Siz brendlar haqida bilasiz, ammo ularning tarixi haqida xabaringiz bormi? Ular aslida biz o‘ylagandan ham bir-biriga yaqinroq bo‘lishi mumkin.
Bu ikki zavod, bir qarashda bir xil mahsulot ishlab chiqarayotgandek ko‘rinadi, ularning egalari esa bir-biri bilan janjallashib qolgan aka-ukalar. Aynan o‘sha janjal sabab, ular korxonani ikkiga bo‘lib, turli nomlar bilan atay boshlashadi.
Bu siz-u biz bilgan, Adidas va Puma brendlari haqida.
Korxonaning ishga tushishi
1898-yilda Dasslerlar oilasida uchinchi farzand — Rudolf dunyoga keladi. Ikki yil o‘tib, Adolf tug‘iladi. Bolalar yoshligidan kir yuvuvchi bo‘lib ishlaydigan onasiga yordam bergan. Ular kiyimlarni tozalagan, dazmollagan va toza kiyimlarni buyurtmachilarga yetkazib bergan. Keyinchalik bolalar oyoq kiyimlari zavodiga — otasining yoniga ishga o‘tgan. Birinchi jahon urushi boshlanganida, oilaning katta farzandlari urushga chaqirilgan. Adolf yoshi sabab urushga chaqirilmagan. Rudolf esa G‘arbiy frontga, Belgiyaga jo‘natildi va u yerda urushning so‘nggigacha qoldi. Adolf ham urush tugash arafasida frontga chaqirildi. 1919-yilning so‘nggida urushdan qaytdi. Vatanga qaytgach, u otasi bilan oyoq kiyimlar tikish bilan shug‘ullandi. O‘sha paytda, ayniqsa, nogironlar uchun oyoq kiyimlar juda talabgir edi.
Davlatdagi inqiroz va odamlarning iqtisodiy ahvoli tang ekanligi sabab, qimmat, sifatli mahsulot ishlab chiqarish befoyda edi. Shuning uchun ular oyoq kiyimini tikishda urushdan qolgan harbiy kiyimlar va ostiga mashina ballonlaridan foydalandi.
Rudolfning taqdiri o‘zgacha tus oldi. Urushdan so‘ng u Myunxenga yo‘l oldi. U yerda politsiya kursida o‘qidi va politsiya xodimi sifatida ishga kirdi, ammo u yerda ko‘p qolmadi. U sotuvchi sifatida turli kompaniyalarda ishladi, 1924-yilga kelib unga ukasi tomonidan sport oyoq kiyimlarini ishlab chiqarish taklifi tushdi. Albatta, korxonani tashkil qilish katta tavakkal ish edi, ammo Rudolf bunga rozi bo‘ldi.
Uning otasi bilan birgalikda ishlayotgan ukasidek katta puli yo‘q edi. Shuning uchun, u boshlang‘ich kapitalning bir qismi sifatida yozuv mashinkasini taqdim etdi. “Gebruder Dassler” (aka-uka Dasslerlar) nomli yangi oyoq kiyimlar tikilishida Rudolf sotuv bilan uning ukasi esa o‘z navbatida ishlab chiqarish bilan band bo‘ldi.
Ilk muvaffaqiyat
Aka-ukalarning oyoq kiyimlari sportchilar orasida tezda mashhurlikka erishdi, ayniqsa, Adolf yaratgan maxsus temirchilar tomonidan buyurtma asosida yasalgan “tishli” oyoq kiyimlar e’tiborga tushdi. Aynan oyoq kiyim “tish”lari sabab sportchilar yaxshiroq harakatlandi va ortopedik tagliklar poyabzalni qulayroq qilar edi. 1928-yilda aka-uka Dasslerlar bunday oyoq-kiyimlar uchun patent oldi. Bu paytda Rudolf ham bekor o‘tirmadi. Aynan uning tashabbusi sabab, 1928-yilgi Amsterdamdagi Olimpiada o‘yinlarida ko‘p sportchilar ular ishlab chiqargan mahsulotlarni tanladi. Keyingi Olimpiada o‘yinlarida, nemis atleti Dassler oyoq kiyimida medalga erishdi.
