2022-yilda Salvadorda ulkan qamoqxona qurib bitkazildi. Uni saylovoldi chiqishlarida mamlakatda jinoyatchilikka qarshi ayovsiz kurashish va’dasini bergan prezident Nayib Bukele qurdirdi. Kelib chiqishi falastinlik arablardan bo‘lgan Bukele 2019-yilda Salvador prezidenti bo‘lgandi. U qisqa muddatda jinoyatchilik avj olgan davlatni xavfsiz mamlakatga aylantira oldi.
Markaziy Amerikada Salvador degan kichik davlat joylashgan. Bu davlat hududi bor-yo‘g‘i 21 ming kilometr kvadrat bo‘lib, taqqoslash joiz bo‘lsa, Jizzax viloyati hududiga teng. Mamlakat aholisi — 6,5 mln kishi.
Ana shu kichik davlatni 2019-yildan buyon kelib chiqishi falastinlik arab bo‘lgan Nayib Bukele (asl ism-sharifi Najib Abu Keyle) boshqarib kelmoqda.
Nayib 2019-yilda o‘tkazilgan prezidentlik saylovida g‘olib chiqadi. Xo‘sh, islom diniga e’tiqod qiluvchi Nayib Bukele qanday qilib Markaziy Amerikadagi davlatga rahbar bo‘ldi?
Jinoyatchilik avj olgan Salvador va xaloskor arab
Markaziy Amerikada yirik davlatning o‘zi yo‘q. Eng katta davlat Nikaragua bo‘lib, uning hududi 130 ming km kvadratni tashkil etadi. Bu qiyosan O‘zbekiston hududidan 3 yarim barobar kichik degani. Qolgan davlatlar hududi juda kichik.
Biroq ana kichik va aholisi nisbatan ancha kam bo‘lgan davlatlarning aksariyatida jinoyatchilik darajasi juda yuqori. Aksariyat mamlakatlarda ko‘chalarda politsiya emas, uyushgan jinoyatchilar to‘dasi hukmronlik qiladi.
Bundan bir necha yil avval Markaziy Amerikada joylashgan Salvadorda ham vaziyat shunday bo‘lgan. Umumiy maydoni taqriban Jizzax viloyatiga teng bo‘lgan bu mamlakat ko‘chalarida jinoyatchilar hukmronlik qilgan.
Turli jinoiy to‘dalar o‘zaro kelishmovchilik tufayli doimiy ravishda ko‘chalarda tez-tez otishma sodir etar va unda tinch odamlar ham halok bo‘lardi.
Shuningdek, jinoyatchi guruhlar aholini talash bilan shug‘ullanardi. Hatto jinoyatchilar ko‘chada ketayotgan odamni shunchaki uning ko‘rinishi yoqmagani uchun ham o‘ldirib yuborgan holatlar bo‘lgan. Qisqasi vaziyat og‘ir bo‘lgan va bu holat odamlarning jon-jonidan o‘tib ketgandi.
2019-yilda ana shunday vaziyatda Salvadorda o‘tkazilgan prezidentlik saylovida kelib chiqishi falastinlik bo‘lgan musulmon arab – Nayib Bukele g‘alaba qozonadi. O‘shanda u saylovoldi chiqishlarida xalqqa Salvadorda jinoyatchilikni kamaytirish haqida va’da bergandi.
Shu omil uning ko‘proq ovoz olishiga sabab bo‘ladi. Chunki aholi jinoiy to‘dalardan to‘yib ketgan va hukumatdan najot kutayotgandi.
Prezident bo‘lganidan so‘ng Nayib Bukele va’dasida turadi va jinoyat olamiga qarshi ayovsiz jang e’lon qiladi. Juda ko‘plab jinoyatchilar hibsga olinadi. Qarshilik ko‘rsatganlari yo‘q qilinadi.
Vaziyat shu darajaga yetadiki, Salvadordagi barcha qamoqxonalar to‘lib ketadi. Shunda Nayib Bukele 2022-yilda jami 40 ming mahbusni saqlash mumkin bo‘lgan yirik qamoqxona qurdiradi.
Eng yosh prezident
Nayib Bukele 1981-yilda Salvador poytaxti San Salvador shahrida kelib chiqishi falastinlik bo‘lgan Armando Bukele Kattan oilasida tug‘iladi. Armando Bukele mamlakatdagi taniqli imom bo‘lib, shuningdek u tadbirkorlik bilan ham shug‘ullangan.
O‘rta maktabni bitirgach universitetning huquqshunoslik fakultetida tahsil olgan Nayib diplomni olgach otasining izidan borib tadbirkorlik qila boshlaydi.
