O‘zbekistonda “Aholi bandligi to‘g‘risida”gi qonun bilan ishsizlik nafaqasi tayinlash va to‘lash tartibi belgilangan.
Ishsizlik nafaqasi haqida
Ishdan va ish haqidan (mehnat daromadidan) mahrum bo‘lgan, qonuniy tartibda ishsiz deb eʼtirof etilgan shaxslarga ishsizlik nafaqasi tayinlanadi. Bu turdagi moddiy yordam pullari to‘lovi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi hisobidan amalga oshiriladi. Ishsizlik nafaqasiga soliq solinmaydi.
Mazkur nafaqa ishsiz deb tan olingan shaxs mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi sifatida ro‘yxatga olingan kundan boshlab hisoblanadi va to‘lanadi. Ishsizlik nafaqasi 12 oylik davr ichida ko‘pi bilan 26 hafta davomida beriladi.
Qonunga ko‘ra, ishsiz shaxs nafaqa olish davrida ish qidirishi shart. U ishga joylashtirish, kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash yoki malakasini oshirish bo‘yicha yo‘llanma olish uchun bir oyda kamida ikki marta mahalliy mehnat organiga murojaat qiladi.
Ishsizlik nafaqasi ishsiz shaxsning avvalgi ish joyidagi oxirgi bir yillik o‘rtacha oylik ish haqiga nisbatan foizda belgilanadi. Boshqa hollarda ishsizlik nafaqasi mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoriga nisbatan foizda hisoblanadi.
Ishsizlik nafaqasi to‘lash qay hollarda to‘xtatiladi?
Ishsiz shaxsga berilayotgan ishsizlik nafaqasini to‘lash quyidagi hollarda tugatiladi:
- fuqaro ishga joylashsa yoki o‘zini o‘zi band qilganda;
- maqbul ishga doir ikkita taklifni rad etganda;
- nafaqani aldov yo‘li bilan olganda;
- mikrokredit jalb qilganda, tadbirkorlik yoki shaxsiy tomorqa uchun subsidiyalar olganda;
- pensiya olish huquqiga ega bo‘lganda,
- sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etilgan yoki axloq tuzatish ishlari tarzidagi jazoga hukm qilinganda.
Ishsiz shaxs mahalliy mehnat organiga, ishga joylashtirishga doir yo‘llanma yoki ishga joylashishga ko‘maklashish yuzasidan murojaatnoma olish uchun uzrli sabablarsiz kelmagan taqdirda ham ishsizlik nafaqasini to‘lash muddatidan oldin tugatilishi mumkin.
Ishsizlik nafaqasini to‘lash quyidagi hollarda to‘xtatib turiladi:
- ishsiz shaxs kasbga tayyorlashga, qayta tayyorlashga yoki malaka oshirishga yuborilganda — stipendiya to‘langan holda kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash yoki malaka oshirish davrida;
- ishsiz shaxs ixtisoslashtirilgan davolash–profilaktika muassasasida davolash kursidan o‘tganda — bunday muassasada bo‘lish davrida;
- ishsiz shaxs haq to‘lanadigan jamoat ishlarida ishtirok etayotganda — bunday ishlarda ishtirok etish davrida.
Shu bilan birga, ishsizlik nafaqasini to‘lash ishsiz shaxs belgilangan muddatda uzrsiz sabablarga ko‘ra mahalliy mehnat organiga kelmagan taqdirda uch oygacha to‘xtatib turilishi mumkin.
Ishsizlik nafaqasi miqdorlari
Ishsizlik nafaqasi ishsiz shaxs holatiga qarab, turli miqdorlarda to‘lanadi. Xususan, ishdan va ish haqidan so‘nggi 12 oy ichida mahrum bo‘lganlar avvalgi ish joyidagi o‘rtacha oylik ish haqining 50 foizi miqdorida nafaqa olishi mumkin. Bunda nafaqa mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdoridan (1 million 50 ming so‘m) kam yoki O‘zbekistondagi o‘rtacha ish haqidan (5 million 92 ming so‘m) ortiq bo‘lmaydi.
Ishdan va ish haqidan mahrum bo‘lgan hamda bir yildan ortiq tanaffusdan keyin mehnat faoliyatini qayta boshlashga harakat qilayotgan shaxslar mehnatga haq to‘lash eng kam miqdorining bir baravari miqdorida (1 million 50 ming so‘m) nafaqa oladi.
Ilgari ishlamagan va birinchi marta ish qidirayotgan shaxslarga mehnatga haq to‘lash eng kam miqdorining kamida 75 foizi miqdorida ishsizlik nafaqasi tayinlanadi.
Qonunchilikka muvofiq, mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori oshganda ishsizlik nafaqasining miqdori oshirish koeffitsiyentiga teng miqdorda ko‘payadi.
Bandlik masalasi
Joriy yilning birinchi yarmida O‘zbekiston bo‘yicha 223 656 nafar fuqaro Bandlik vazirligi yordamida ishli bo‘lgan. Xususan, yanvar–iyun oylarida xorijda ishlash istagidagi 64 ming kishi chet davlatlarga tashkiliy ishga joylashtirilgan. Bu o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 3 baravarga ko‘p degani.
Yil boshidan beri mamlakatda ishsiz deb eʼtirof etilgan va ishsizlik nafaqasi tayinlanganlar soni 7 060 nafarni tashkil etgan.
Bandlik vazirligi xabariga ko‘ra, hozirda mehnatga layoqatli aholi o‘rtasida ishsizlik darajasi 2024-yil yil boshidagi 6,8 foizdan 5,9 foizga kamaygan. Ma’lumot uchun, joriy yil 1 iyul holatiga mamlakat doimiy aholisi 37 million 134 ming kishini tashkil etgan. Jami aholining 56,4 foizi mehnatga layoqatli yoshdagi odamlar hisoblanadi.
Izoh (0)