G‘aroyib Klementina: Uinston Cherchillning rafiqasi qanday qilib Angliyani, oilasi va bosh vazirni qutqargan edi?

Britaniyaning birinchi xonimi va Uinston Cherchillning rafiqasi favqulodda g‘aroyib ayol edi. U doim panada turar, ammo uning uzoqni ko‘ra bilishi va diplomatiyasi erining muvaffaqiyati asosini tashkil etardi. Quyida qanday qilib Klementina tezda qizishib ketadigan turmush o‘rtog‘ining o‘tmishini “tozalagani”, Britaniya taqdirini qutqargani va Cherchilldan ancha oldinroq Sovet Ittifoqi bilan do‘stona aloqalarga kirishgani haqida hikoya qilamiz.

1909-yil. Kunlarning birida Britaniya parlamenti aʼzosi yosh rafiqasi Klementina bilan birga Bristoldagi vokzalga mahalliy partiya aʼzolari bilan uchrashgani keladi. Biroq kutilmaganda perronda saylovga qarshi namoyishga chiqqan ayollardan biri Uinston Cherchillga o‘z ayblovlari bilan tashlanib qoladi. Britaniyalik siyosatchi avvallari ayollarning ovoz berish huquqlariga qarshi chiqishlar qilgani bois, mamlakatning ko‘plab xotin-qizlari nafratiga uchragan edi. Klementina erining ayollar harakati vakilasiga qarshi dahanaki jangi haqiqiy janjalga aylanib ketayotganini ko‘zlaridagi dahshat bilan kuzatardi. Qaysidir onda norozi ayol erkak tomon qadam tashlab, uning ko‘kragidan itarib tashlaydi. Kutilmagan harakatdan Uinston Cherchill orqasida turgan yuk chamadonlariga turtilib ketadi va yaqinlashib kelayotgan poyezd ostiga yiqilib tushishiga bir baxya qoladi. Klementina zudlik bilan harakat qiladi: u yuklarni irg‘itib yuborib, erining kostyumidan qattiq tortadi va uning hayotini saqlab qoladi.

Bu Klementina turmush o‘rtog‘ining hayotini saqlab qolgan yagona holat emas. 57 yil davom etgan nikohda u erini bir necha bor ko‘ngilsiz vaziyatlarda olib chiqadi — bu xoh siyosiy vaziyat bo‘lsin, xoh shaxsiy muammolar — yelkama-yelka turib, ayol unga to‘g‘ri yo‘nalishni ko‘rsatib keldi. O‘zini xotirjam tutishiga qaramay, Klementina kuchli irodaga ega edi va Britaniya bosh vazirining taqdirini harakatga keltiruvchi kuch hisoblanardi.

“Hayotim davomida erishga eng katta yutug‘im rafiqamni menga turmushga chiqishiga ko‘ndirganimda”, — deya tan olganda Uinston Cherchill.

Klementinaning bolaligi

Klementina Cherchillning hayoti — bu murakkab kechgan bolalik sabab parchalangan yuraklardan yig‘ilgan muvaffaqiyat tarixi. U aristokratlar oilasida dunyoga kelgan bo‘lsa-da, uyi muntazam g‘avg‘olardan chiqmas edi. Klementinaning ota-onasi bir-birini xiyonatda ayblar, deyarli har kuni bolalar ko‘z o‘ngida janjal ko‘tarardi. Oxir-oqibat farzandlarining haqiqiy otasi emasligiga ishonch hosil qilgan oila boshlig‘i narsalarini yig‘ishtirib, uydan chiqib keladi. Bu vaqtda Klementina endi olti yoshga to‘lgandi.

Moliyaviy muammolar ortidan ijtimoiy qiyinchiliklar ham yuzaga kela boshlaydi. Odatda Klementina kabi aristokratlarning farzandlari o‘smirligidan ommaga o‘zini namoyish etishni boshlaydi, biroq qizning onasi o‘zining yomon “shuhrati” bois uni uyda o‘tirishga majbur qiladi. 2002-yilda Klementinaning qizi o‘z intervyusida onasining hayotidagi ushbu davr eng qiyin kechganini taʼkidlagan.

Ijtimoiy izolyatsiyada qolgan qiz yuragida bir umrlik chandiqni qoldirgan boshqa bir fojiaga duch keladi. 16 yoshida ich terlama sabab uning Kitti ismli singlisi vafot etadi. Bu voqeadan keyin ayriliq dog‘iga chiday olmagan ona Klementinani badavlat xolasinikida yashashga yuboradi. Ota uyi bilan xayrlashar ekan qiz boshqa bu yerga hech qachon qaytib kelmasligini bilmasdi.