Ko‘p o‘tmay u Yaponiyaning Yamaha Motors kompaniyasi bilan kelishib, uning Salvadordagi savdo bo‘limi – Yamaha Motors El Salvador kompaniyasini tashkil etadi.
Nayib siyosatga 2012-yilda kirib keladi va kichikroq shahar merligi uchun o‘tkazilgan saylovda g‘olib chiqadi. U 2015-yilda o‘tkazilgan boshqa bir saylovda g‘alaba qozonib mamlakat poytaxti San Salvador shahri meri bo‘ladi.
Biroq 2017-yilda Nayibni o‘zi mansub bo‘lgan partiyadan haydashadi. Unga partiyadoshlariga tuhmat qilish, partiya ichida tarqoqlikni targ‘ib qilish kabi ayblar qo‘yiladi.
2019-yilda Nayib mustaqil nomzod sifatida prezidentlik sayloviga qo‘shiladi. Shundan so‘ng sobiq partiyadoshlari va boshqa raqib partiyalar bosim o‘tkaza boshlaydi.
Shuningdek, ular Nayibning alohida partiya tuzish haqidagi harakatlariga ham qarshi chiqishadi. Biroq Nayib nomzodini qaytarib olmaydi. U kurashishda davom etadi va Milliy birdamlik partiyasiga qo‘shiladi.
2019-yil 3-fevral kuni o‘tkazilgan saylovda Nayib Bukele g‘alaba qozonadi va Salvador tarixidagi eng yosh prezidentga aylanadi. Qasamyod qabul qilish 2019-yil 1-iyunda bo‘lib o‘tadi.
Qattiqqo‘l prezident
Nayib Bukele Salvador prezidenti bo‘lgach tashqi siyosatda keskin burilishni amalga oshiradi va bir necha oydan keyin Venesuela bilan diplomatik aloqalarni uzadi. Venesuela elchilarini mamlakatdan chiqarib yuboradi.
2020-yilda dunyo bo‘ylab koronavirus tarqaladi va Nayib yana bir sinovga duch keladi. Shunda u keskin choralar ko‘radi. Shuningdek, qisqa fursatda mamlakatdagi bir qancha shifoxonalarni koronavirusga chalinganlarni davolashga moslashtiriladi.
Natijada qo‘shni davlatlarga qaraganda Salvador pandemiyani muvaffaqiyatli yengadi va salvadorliklar pandemiyada kamroq talafot ko‘rishadi.
O‘sha paytda uning oldida yana bir muhim ish – mamlakatda jinoiy to‘dalarni tugatish va jinoyatchilikni kamaytirish masalasi ko‘ndalang turgandi. Qolaversa, u bu haqda xalqqa saylovoldi chiqishlarida va’da bergan va saylovda ko‘pchilikning qo‘llovini olgandi.
Nayib Bukele jinoyatchilarga qarshi kurashni prezident vazifasiga kirishgandan boshlaydi va eng avval harbiylar yordamida Salvadordagi barcha qamoqxonalarni qattiq nazoratga oladi.
Jinoyatchilik darajasi baland bo‘lgan hududlarda nazorat kuchaytiriladi. So‘ng ko‘chalarda hukmronlik qilib kelayotgan jinoiy to‘dalarga qarshi ayovsiz kurash boshlanadi.
Ulkan qamoqxona
Jinoyatchilikka qarshi kurash davomida juda ko‘plab jinoyatchilar hibsga olinadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, o‘shanda mamlakat bo‘ylab 80 ming kishi qo‘lga olinadi. Ularning aksariyati turli ayblovlar bilan qamaladi va mamlakatdagi qamoqxonalar mahbuslar bilan to‘ladi.
Shunda Nayib Bukele yirik qamoqxona qurishga qaror qiladi. Qurilish ishlari 2022-yilda boshlanadi va ulkan qamoqxona 2023-yil yanvardan ish boshlaydi.
“Terrorizmga qarshi kurash markazi” deb nomlangan bu qamoqxona mamlakat poytaxti San Salvador shahridan 74 km uzoqlikda, Tekoluka viloyatida qurilgan.
Lotin Amerikasidagi eng yirik qamoqxona deyilayotgan mazkur muassasa uchun 166 gektar yer ajratilgan va shundan 23 gektariga har biri 32 ta yirik kameradan iborat bo‘lgan sakkizta korpus qurilgan.
Kameralarning o‘lchami 100 metr kvadrat bo‘lib, ularning har birida 100 dan oshiq mahbuslarni saqlash mumkin. Har bir kameraga ikkita hojatxona va ikkita qo‘l yuvish uchun moslama o‘rnatilgan xolos.
