Joriy yilning 28–29-sentyabr kunlari O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Germaniya Federal kansleri Olaf Sholsning taklifiga binoan amaliy tashrif bilan Germaniyaga bordi. O‘zbekiston prezidenti 29-sentyabr kuni Berlin shahrida Markaziy Osiyo mamlakatlari va Germaniya rahbarlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan C+5 va Germaniya sammitida ishtirok etdi.
“Daryo” ushbu mavzuda iqtisodiy tahlilchi Shuhrat Rasul bilan suhbatlashdi.
— Germaniya va Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi munosabatlar yaqin tarixda qanday bo‘lgan?
– Shu vaqtgacha Germaniya har bir Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ikki tomonlama hamkorlik qilishni afzal ko‘rar edi. 2007-yilda Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining sammiti bo‘lib o‘tgan. Bu sammit Germaniyaning tashabbusi bilan uyushtirilgandi. C+5 va Germaniya formati endi shakllandi. Bundan bir necha oy oldin Germaniya prezidenti Frank-Valter Shtaynmayer Qozog‘iston va Qirg‘izistonga tashrif buyurdi. Ammo u mintaqaning boshqa davlatlariga bormadi.
— Mintaqaning 5 ta rahbari joriy yilda Rossiya, Xitoy, AQSH va mana endi Germaniya lideri bilan bir stolda muzokaralar olib bordi. Nega bugun dunyo kuch markazlari mintaqa davlatlari bilan alohida-alohida emas, balki C+5 formatida uchrashmoqda va bunday uchrashuvlarning ko‘payib borayotgani nimani anglatadi?
— C+5 formati qaysidir maʼnoda G‘arb uchun qulay. Yaʼni G‘arb Markaziy Osiyoni yaxlit iqtisodiy va siyosiy birlashma sifatida ko‘rmoqda. AQSHning bu masalada “Katta Markaziy Osiyo” loyihasi bo‘lib, G‘arb mintaqa davlatlarining o‘zaro integratsiyasiga kirishish tarafdori. Lekin Markaziy Osiyo mamlakatlarining o‘zi nechog‘lik bu integratsiyaga tayyor? Mana bu masala ham bor.
Markaziy Osiyo mamlakatlarining o‘zaro integratsiyaga kirishini birinchi o‘rinda O‘zbekiston istamoqda. Ammo Qozog‘istonda bunday xohish yo‘q. Yaʼni G‘arb mintaqani yaxlit ko‘rishni nechog‘lik istamasin, Markaziy Osiyo mamlakatlarining o‘zini ichida muammolar mavjud.
— Nega bugun Germaniyaning Markaziy Osiyoga qiziqishi ortib ketdi?
— Germaniya Rossiya neftiga qarshi sanksiya eʼlon qilgani tufayli neft mahsulotlariga katta ehtiyoj sezmoqda. C+5 va Germaniya sammitida aytilishicha, Qozog‘iston Germaniyaga neft yetkazib berish bo‘yicha to‘rtinchi o‘ringa chiqib olgan. Qozog‘iston prezidenti Qosim Jo‘mart To‘qayev Germaniyaga bo‘lgan neft eksportini yanada oshirish mumkinligini aytdi. Yaʼni Rossiyaning bo‘shab qolgan o‘rnini Germaniya Qozog‘iston orqali to‘ldirmoqchi.
Boshqa tomondan Germaniya sanksiyalar ostidagi mahsulotlarni Markaziy Osiyo orqali aylanib, Rossiyaga o‘tishini xohlamayapti. Bu masalalar sammit doirasida ochiq aytildi.
— Germaniyaning Markaziy Osiyoning boshqa davlatlarida yana qanday manfaatlari bor?
— Prezident Islom Karimov davrida O‘zbekistonning Germaniya bilan savdo aylanmasi yiliga 200 million yevro atrofida bo‘lar edi. 2022-yilda O‘zbekiston va Germaniya o‘rtasidagi tovar aylanmasi 1 milliard dollardan oshdi. Yildan yilga bu ko‘rsatkich o‘sib bormoqda. Bundan tashqari, nemis biznesi tobora O‘zbekistonga qizib bormoqda. Menimcha, O‘zbekiston rahbarining olib borayotgan ochiqlik siyosati bunga turtki bo‘lmoqda.
