AQSH prezidenti Donald Tramp import uchun 10% dan 49% gacha bo‘lgan bojlar joriy etilishini e’lon qilgach, AQSH aksiyalari fyucherslari keskin tushib ketdi. Bu esa global savdo urushi xavfini kuchaytirib, AQSH iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu haqda Iqtisodiy rivojlanishga ko‘maklashish markazi direktori Yuliy Yusupov yozmoqda.
“U rostdan ham Amerikani yana buyuk qilishni rejalashtiryaptimi? Bunday yo‘l bilan u AQSHni faqat Xitoy, BRIKS va global janub manfaatlari uchun zaiflashtirmoqda”, deydi iqtisodchi.
Yuliy Yusupovning fikriga ko‘ra, savdo urushlaridan hammaga zarar yetadi. Tramp buni tushunmaydi, shu sababli ham o‘z harakatlari bilan hamkorlik va ixtisoslashuv natijalarini yo‘qqa chiqarmoqda.
“Hech kim bundan xursand bo‘lmasa kerak. Savdo urushlaridan hamma zarar ko‘radi. Tramp buni tushunmaydi, chunki uning dunyo haqidagi tasavvuri ‘o‘zgarmas yig‘indi’ modeliga asoslangan. Ya’ni, o‘zgarmas pirogni bo‘lish. O‘z ulushini kattalashtirish uchun qo‘shnisining ulushidan kesib olish kerak, deb o‘ylaydi.
Aslida, dunyo allaqachon ‘o‘sib boruvchi yig‘indi’ modelida yashayapti. Pirog hamkorlik va ixtisoslashuv hisobiga kattalashadi. Natijada, har bir kishi boshqalarga zarar yetkazmagan holda kattaroq ulush oladi. Tramp esa o‘z harakatlari bilan hamkorlik va ixtisoslashuv natijalarini yo‘qqa chiqarmoqda. U boshqalarning ulushlarini qanday kesmasin, uning o‘z ulushi ham kichrayadi, chunki umumiy pirog hajmi qisqaradi”, deydi Yuliy Yusupov.
Trampning yagona “taskini” shundaki, AQSHning yo‘qotishlari boshqa mamlakatlarnikiga qaraganda kamroq bo‘ladi. Chunki AQSH iqtisodiyoti juda katta va kichik davlatlarga nisbatan xalqaro mehnat taqsimotiga kamroq bog‘liq.
“Lekin bu tasalli juda ham shubhali. Qo‘shnining ikkita tovug‘i ko‘proq o‘ldi. Ura! qabilidagi fikr”, deydi u.
Yusupov ta’kidlashicha, Tramp bojlarni juda oddiy mantiqqa asoslanib joriy etmoqda: agar import tovarlar qimmat bo‘lsa, mahsulotlarni AQSH ichida ishlab chiqarish foydaliroq bo‘ladi va AQSHda o‘z mahsulotlarini sotmoqchi bo‘lgan xorijiy kompaniyalar bu yerda o‘z zavodlarini ochishni boshlaydi.
“Iqtisodiy fan nuqtai nazaridan bu mantiq noto‘g‘ri: bunday siyosat xalqaro mehnat taqsimoti va amerikalik ishlab chiqaruvchilar uchun shakllangan ta’minot zanjirlarini buzadi. Natijada, bu jahon iqtisodiyoti unumdorligining umumiy pasayishiga olib keladi. AQSHda yaratilishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarishlar esa raqobatbardosh bo‘lmay qoladi. Bularning barchasi narxlarning oshishiga va amerikaliklar hamda boshqa mamlakatlar aholisining turmush darajasi pasayishiga sabab bo‘ladi.
Aytgancha, shunga o‘xshash siyosatni (import o‘rnini bosish siyosatini) o‘zbek amaldorlari 1996-yildan beri amalga oshirishga urinmoqda. Lekin uning natijadorligini hammamiz ko‘rib turibmiz”, deydi Yusupov.
O‘zbekiston qanday zarar ko‘radi?
Yusupovning qayd etishicha, O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlarining AQSH bilan tovar ayirboshlash hajmi juda kichik bo‘lganligi sababli to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchli ta’sir ko‘rsatmaydi.
“To‘g‘ri, AQSHda, O‘zbekistondan farqli o‘laroq, import o‘rnini bosish modeli muvaffaqiyatga erishish uchun biroz ko‘proq imkoniyatga ega, chunki Amerika iqtisodiyoti dunyodagi eng yirik iqtisodiyot bo‘lib, boshqa mamlakatlardan, ayniqsa O‘zbekiston kabi kichik davlatlardan farqli ravishda, xalqaro mehnat taqsimotiga kamroq bog‘liq.
O‘zbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa davlatlariga kelsak, mamlakatlarimizning AQSH bilan tovar ayirboshlash hajmi juda kichik. Biz u yerga asosan xomashyo eksport qilamiz, odatda buni boshqa bozorlarda ham osongina sotish mumkin.
Shuning uchun Trampning bojlari mamlakatlarimizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchli ta’sir ko‘rsatmaydi. Bu yerda ko‘proq bilvosita ta’sir muhim ahamiyatga ega. Global savdo urushi global iqtisodiy inqirozga olib kelishi mumkin. Bu esa mamlakatlarimiz asosan jahon bozorlarida savdo qiladigan ko‘plab xomashyo tovarlari narxining pasayishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, dunyoda investitsiya faolligining umumiy pasayishiga olib keladi, bu esa mintaqamizga kiritilayotgan investitsiyalarga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi”, deydi iqtisodchi.
Avvalroq, AQSH prezidenti Donald Tramp xorijdan olib kiriladigan barcha tovarlarga bojlar joriy etilishini e’lon qilgani xabar qilingandi.
Izoh (0)