Kompaniyaning rivojlanishiga Germaniyada hokimiyatning o‘zgarishi yordam berdi; Milliy sotsialistik ishchilar partiyasi hukmron partiyaga aylandi. Bu partiya sportga katta e’tibor berar, shuning uchun aka-uka kompaniyasi yaratgan poyabzallarga talab yanada oshdi. 1936-yilda Berlinda Olimpiya o‘yinlari bo‘lib o‘tdi va aka-uka yana bir dadil qaror qabul qildi: ular Amerikadan kelgan qora tanli sportchi Jessi Ouens bilan shartnoma tuzdi. Irqlararo nikoh taqiqlangan va Reynlandda yashovchi qora tanli Antanta askarlarining farzandlari majburiy sterilizatsiya qilingan mamlakatda bunday hamkorlik haqiqatan ham xavfli edi. Ammo bu tavakkal o‘zini oqladi, Jessi yangi poyabzalda to‘rtta oltin medalni qo‘lga kiritdi va jahon rekordini o‘rnatdi, bu aka-ukalarni butun dunyoga mashhur qildi. Kompaniya borgan sari muvaffaqiyat qozondi, aka-uka ko‘proq ishchilarni yollash imkoniyatiga ega bo‘ldi va shuning uchun ular ijaraga olgan binoni sotib oldi va uchinchi qavatni ham qo‘shdi, keyinchalik yana bir korxona ochildi.
Korxona kuniga 1000 juft ishlab chiqargan va 11 yo‘nalish bo‘yicha musobaqalarda qatnashayotgan sportchilarni poyabzal bilan ta’minlagan.
Bo‘linish
Shu bilan birga, birodarlar o‘rtasida birinchi jiddiy kelishmovchiliklar paydo bo‘ldi, 1933 yilda ikkalasi ham mamlakatda hukmron partiyaga a’zo bo‘ldi. Adolf o‘z mamlakatining mafkurasiga shubha qila boshladi, akasi uning fikriga qo‘shilmadi va bu birinchi mojaroga sabab bo‘ldi. Ikkinchi Jahon urushi kompaniyaga jiddiy zarba berdi, inqiroz boshlandi, ikkinchi zavod yopilish ostonasiga keldi, uni saqlash uchun pul yo‘q edi. Ikkala aka-uka yana safarbarlikka chaqirildi, kompaniya harbiylar uchun poyabzal ishlab chiqarish uchun davlat foydasiga musodara qilinadi. Ammo ishlab chiqarishni kerakli miqyosda yo‘lga qo‘yib bo‘lmadi, shuning uchun Adolf muntazam armiyadan chaqirilib, u bir vaqtning o‘zida zavodga ham rahbarlik qiladi.
Rudolf yanada qiyinroq sinovlarni boshidan kechirdi, frontga bormaslik uchun u tungi shabko‘rlik vajini keltirdi, ammo bu yordam bermadi, uni Polshaning Tuszin shahridagi matn terish byurosiga tayinlashdi. 1945-yilda u yerdan qochib ketdi, lekin Gestapo tomonidan hibsga olindi, uni konslagerga yubormoqchi bo‘lishadi, ammo u yerga yetkazilishi kerak bo‘lgan paytda, yo‘lda uni amerikalik askarlar ozod qilgan. Rudolfning muammolari shu bilan tugamadi, urush tugaganidan keyin u yana hibsga olindi. Bu safar Rudolf gestapo bilan hamkorlik qilgani uchun hibsga olinadi.
Hibs
Hibsga olish paytida Rudolfga uning ustidan shikoyat qilingani haqida aytishadi. U esa o‘z navbatida ukasidan shubhalanadi. Adolfga qarshi denatsifikatsiya jarayoni boshlanganini bilib, u guvohlik bera boshladi. U ularning zavodida Adolf tashabbusi bilan harbiy texnika ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgani va uning akasi ishchilarning oldida nutq so‘zlash bilan shaxsan shug‘ullanganligini aytib o‘tdi. Adolfning sobiq partiya bilan kelishmovchiliklari va uning sportga bo‘lgan muhabbati, aynan shuning uchun korxonaning faoliyatini yo‘lga qo‘yganiga qaramay, ikki yilga shartli qamoq jazosini oldi. Shundan so‘ng zavod xokkey konkilarini ishlab chiqarishga va ularni AQShga yuborish bilan shug‘ullanishga majbur bo‘ldi, ishlar asta-sekin yaxshilandi va ishchilar avvalgidek ish haqi o‘rniga o‘tin va iplar olmasdan, moddiy haq olishni boshladi.