Shuningdek, Yevropa Ittifoqi va Germaniyaning Turkmaniston gaziga qiziqishi bor. Ular tomonidan “NABUKKO” loyihasi ishlab chiqilgan. Lekin uning texnik asoslari islab chiqilmagan. Ushbu loyiha bo‘yicha gaz quvurlari Kaspiy dengizidan o‘tishi kerak. Bunga esa Eron va Rossiya qarshi. Hozir Turkmaniston gazini Yevropaga olib borish Yevropa Ittifoqi va Germaniya uchun asosiy maqsad.
— Germaniya Markaziy Osiyo mamlakatlari oldiga qanday shartlar qo‘ygan bo‘lishi mumkinmi?
— Germaniya yoki Yevropa Ittifoqi har qanday davlat bilan gaplashmasin, u davlatlarga inson huquqlari va gender tenglik bo‘yicha aytadigan gaplari mavjud. Balkiб bu masalalar ham Berlindagi sammitda ko‘tarilgan bo‘lishi mumkin. Lekin asosiy maqsad — bu iqtisodiy loyihalar. Xususan, Markaziy Osiyodagi eng aholisi ko‘p bo‘lgan O‘zbekiston bilan iqtisodiy hamkorlik qilish. Chunki bu yerda nemis biznesi uchun juda ko‘p imkoniyatlar mavjud. Nemis biznesining O‘zbekistonga kelishi ham O‘zbekiston uchun juda muhim!
Xitoy avtomobil sanoatining rivojlanish tarixiga bir nazar tashlasak, Xitoy avtomobil sanoatini oyoqqa qo‘ygan aynan Germaniya kompaniyalari. Bu yo‘nalish bo‘yicha O‘zbekiston Germaniya bilan hamkorlik qilsa, bu nur ustiga aʼlo nur emasmi?
— O‘zbekiston hukumati nemis biznesi uchun yetarli shart-sharoit yaratib bera oladimi?
— O‘ylashimcha, O‘zbekiston rahbari nemis biznesini qo‘llab-quvvatlaydi. O‘zbekiston investorlarni o‘ziga chaqirish bo‘yicha Qozog‘istondan orqada edi. Chunki Qozog‘iston xalqaro arbitraj sudini o‘zida joriy qilgan. Yaqinda o‘qib qoldim, O‘zbekistonga ham xalqaro arbitraj sudi kirib kelmoqda ekan. Bunday ishlarni amalga oshirilish ancha quvonarli. Sababi bu katta-katta transmilliy kompaniyalarni O‘zbekistonga bo‘lgan qiziqishini orttiradi.
— Berlindagi sammitda Qozog‘iston prezidenti bir ajoyib bayonot bilan chiqdi. Prezident To‘qayev Qozog‘iston Rossiyaga qarshi sanksiyalar rejimiga amal qilishini aytdi. Bu bayonot nimani anglatadi va Rossiya bunga qanday javob berishi mumkin?
— Hozircha To‘qayevning gapiga Rossiya rasmiylari tomonidan hech qanday javob bermadi. Bir narsani tushunishimiz kerak. 2022-yil 23-fevral Rossiya va postsovet davlatlari uchun muhim sana hisoblanadi. Bugungi kunda Rossiya butun dunyo ko‘z o‘ngida ham iqtisodiy, ham geosiyosiy jihatdan qadrsizlanmoqda. Rossiyaning do‘q-po‘pisalarini hech kim jiddiy qabul qilmayapti. Germaniyaning C+5 formatida uchrashuv o‘tkazishdan maqsadi – bo‘sh qolgan kuch muvozanatini to‘ldirish. Bu jarayon endi chuqurlashaveradi. Chunki Rossiya postsovet hududida geosiyosiy kuch sifatida tanazzulga uchramoqda.
Sardor Ali suhbatlashdi
Izoh (0)