• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12831.13
    • RUB161.07
    • EUR14542.8
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +22°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Qarzlar, xonavayron hayot va olamshumul ixtiro — dunyoni o‘zgartirib yuborgan Gutenberg taqdiri

    Kitob bosib chiqarish ixtirosi o‘rta asrlarda Yevropada demokratiya va aristokratiya o‘rtasidagi kurash yakunlangan, gumanizm va ijod erkinligi o‘sishni boshlagan davrga to‘g‘ri keladi. Ixtiro o‘ziga xos inqilobni yuzaga keltiradi, tabiiyki uning ham o‘ziga yarasha tarixi bor. Kitob chop etish borasida eng mashhur inson — bu, albatta Iogan Gutenbergdir. “100 buyuk inson” loyihasi doirasida Yevropada ommaviy ravishda kitob bosib chiqarilishiga sababchi bo‘lgan inson haqida hikoya qilamiz. 

    Foto: Wikipedia

    Zamonaviy kitob chop etishning to‘rtta asosi mavjud: matn terish jamlanmasi, bosish stanogi, tipografiya bo‘yog‘i va kitob bosish uchun yaroqli material, masalan, qog‘oz.

    Qog‘oz Xitoyda uzoq yillar oldin yaratilgan va G‘arbda ham keng foydalanib kelinardi — bu Iogann Gutenberg kitob chop etish uskunasini ixtiro qilishdan oldin tayyor holatdagi yagona element hisoblanardi. Xitoy manbalariga ko‘ra, ikkinchi ming yillikning boshida shrift terish ixtiro qilingan (bunda avvaliga maxsus pishirilgan loydan, keyinroq bronzadan foydalanilgan). Gutenberg esa mazkur muammoni mustaqil yo‘l bilan hal etib, ko‘plab yangiliklar joriy etadi. Xususan, harf terishga mos keladigan metall qorishma topadi, litera (bosmaxona qolipi)ni aniq quyish uchun matritsa, moy asosida tipografiya bo‘yog‘i va bosishga yaroqli stanok yaratadi.

    Ammo Gutenbergning xizmati boshqa har qanday ixtirolardan yuqori baholanadi. U bosishda ishlatiladigan barcha elementlarni samarali ishlab chiqarish tizimiga birlashtira olgandi. Gutenberg qandaydir qurilma, mexanizm yoki texnik qurilmalar seriyasini emas, balki butun boshli yakunlangan sanoat jarayonini ishlab chiqqandi.

    Gutenberg o‘zi kim?

    Iogann Gutenberg Mayns patritsiyalari Fril Gensfleysh va Elza Virix oilasida dunyoga kelgan. O‘rta asrlarda Germaniyada patritsiya deya yuqori qatlamga mansub shaharliklar nazarda tutilardi. Onasi mato savdogarlari oilasiga mansub, shuning uchun 1386-yilda tuzilgan Ioganning ota-onasining nikohi “tengsiz nikoh” edi. Mayns german cherkovining arxiyepiskopi aynan shu shahardan saylangani bois u muhim shahar hisoblanardi.

    Foto: Wikipedia

    Ioganning bolaligi haqida hech narsa ma’lum emas. Tadqiqotchilarning mavjud ma’lumotlariga ko‘ra, u maktabda o‘qigan, keyinchalik hunarmandchilik asoslarini o‘rgangan. Gutenberg Strasburgda zargarlik ishi bo‘yicha ta’lim olgan, buning uchun undan o‘sha vaqtda professional bilim darajasi talab etilgan master maqomida bo‘lishi kerak edi. Ammo Gutenbergning 1434-yilgacha bo‘lgan hayoti haqida ma’lumotlar juda ozligi bois u bu davrda nima ish bilan shug‘ullangani noma’lum.

    1434-yildan boshlab Strasburgda yashaydi va yarim qimmatbaho toshlarni silliqlash va ko‘zgular tayyorlash bilan shug‘ullanadi. Taxminlarga ko‘ra, u aynan shu yerda kitob chop etuvchi uskuna ustida tajribalarini o‘tkazdi. 1438-yilda u o‘zining shogirdi Andreas Dritsen va boshqalar bilan birgalikda Strasburgda ko‘zgu ishlab chiqarish, shuningdek, qandaydir maxfiy “san’at korxonasi”ni tijorat maqsadlarida amalga oshirish bo‘yicha sheriklik tuzadi. Sheriklik faoliyati oxir-oqibat Dritsenning merosxo‘rlari Andreasning o‘limidan keyin Gutenbergga qarshi da’vo kiritish hamda 1439-yilda sudda Gutenbergning g‘alaba qozonishi bilan yakunlanadi.

