Bugun, 20-fevral kuni Oliy Majlis Senatining IX yalpi majlisida surxondaryolik senator Dilbar Suvonovaning chiqishi paytida majlis ishtirokchilaridan biri uxlab yotgani tasvirga tushib qoldi. Senat axborot xizmatining maʼlum qilishicha, majlisida uxlab qolgani aytilayotgan ishtirokchining sog‘lig‘i yomonlashib qolgan.
Xalq deputatlari Surxondaryo viloyat kengashi kotibiyatining bildirishicha, u jonli efir vaqtida boshqalar eʼtiborini tortmaslik uchun tashqariga chiqmay turgan. Ishtirokchi bu vaziyatda holatidan kelib chiqib ko‘rinmaslikka harakat qilganini aytgan.
“Hozirda tibbiy muolaja ko‘rsatilgan va holati yaxshi, deyiladi munosabatda.
Mazkur holat tarmoqlarda keng muhokamalarga sabab bo‘lmoqda. “Daryo” muxbiri huquqshunos Muhammadamin Karimjonovdan xodim ish vaqtida uxlab qolishi qonunchilikda qanday tartibga solinishi yuzasidan izoh oldi.
Muhammadamin Karimjonovning tushuntirishicha, mazkur masala tashkilotning mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlariga bog‘liq. Mehnat kodeksiga ko‘ra, mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlar quyidagilardan iborat:
- jamoa kelishuvlari;
- jamoa shartnomalari;
- ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan kelishuvga ko‘ra qabul qilinadigan ichki hujjatlar;
- ichki hujjatlar, shu jumladan ish beruvchi o‘z vakolatlari doirasida yakka o‘zi qabul qiladigan yakka tartibdagi huquqiy hujjatlar.
Ichki mehnat tartib qoidasida agar xodimning ish vaqtida uxlab qolishi qo‘pol qoida buzilish, deya baholansa, u bilan hatto mehnat shartnomasini ham bekor qilish mumkin. Masalan, ishchi smena paytida uxlab qolsa va bu ichki qoidada ma’n etilgan bo‘lsa, ish beruvchi uni ishdan bo‘shatishga haqli, dedi huquqshunos.
Uning alohida tushuntirishicha, agar xodim kasal bo‘lsa, mehnatga layoqatsizlik varaqasini ochtirishi kerak.
Xodimni ishdan ozod qilish uchun mehnatga layoqatsizlik varaqasi yoki maʼlumotnomasi asos bo‘loladi. Xodim ish vaqtida uxlab qolib, “Men kasal edim”, deyishi asos emas. Lekin uzrli holatlar ham bo‘lishi mumkin. Aytaylik, ishchining boshi og‘rib qolib, u dori ichsa va bu dori asosida uxlab qolgan bo‘lsa, hisobga olinishi mumkin. Yaʼni har qanday holatda ham asoslantiruvchi vaj bo‘lishi lozim, dedi Muhammadamin Karimjonov.
Mehnatga layoqatsizlik varaqasi shaxsni ishdan ozod qilish, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi yoki homiladorlik va tug‘ish nafaqasi to‘lash uchun asos bo‘ladigan hamda vaqtincha mehnatga layoqatsizlik bilan kechadigan kasallanishning hisobi yuritiladigan hujjat hisoblanadi.
Fuqarolarning kasalligi, shikastlanganligi, homiladorligi, tuqqanligi, oilaning betob aʼzosini parvarishlaganligi, protez qo‘ydirganligi, sanatoriy-kurortda davolanganligi, shuningdek sog‘lig‘i holatiga ko‘ra boshqa ishga o‘tkazish uchun va karantin tufayli mehnatga vaqtincha layoqatsizligini ekspertiza qilish natijalariga ko‘ra aniqlangan mehnatga vaqtincha layoqatsizligi mehnatga layoqatsizlik varaqasi bilan tasdiqlanadi.
Ish vaqtiga kiritilmaydigan tanaffus berilishi kerak
Muhammadamin Karimjonovning aytishicha, jazirama kunlaridagi mehnatkashlarga qo‘shimcha dam olish vaqti berilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Tadqiqotlarga ko‘ra, tushlikdan keyin kamida 30 daqiqa uxlash ish samaradorligini 40 foizga oshiradi. Kunning yarmida uxlash sunnatdir. Uni arab tilida qaylula deb nomlashadi. Qaylula – tush paytida mizg‘ib olish, sog‘liq uchun foydalidir. Qaylula qiluvchilar tekshiruvlar natijasida yurak kasalligiga kamroq duchor bo‘lishlari aniqlangan.
Yevropada siesta — ish vaqtida bir oz mizg‘ib olish uchun Ispaniya, Finlandiya va yana ayrim mamlakatlarda ruxsat berilgan. Yaponiyada ish vaqtidagi uyqu – inemuri normal holat hisoblanadi, deydi mutaxassis.
Huquqshunos Saydali Muxtoraliyevning qo‘shimcha qilishicha, haqiqatdan ham ko‘proq Yevropaning issiq mamlakatlarida harorat ko‘tarilgan yozning issiq kunlarida ko‘pchilik ishxonalar siestaga o‘tishadi.
Jazirama issiqda o‘zbekistonliklar uchun siesta begona narsami? Men aksincha bo‘lishi kerak deb hisoblayman. Siesta aslida birinchi navbatda serquyosh va issiq o‘lkalarga xos bo‘lganligi uchun ham bizning mehnatkashlarga begona bo‘lmasligi kerak. Masalan, dehqonchilik va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan shug‘ullanadigan mehnatkashlarga ayniqsa, yoz kunlarida siestaga amal qilish, qo‘shimcha uxlab olish juda foydali.
Bizdagi korxonalarda ham qaylulani – siestani rasman joriy qilish mumkinmi, degan savol tug‘iladi? Albatta mumkin. Mehnat kodeksining 204-moddasiga ko‘ra, ish kuni (smena) davomida xodimga dam olish va ovqatlanish uchun davomiyligi ko‘pi bilan ikki soat va kamida o‘ttiz daqiqa bo‘lgan, ish vaqtiga kiritilmaydigan tanaffus berilishi kerak. Dam olish va ovqatlanish uchun tanaffus berish vaqti va uning aniq davomiyligi ichki mehnat tartibi qoidalarida yoki xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi kelishuvga ko‘ra belgilanadi, deydi huquqshunos.
Uning tushuntirishicha, bunda ish jarayonidagi tanaffus deganda, faqatgina ovqatlanish uchun beriladigan vaqt emas, balki dam olish uchun ham ajratiladigan vaqt haqida aytilmoqda.
Demak, agar korxonaning ichki mehnat tartibi qoidalarida, smenali grafiklarida yoki xodim bilan o‘rtadagi kelishuvda nazarda tutilgan bo‘lsa, yoki bu hujjatlarga alohida qo‘shimcha kiritilsa, xodimlarga dam olish va uxlab olish uchun qo‘shimcha tanaffus vaqti berilishi mumkin.
Yaʼni qaylula va siesta faqat arablarga, ispanlar yoki greklarga xos narsa emas, hozirgi jaziramada o‘zbekistonliklar ham foydalansa bo‘ladi, bunday imkoniyatdan. Qonun bunga yo‘l qo‘yadi, deydi Saydali Muxtoraliyev.
Izoh (0)