Qamoqxona zamonaviy texnologiyalar va kuzatish moslamalari bilan jihozlangan bo‘lib, mahbuslarni 250 nafar politsiya xodimi va 600 nafar harbiylar qo‘riqlaydi.
Qamoqxona ish boshlagach boshqa qamoqxonalarda saqlanayotgan mahbuslar yangi qamoqxonaga ko‘chirila boshlanadi. So‘nggi ma’lumotlarga qaraganda hozirgi paytda 40 ming mahbusga mo‘ljallangan qamoqxonada 20mingga yaqin mahbus bor.
2024-yil ma’lumotlariga ko‘ra, umumiy hisobda Salvador aholisining 2 foizi qamoqxonalarda saqlanmoqda. Mamlakat aholisi 6,5 mln kishi ekani inobatga olinsa, Salvadorda 130 ming kishi qamoqxonada o‘tiribdi.
Ularning asosiy qismi Salvadordagi eng yirik – Mara Salvatruchaning MS-13 guruhi va Barrio nomli shaxs boshchilik qiladigan jinoiy guruh a’zolari hisoblanadi.
Mamlakat ko‘chalari jinoyatchilardan tozalangandan so‘ng jinoyatchilik keskin kamayadi va Salvador birmuncha xavfsiz mamlakatga aylanadi.
Masalan, Nayib Bukele hokimiyat tepasiga kelguncha Salvadorda zo‘ravonlik oqibatida halok bo‘layotganlar soni har 100 ming kishiga 103 ta bo‘lgan. 2021-yilda bu ko‘rsatkich 19 taga, 2023-yilda 2,4 nafargacha kamaygan.
Yangi qamoqxonada sharoitlar juda zo‘r deb bo‘lmaydi. Aksincha vaziyat birmuncha og‘ir. Jumladan, u yerda mahbuslarga ko‘rpa-to‘shak berilmaydi va ular temir qoplangan karavotlarda yotishadi.
Xalq qo‘llagan prezident
Nayib Bukele mamlakatda tinchlik va xavfsizlik o‘rnatish masalasida juda katta ishlar qilar ekan, Salvadorda uning obro‘yi juda ko‘tarilib ketadi. Ijtimoiy so‘rovlar chog‘ida so‘ralganlarning aksariyati u yurg‘izayotgan ichki va tashqi siyosatdan hamda islohotlardan mamnunligini bildiradi.
Biroq uning ikkinchi muddatga ham prezident bo‘lishi katta so‘roq ostida edi. Chunki avvalroq Salvador konstitutsiyasida bir shaxsning faqat bir muddat prezident bo‘lishi belgilab qo‘yilgandi.
2021-yilda mamlakat Oliy sudi avvaliga amaldagi prezident keyingi saylovda ishtirok etib, ikkinchi marta qayta saylanishi mumkinligi haqida qaror chiqaradi.
Ko‘p o‘tmay Oliy sud 2014 qabul qilingan bir shaxsning faqat bir marta prezident bo‘lishi haqidagi qarorni ham bekor qiladi. Shundan so‘ng 2022-yilda Nayib Bukele 2024-yilda o‘tkaziladigan saylovda ham qatnashishini e’lon qiladi.
2023-yil iyunda u rasmiy ravishda o‘z nomzodini ilgari suradi. Shundan so‘ng ayrim OAV, muxolifat vakillari, huquqshunoslar Nayibni tanqid qilishdi.
Biroq so‘nggi yillarda jinoyatchilikka qarshi keskin kurashlari va Salvadorni xavfsiz mamlakatga aylantirgani uchun xalq Nayibning ikkinchi muddatga nomzodini qo‘yganini qo‘llab chiqadi.
2024-yil 4-fevral kuni o‘tkazilgan saylovda Nayib Bukele mutlaq ko‘pchilik ovoz bilan g‘olib chiqdi.
Saylovchilarning asosiy qismi – 83 foizi Nayib uchun ovoz berdi. Uning raqiblari 5 va 6 foiz ovoz olishdi xolos.
Shu tariqa qisqa muddatda Salvadordagi vaziyatni yaxshi tomonga keskin o‘zgartirib yubora olgan Nayib Bukele yana mamlakat prezidentiga aylandi. U 2029-yil yozigacha bu mamlakatni boshqaradi. Ha, falastinlik arablar o‘z davlatida xo‘jayinlik qila olmayotgan paytda ularning biri boshqa mamlakatni boshqarmoqda.
G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi
Izoh (0)