    Mazkur korxonada amalga oshirilgan jarayonlarga bog‘liq ayrim ma’lumotlardan Gutenberg bu vaqtda o‘z ixtirosi borasida ancha ildamlab ketganini taxmin qilish imkonini beradi. Chunki Gutenberg ishining texnik jihatiga bog‘liq ma’lumotlarni qattiq sir tutgan va materiallarda jarayon “bu ish”, “uni bajarish” va hokazo ko‘rinishda keltirilgan. Sud qaydlardan Gutenbergning ustaxonasi aynan nima bilan shug‘ullanganini anglab olish qiyin. Protokollardagi ayrim so‘zlardangina bu vaqtda ixtirochi o‘zining olamshumul yangiligi qarshisida turganini bilish mumkin.

    Matnlarda press, qo‘rg‘oshin, shakl quyish, “bo‘rttirma” yoki “bosma” so‘zlari keltirilgan. Ishga oid materiallar tahlili shuni ko‘rsatadiki, 1438-1439-yillarda Gutenbergda qandaydir press bo‘lgan, bu kitobni bosib chiqarishga mo‘ljallangan nusxa bo‘lishi ham mumkin.

    Foto: Science

    Birinchi kitob

    1448-yilda o‘zining ona shahri Maynsga ko‘chib o‘tgan Gutenberg oradan ikki yil o‘tib tadbirkor, ehtimol sudxo‘r Iogan Fust bilan shartnoma tuzadi. U Fustdan 6 foizli ustama bilan 800 gulden (pul birligi) olib, unga ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishi uchun har yili 800 guldendan berib turish bo‘yicha kelishuvga erishadi: butun tipografiya esa Gutenberg va Fust o‘rtasida teng taqsimlanishi kerak edi. Gutenberg asosiy sarmoyani qo‘lga kiritadi, ammo uni bo‘lib-bo‘lib oladi. Fust aylanma kapitalni berishdan mutlaq bosh tortadi va 1452-yildagi qo‘shimcha kelishuvga ko‘ra, har yili 800 gulden ajratish majburiyatidan ozod etiladi.

    Mablag‘ning bu qadar cheklangani, tajribali ishchilar yo‘qligi, kerakli asbob-uskunalar yetishmasligiga qaramay, Gutenberg sezilarli muvaffaqiyatga erishadi. 1456-yilga qadar u kamida besh xil shriftlarni quyib, Eliy Donatning lotin grammatikasini, bir nechta indulgensiya va oxir-oqibat 36 hamda 42 qatorli ikkita “Injil”ni chop etadi.

    Foto: The Guardian

    Iogan Gutenberg Fustga foizlarni to‘lay olmagani uchun sudxo‘r uni sudga beradi. Jarayon Fustning qasami bilan yakunlangan bo‘lib, u notarius Gelmasberg tomonidan 1455-yil 6-noyabrda ro‘yxatga olingan; mazkur aktning asl nusxasi Gutenberg kitob chop etishni yo‘lga qo‘ygan inson ekanini tasdiqlovchi muhim hujjat hisoblanadi. Sud qaroriga ko‘ra, tipografiya barcha asbob-uskunalari bilan Fustga o‘tadi va Gutenberg barchasini noldan boshlashga majbur bo‘ladi.

    Shunday qilib Gutenberg o‘z ixtirosi ustidagi monopoliyani qo‘ldan boy beradi. Bundan sharoitda u badavlat raqobatchisiga qarshi kurasha olmasdi, shu sababdan ham tipografiyani yopishga majbur bo‘ladi. 1462-yil 28-oktyabr kuni Maynsda yuz bergan yong‘in va o‘g‘rilikdan keyin Gutenberg boshqa bosmaxona sohasida ishlamaydi, oradan uch yil o‘tgan Mayns arxiyepiskopi keksa Gutenbergga umrbod mulk, don va vino hadya qiladi. Gutenberg 1468-yil 3-fevral kuni vafot etadi va Maynsdagi fransiskanlar cherkoviga dafn qilinadi.

    Gutenberg ixtirosining ahamiyati

    Foto: Wikimedia Commons

    Gutenbergning ixtirosi har qanday shakldagi kitobni chop etish muammosini hal etgani bilan ahamiyatli; u kitoblar narxining tushishiga va ish jarayonining yengillashishiga olib kelgandi. Bosmaxona birinchi navbatda nusxa ko‘chiruvchi rohiblarni ishsiz qoldirgan edi. Bundan faqat muqovalovchilar zarar ko‘rmaydi. Iogann Gutenberg va boshqa tipograflar kitoblarni muqovalanmagan holda chop etar, muqovani o‘quvchining o‘zi tayyorlab olishi talab etilardi.

