қўшади, қолганлари эса фақат сув ҳавзаларини ифлослантиради.

Сўнгги 100 йил ичида сув, тупроқ ва ҳаводаги антропоген азотли бирикмалар миқдори икки баравар ошди. Бу ўсиш асосан синтетик ўғитларнинг кенг қўлланилиши билан боғлиқ. 

Азот ердаги ҳаёт учун жуда зарур, аммо унинг ортиқча миқдори хавфли. Чунки у ифлослантирувчи ҳисобланиб, сув ҳавзаларини, ўсимликларни, ҳайвонларни ва одамларни заҳарлайди, кучли иссиқхона газ–азот оксиди чиқариши туфайли иқлим ўзгаришига таъсир кўрсатади. 

“Экспертлар ортиқча азотни бугунги кунда инсоният дуч келаётган энг жиддий ифлосланиш таҳдидларидан бири”, — деб аташади.

Шундай қилиб, ўғитларни қўллашга озиқ-овқат хавфсизлиги учун хавф туғдирмайдиган даражада тузатиш киритиш зарур. Ўғитларни энг самарали қўллаш учун уларнинг ўзлаштирилиш самарадорлигини ўлчаш, тупроқнинг ҳолатини ва унинг кимёвий тузилишини мунтазам кузатиб бориш талаб этилади.

Ўғитлардан фойдаланишда мувозанатни топиш қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг барқарор ўсишини таъминлайди ва шу билан бирга атроф-муҳитни келажак авлодлар учун асрайди.