Klementinaning xolasi oqko‘ngil va zamonaviy ayol bo‘lib, jiyaniga nafaqat boshpana beradi, balki uning yuqori doiralarda ham o‘zini ko‘rsatishiga imkoniyat yaratadi. Qiz ommaviy tadbirlarda ko‘rinish berib, barchada ijobiy taassurot qoldirardi. 1904-yilda esa 19 yoshli Klementina o‘zidan o‘n yosh katta Uinston Cherchill bilan tanishadi. Britaniya parlamentining bo‘lajak aʼzosi haddan tashqari siyosiy ambitsiyalar va Ikkinchi ingliz—burlar urushida asirlikdan qochgani bilan tanilgandi. Umuman olganda u birinchi uchrashuvda Klementinaning eʼtiborini qozonmaydi. Uinston juda tortinchoq bo‘lib, yosh qizlar oldida esa faqat qizargancha og‘iz ocha olmasdi. Klementina unga yoqib qolganini his qiladi, ammo yigit uni hatto raqsga ham taklif qilmaydi.

“Uinston faqat menga qarab turardi. U bir og‘iz ham so‘z aytmas va juda beo‘xshov edi”, — deya eslaydi ayol.

“Uinstonni birinchi marta uchratganingizda siz faqat uning kamchiliklarini ko‘rar edingiz. Keyin esa qolgan umringiz davomida uning faqat fazilatlarini ochib borasiz”, — degan edi Britaniya rezidentining qizi Pamela Plouden.

Klementina va Uinston shu bilan oradan to‘rt yil o‘tgach mehmondorchilikda uchrashib qoladi. Bu safar erkak o‘zida jurʼat topadi. Keyingi bir necha oy davomida u qizga g‘amxo‘rlik qiladi va 1908-yilda uning qo‘lini so‘raydi.

Juftlikning bir-biriga o‘xshash jihatlari ko‘p edi. Suyuklisi kabi Uinstonning ham bolaligi og‘ir kechgandi. U ota-onasi tomonidan hech qachon mehr ko‘rmagan, enagasini yagona yaqin insoni sifatida hisoblab kelardi. Ammo yosh yigit kuchli irodaga ega bo‘lib, qanday bo‘lmasin muvaffaqiyatga erishishni niyat qilgandi. U muntazam qarzga botib ketsa-da, yaxshigina siyosiy karyera quradi. Yosh bo‘lishiga qaramay parlamentga kirib borib, jangovar yutuqlari sabab hamkasblari hurmatini qozonadi. Klementina ham shuhratparast edi, lekin XX asrning ijtimoiy odatlariga amal qilib, u o‘z qobiliyatini muvaffaqiyatli eriga qaratib, uni mohirlik bilan boshqaradi. “Bir safar u yoshligida ayol emas erkak bo‘lib tug‘ilganida, to‘laqonli davlat arbobi bo‘lishni istagani haqida aytib bergandi”, — deya eslaydi Klementinaning biografi Sonya Purnell.

Afsuski, Klementina davlat arbobi bo‘lmadi. Shunga qaramay, u o‘z maqsadi yo‘lida qo‘lidan kelgan barcha ishni qildi. U turmush o‘rtog‘i mamlakat bosh vaziri bo‘lish uchun barcha narsasini dorga tikkanida ham erining yonida turdi. Uinston 120 ming britan askarining o‘limiga sabab bo‘lgan Dardanel operatsiyasi uchun hisob-kitob qilish niyatida Birinchi jahon urushida ko‘ngilli sifatida qatnashmoqchi ekanini aytganida, Klementina uni frontga kuzatib qo‘ydi. Aynan shuning ortidan Cherchill o‘z obro‘sini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgandi. U murakkab siyosiy masalalarda Uinstonga maslahat berar va ittifoqchilarini qo‘llab-quvvatlardi.

Juftlikning farzandlari

Klementina Uinstonning besh nafar farzandini dunyoga keltiradi. Kichik qizi Meri bolaligini faqat iliq xotiralar bilan eslaydi: ularning Chartvelldagi oilaviy uyida doimo bazm-u jamshidlar bo‘lar, unga taniqli insonlar (masalan, Charli Chaplin) taklif etilardi; o‘zaro suhbatlarda esa sanʼat mavzusi haqida uch soatlab bahs qilinar, Uinston bo‘lsa Shekspirning sonet va sheʼrlaridan parchalar o‘qirdi.

Klementina ham farzandlarini yaxshi ko‘rardi, ammo otasi kabi ular bilan ko‘p vaqt o‘tkazmas edi.

“Onam uchun har doim otamning ehtiyojlari va qiziqishlari birinchi o‘rinda edi. Ikkinchi va uchinchi o‘rinda ham”, — deya eslaydi Meri.