    Rohiblar Gutenberg ixtirosini “iblis ijodi”, ixtironi esa “shayton xizmatkori” deya e’lon qilishi mumkin edi. Bunday xavf rostan ham mavjud bo‘lib, bosma holatda chop etilgan “Injil”ning Kyolnda yoqib yuborilgani bunga isbot bo‘la olardi. Ixtiro natijasida “Injil”dan barcha foydalana boshlaydi — endilikda u oddiy odam qo‘li yetmaydigan kitob emasdi.

    18.06.2024, 16:30   Izoh (0)   16015
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Doimo qarzda yurgan, 3 yoshidan musiqa chalishni boshlagan va o‘limidan keyin shishib ketgan Motsart. Buyuk bastakorning sirli o‘limi

    08.03.2023, 09:58

    Rim qo‘shinlarini qo‘rquvga solgan sirakuzalik daho. Yerni joyidan siljitmoqchi bo‘lgan va qum zarralarini sanagan Arximedning o‘ldirilishi

    03.04.2023, 09:52

    Haqiqat yoki gulxan: bid’atchiga aylangan Galileo Galiley taqdiri

    16.06.2024, 11:44

    AQSHning Merilend shtatida marixuana uchun sudlangan 100 ming kishi afv etildi

    18.06.2024, 13:50

    Putin o‘z qarindoshini mudofaa vaziri o‘rinbosari lavozimiga tayinladi

    18.06.2024, 12:25

    Rossiyaning harbiy va yadroviy suvosti kemalari Kubani tark etishni boshladi

    18.06.2024, 09:55
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Ipoteka Bank OTP Group o‘zini o‘zi band qilganlarga yangi ipoteka dasturini ishga tushirdi: hujjatlarsiz, asabbuzarliksiz, samarali natijalar bilan


    Oqtepa Lavashdan “Kulgili narxlar”: sevimli taomlar — har bir pozitsiya 10 mingdan 20 ming so‘mgacha bo‘lgan maxsus narxlarda


    Eng chuqur g‘or, eng baland ko‘prik va eng sirli maskan – Namanganga boramiz


    “Biznesni rivojlantirish banki” biznes uchun qulay innovatsion bank bo‘lishga intilmoqda


    Kapitalbank xodimlarining raqamli ko‘nikmalarini rivojlantirmoqda 


    “Akkermann sement” xalqaro forumi: qurilish materiallari sohasidagi muammolar keng tahlil qilindi


    Acıbadem shifoxonalar tarmog‘ida qon kasalliklarini zamonaviy davolash usullari: leykoz va boshqa kasalliklar


    “O‘zbekinvest” IUA aʼzosiga aylandi va Londonning global sug‘urta bozorida o‘z mavqeini mustahkamladi


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    Ilg‘or qurilish texnologiyalari asosida qad rostlayotgan Quyi Chotqol GES


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    UZTELECOM 10 Gbit/s tezlikdagi uy internetini foydalanuvchilarga taqdim etdi


    InfinBANK Visa Direct orqali xalqaro pul o‘tkazmalariga qo‘yilgan limitlarni oshirdi 

     

    Tavsiya etamiz

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00

    Ayol ovchilardan ilg‘or samolyotlarga qadar — Ukraina rus Shahed’larini qanday ovlaydi?

    19 may, 20:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Xorijlik fuqaro O‘zbekistonga ichki kiyimlari orasida 96 gr taqinchoqlarni yashirincha olib o‘tmoqchi bo‘ldi

    O‘zbekiston | 29 may, 20:25

    AQSHdagi kompaniya havodan benzin olishni taklif qilmoqda

    Dunyo | 29 may, 20:10

    Buxoroga Xitoydan 24 dona zamonaviy avtobus xarid qilindi

    O‘zbekiston | 29 may, 19:40

    Uch qahramon: adabiyot va kinodagi arxetiplar

    O‘zbekiston | 29 may, 19:30

    Xorazmda 1 mlrd so‘mlik tilla taqinchoqlarning noqonuniy aylanmasi to‘xtatildi

    O‘zbekiston | 29 may, 19:25

    Janubiy Koreya harbiy-dengiz kuchlari samolyoti qulashi oqibatida to‘rt kishi halok bo‘ldi

    Dunyo | 29 may, 19:15

    117 kun davom etgan ochlik — sovet tuzumi tanqidchisi bo‘lgan yozuvchining taqdiri qanday kechgandi?

    Dunyo | 29 may, 19:00
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.