Ammo aka-uka o‘rtasidagi munosabatlar yomonlashishda davom etdi; 1948-yilda otasi vafotidan keyin ular ishlab chiqarishni taqsimlashga qaror qilishdi. Xodimlarga tanlash huquqi berildi va ko‘pchilik Adolf bilan qolishga qaror qildi. Ular alohida chap va o‘ng krossovkalar ishlab chiqarishga mo‘ljallangan korxonalarni tuzishdan ko‘ra, alohida kompaniyalar tuzishga qaror qilishdi. Shunday qilib, bir-biriga juda yaqin bo‘lgan bir shaharda ikkita raqobatchi zavod paydo bo‘ldi — Adolf Dasslerdan Adidas va Rudolf Dasslerdan Ruda, keyinchalik kompaniyalar Adidas va Puma nomi bilan mashhur bo‘ldi. Kichik uka eski binoda qoldi va Rudolfga sodiq ishchilar esa urush paytida yopilishiga majbur bo‘lgan yangi binoga ko‘chdi.
Yolg‘izlikdagi faoliyat
Har bir kompaniya bir-biridan ustun bo‘lishga intildi, birodarlar o‘rtasida haqiqiy “jang” ketdi, raqobatdosh fabrikada ishlagan ishchilar bir-biri bilan bir stolda o‘tirishdan bosh tortishgacha borishdi. Shahar tom ma’noda ikkita lagerga bo‘lingan. Kompaniyalar shiorlar va sanoat josusligida gumon qilib, muntazam ravishda bir-birlarini sudga berardi. Rudolfning poyabzalida birinchi marta almashtiriladigan “tishlar” paydo bo‘ldi, va ularni mahalliy ligalardagi futbol klublari o‘rtasida tarqatishni boshladi, 1954-yilgi Jahon chempionatidan oldin terma jamoa vakillari unga jamoani butsa bilan ta’minlash uchun kelishdi, ammo kompaniya bunday katta buyurtmani bajarish qobiliyatiga ega emas edi.
Natijada, Adolf terma jamoani oyoq kiyim bilan ta’minladi va u final o‘yinida jamoa bilan zaxira o‘rindig‘ida o‘tirdi va aynan u o‘yinchilar oyoq kiyim “tishlar”ini almashtirishiga shaxsan mas’ul bo‘ldi, aynan yangi “tishlar” nemislarning g‘alabasida hal qiluvchi rol o‘ynadi. Ushbu g‘alabadan so‘ng, Adolf Olimpiya qo‘mitasi bilan stadionlarda reklama joylashtirishga rozilik oldi. Ikkala aka-uka ham o‘z o‘g‘illarini ishlab chiqarishga faol qo‘shdi; shu orada Rudolfning o‘g‘li Armin va Adolfning o‘g‘li Xorst yashirin kelishuvga kelishdi: ular bir-birlarining sportchilarini o‘g‘irlamaslikka, shuningdek, reklama narxlari oshib ketmasligi uchun Pele bilan shartnoma tuzmaslikka kelishib oldi. Ammo Puma terma jamoaning deyarli barcha futbolchilarini jalb qilganida, Armin kelishuvni buzdi va Pele bilan shartnoma imzoladi. Shundan keyin oilaviy dushmanlik Dasslerlarning keyingi avlodlariga tarqaldi. Oxir-oqibat, Braziliya Jahon Kubogini qo‘lga kiritdi va Pelening shartnomasida alohida banga ko‘ra, u o‘yinlardan biri boshlanishidan oldin, butun dunyo uning oyog‘ida nima borligini ko‘rishi uchun uning bog‘ichini markaziy aylanada bog‘lashi kerak edi.
Aka-ukalar bir necha bor yashirin uchrashuvlar o‘tkazishganiga qaramay, ular hech qachon yarashmagan. Ko‘p o‘tmay Rudolfga o‘pka saratoni tashxisi qo‘yildi, o‘limidan oldin ruhoniy Adolfga qo‘ng‘iroq qildi va uning kelishini so‘radi, Adolf rad etdi, lekin ruhoniy orqali Rudolfga uni kechirganini yetkazishini so‘radi. Biroz o‘tib, Rudolf vafot etdi. Adidas kompaniyasi rasmiy bayonot berdi: “Adolf Dasslerning oilasi Rudolf Dasslerning o‘limi haqida hech qanday izoh berishni xohlamaydi”. U akasining dafn marosimida ko‘rinmadi o‘zi ham to‘rt yil o‘tgach, u insultdan so‘ng o‘zini tiklay olmadi va vafot etdi. Aka-uka o‘z shaharlarida, bir qabristonda, ammo turli taraflarga dafn etilgan va endi hech kim ularning janjaliga nima sabab bo‘lganini hech qachon bilmaydi.
Erkin G‘aybullayev tarjimasi
Izoh (0)