Oilaning kenja farzandi iqtidorli yozuvchi va saxovatpesha inson sifatida uzoq umr kechirdi, ammo qolgan to‘rt farzandning taqdiri kutilganidek bo‘lmadi.

Marigold Cherchill uch yoshida vafot etadi — bu Uinston va Klementina og‘ir ahvolga solib qo‘yadi, ular ushbu fojiada o‘zlarini ayblar edi. Rendolf ismli yagona o‘g‘li esa bir safar o‘z joniga qasd qilishga urinadi, katta qizi bo‘lsa, 1960-yillarda giyohvand modda qurboniga aylanadi. O‘rtancha qizi Sara ham baxtini topa olmadi: u o‘rtacha aktrisa bo‘ldi, spirtli ichimliklarga mukkasidan ketdi va uch marta oila qurdi.

Tabiiyki farzandlar muammosi juftlikning o‘zaro munosabatlariga ham taʼsir ko‘rsata boshladi. 1930-yillarda Klementina va Uinston ajrashish yoqasiga kelib qoladi. O‘zaro janjallardan birida ayol ichida ismaloq bor likopchani eriga uloqtirib yuborgani maʼlum. 1935-yilda Klementinaning Terens Filip ismli rassom bilan aloqalari haqida mish-mishlar tarqaladi. Biroq oilaning bunday “beqaror davri” katta yo‘qotishlarsiz kechdi. Ikkinchi jahon urushi boshlanish arafasida Klementina yana erini qo‘llab-quvvatlovchi sadoqatli ayolga aylandi. Uinstonning tig‘iz ish jadvali va muntazam ishchi safarlari sabab ular uzoq vaqt ko‘risha olishmasa-da, doim bir-biri bilan yozishib turdi.

“Men barchasini Klemmiga aytib beraman”, — deya Britaniya bosh vaziri bir safar Franklin Ruzveltga tan olgandi.

Bundan hayratga tushgan AQSH prezidenti uning so‘zlarini hatto kundaligiga yozib olgan.

1943-yilda Uinstonning sog‘lig‘i yuragidagi muammolar va pnevmoniya sabab yomonlashib qolganida Klementina uning davolanishini shaxsan nazorat qilish uchun Karfagenga uchib boradi. U erining yonida qolib, tuzalishiga ko‘maklashadi. Bosh vazir oyoqqa tura boshlagach esa ayol unga urushdan tinkasi qurigan mamlakat ishlarini yuritishga yordam beradi.

Qiziq jihati, Klementina turmush o‘rtog‘ini professional faoliyatida qo‘llab-quvvatlasa-da, barcha siyosiy qarashlariga ham qo‘shilavermasdi. Masalan, ayol liberal bo‘lib, eri boshchilik qiladigan konservatorlar partiyasini bir necha bor qoralagan. U Uinston Cherchillning fikrlariga ochiq-oydin qarshi bora oladigan yagona inson edi — va eng muhimi, Cherchill ayolining so‘zlarini tinglardi. Aynan rafiqasining taʼsiri ostida Britaniya bosh vaziri qator ijtimoiy islohotlarni amalga oshiradi — ular orasida ayollar huquqlarining kengaytirilishi ham bor. Klementina hazillashib o‘zini erining “siyosiy vijdoni” deb atardi.

Ayol Britaniya uchun eri hech qachon qilmaydigan ishni amalga oshiradi — Fransiya va SSSR bilan aloqalarni tiklashga kirishadi. 1941-yilda u “Qizil Armiya”ga yordam sifatida fond tashkil etib, birinchi bo‘lib xayriya qiladi. Bundan tashqari, Klementina sovet askarlariga muntazam tibbiyot buyumlari, nogironlar uchun protezlar, jarrohlik uskunalari va dori-darmonlar yuborilishini talab qiladi.

Uinston Cherchill o‘z yurtida mashhur Fulton nutqini so‘zlar, “sovuq urushni” boshlab bergan bir paytda uning rafiqasi o‘zgacha siyosatni yuritardi. Klementinaning uzoqni ko‘ra bilishini eri bir necha yildan keyin, 1950-yilda SSSR yadroviy qurolga ega davlatga aylanganida tan oladi.

Siyosiy karyerasi yakunlanish arafasida Uinston Cherchillga shunday savol berishadi: “Siyosatchi bo‘lmaganingizda kim bo‘lardingiz?”.

Siyosatchi biroz o‘ylanib, xotirjam javob beradi: “Agar hozirgidek bo‘lmaganimda, jon deb missis Cherchillning ikkinchi eri bo‘lgan bo‘lardim”.