Siyosiy fanlar bo‘yicha falsafa doktori Suhrob Bo‘ronov “Daryo” bilan suhbat vaqtida Markaziy Osiyo mintaqasida suv muammosiga taʼsir etuvchi kuch markazlarini sanab, ularning asl maqsadi nima ekanligiga to‘xtalib o‘tdi.
Siyosatshunosning taʼkidlashicha, Markaziy Osiyoda suv muammosiga taʼsir etuvchi to‘rtta asosiy kuch markazi mavjud. Bular: Rossiya, Xitoy, Eron va AQSH.
“Rossiya Markaziy Osiyo mintaqasini o‘zining tarixiy taʼsir hududi deb hisoblaydi. Masalan, Orol fojiasi bo‘yicha bir maʼlumot bor. 1872-yilning noyabr oyida Turkiston general-gubernatori Fon Kaufman Rossiya imperatori Aleksandir II ga shunday maktub yo‘llaydi:
“Biz shunday yo‘l tutmog‘imiz kerakki, Amudaryo va Sirdaryoning suvlari Orolga yetib bormasin. Bu daryolarning suvi oxirgi tomchisigacha paxta dalalarini sug‘orish uchun sarflansin. Daryo suvlari paxta dalalariga singib ketaversa, ko‘p o‘tmay Orol dengizi quriydi. Keyin Orolni to‘ldirish uchun Sibir daryolarini burib kelamiz. Ana shundagina Turkistonning Rossiyaga qaramligini abadiy saqlab qolishimiz mumkin”.
Orol dengizining taqdirini mana shu xatning mazmun-mohiyati ko‘rsatib beradi. Menimcha, Rossiyaning Amudaryo va Sirdaryo suvlariga taʼsir ko‘rsatmasligiga hech kim kafolat bermasa kerak”, — deydi Suhrob Bo‘ronov.
Suhbat davomida siyosatshunos Xitoy omiliga ham to‘xtalib o‘tib, Xitoyning aslida Markaziy Osiyoda bir qancha manfaatlari mavjudligini va u buni amalga oshirish uchun qo‘shni Tojikistondagi Sarez ko‘lidan foydalanishi mumkin ekanligini aytib o‘tdi.
“Tojikistondagi Sarez ko‘li bilan bog‘liq masala juda nozik. Sababi Sarez ko‘li o‘zida 19 million kub metr suvni jamlagan. Agar bu to‘g‘on yorilsa, quyi oqimda joylashgan davlatlar uchun juda katta xavf vujudga keladi. Bu to‘g‘on solishtirganda Sardoba suv omboridan 15 barobar katta. Maʼlumotlarga ko‘ra, Tojikiston Sarez ko‘lini “ilmiy tekshirish” maqsadida Xitoyga berib yuborgan. Lekin bu maʼlumotni Tojikiston rasmiylari rad qilmoqda. Agar haqiqatan ham Xitoy bu ko‘lni qo‘lga kiritgan bo‘lsa, kelajakda bu orqali taʼsir ko‘rsatishi mumkin”, — deydi siyosatshunos.
Shuningdek, Suhrob Bo‘ronov bir vaqtlar Markaziy Osiyo mintaqasiga Eron ham ko‘z tikkanini qo‘shimcha qildi.
“Eronning bir vaqtlar ‘Katta Eron’ deb nomlangan loyihasi bo‘lgan. Bu loyihaga ko‘ra, Tojikiston va Afg‘oniston hududidagi daryolar Erondan o‘tuvchi daryolar bilan bog‘lanishi kerak edi. Bu g‘oya 1989-yil Sovet Ittifoqi armiyasi Afg‘onistonni tark etgach o‘ylab topilgan. 1991-yilda SSSR parchalangach, Kaspiy dengizidan foydalanish bo‘yicha Eron bilan hamkorlik qiladigan davlatlar ko‘paydi”, — dedi siyosiy fanlar bo‘yicha falsafa doktori.
Suhbatning to‘liq shaklini “Daryo”ning YouTube’dagi sahifasida tomosha qilishingiz mumkin.
Izoh (0)