Жорий йилнинг 28–29-сентябр кунлари Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Германия Федерал канцлери Олаф Шольцнинг таклифига биноан амалий ташриф билан Германияга борди. Ўзбекистон президенти 29-сентябр куни Берлин шаҳрида Марказий Осиё мамлакатлари ва Германия раҳбарлари ўртасида бўлиб ўтган C+5 ва Германия саммитида иштирок этди.
“Дарё” ушбу мавзуда иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул билан суҳбатлашди.
— Германия ва Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги муносабатлар яқин тарихда қандай бўлган?
– Шу вақтгача Германия ҳар бир Марказий Осиё мамлакатлари билан икки томонлама ҳамкорлик қилишни афзал кўрар эди. 2007 йилда Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё давлат раҳбарларининг саммити бўлиб ўтган. Бу саммит Германиянинг ташаббуси билан уюштирилганди. C+5 ва Германия формати энди шаклланди. Бундан бир неча ой олдин Германия президенти Франк-Валтер Штайнмаер Қозоғистон ва Қирғизистонга ташриф буюрди. Аммо у минтақанинг бошқа давлатларига бормади.
— Минтақанинг 5 та раҳбари жорий йилда Россия, Хитой, АҚШ ва мана энди Германия лидери билан бир столда музокаралар олиб борди. Нега бугун дунё куч марказлари минтақа давлатлари билан алоҳида-алоҳида эмас, балки C+5 форматида учрашмоқда ва бундай учрашувларнинг кўпайиб бораётгани нимани англатади?
— C+5 формати қайсидир маънода Ғарб учун қулай. Яъни Ғарб Марказий Осиёни яхлит иқтисодий ва сиёсий бирлашма сифатида кўрмоқда. АҚШнинг бу масалада “Катта Марказий Осиё” лойиҳаси бўлиб, Ғарб минтақа давлатларининг ўзаро интеграциясига киришиш тарафдори. Лекин Марказий Осиё мамлакатларининг ўзи нечоғлик бу интеграцияга тайёр? Мана бу масала ҳам бор.
Марказий Осиё мамлакатларининг ўзаро интеграцияга киришини биринчи ўринда Ўзбекистон истамоқда. Аммо Қозоғистонда бундай хоҳиш йўқ. Яъни Ғарб минтақани яхлит кўришни нечоғлик истамасин, Марказий Осиё мамлакатларининг ўзини ичида муаммолар мавжуд.
— Нега бугун Германиянинг Марказий Осиёга қизиқиши ортиб кетди?
— Германия Россия нефтига қарши санкция эълон қилгани туфайли нефть маҳсулотларига катта эҳтиёж сезмоқда. C+5 ва Германия саммитида айтилишича, Қозоғистон Германияга нефть етказиб бериш бўйича тўртинчи ўринга чиқиб олган. Қозоғистон президенти Қосим Жўмарт Тўқаев Германияга бўлган нефть экспортини янада ошириш мумкинлигини айтди. Яъни Россиянинг бўшаб қолган ўрнини Германия Қозоғистон орқали тўлдирмоқчи.
Бошқа томондан Германия санкциялар остидаги маҳсулотларни Марказий Осиё орқали айланиб, Россияга ўтишини хоҳламаяпти. Бу масалалар саммит доирасида очиқ айтилди.
— Германиянинг Марказий Осиёнинг бошқа давлатларида яна қандай манфаатлари бор?
— Президент Ислом Каримов даврида Ўзбекистоннинг Германия билан савдо айланмаси йилига 200 миллион евро атрофида бўлар эди. 2022 йилда Ўзбекистон ва Германия ўртасидаги товар айланмаси 1 миллиард доллардан ошди. Йилдан йилга бу кўрсаткич ўсиб бормоқда. Бундан ташқари, немис бизнеси тобора Ўзбекистонга қизиб бормоқда. Менимча, Ўзбекистон раҳбарининг олиб бораётган очиқлик сиёсати бунга туртки бўлмоқда.
Шунингдек, Европа Иттифоқи ва Германиянинг Туркманистон газига қизиқиши бор. Улар томонидан “NABUККО” лойиҳаси ишлаб чиқилган. Лекин унинг техник асослари ислаб чиқилмаган. Ушбу лойиҳа бўйича газ қувурлари Каспий денгизидан ўтиши керак. Бунга эса Эрон ва Россия қарши. Ҳозир Туркманистон газини Европага олиб бориш Европа Иттифоқи ва Германия учун асосий мақсад.
— Германия Марказий Осиё мамлакатлари олдига қандай шартлар қўйган бўлиши мумкинми?
— Германия ёки Европа Иттифоқи ҳар қандай давлат билан гаплашмасин, у давлатларга инсон ҳуқуқлари ва гендер тенглик бўйича айтадиган гаплари мавжуд. Балки бу масалалар ҳам Берлиндаги саммитда кўтарилган бўлиши мумкин. Лекин асосий мақсад — бу иқтисодий лойиҳалар. Хусусан, Марказий Осиёдаги энг аҳолиси кўп бўлган Ўзбекистон билан иқтисодий ҳамкорлик қилиш. Чунки бу ерда немис бизнеси учун жуда кўп имкониятлар мавжуд. Немис бизнесининг Ўзбекистонга келиши ҳам Ўзбекистон учун жуда муҳим!
Хитой автомобиль саноатининг ривожланиш тарихига бир назар ташласак, Хитой автомобиль саноатини оёққа қўйган айнан Германия компаниялари. Бу йўналиш бўйича Ўзбекистон Германия билан ҳамкорлик қилса, бу нур устига аъло нур эмасми?
— Ўзбекистон ҳукумати немис бизнеси учун етарли шарт-шароит яратиб бера оладими?
— Ўйлашимча, Ўзбекистон раҳбари немис бизнесини қўллаб-қувватлайди. Ўзбекистон инвесторларни ўзига чақириш бўйича Қозоғистондан орқада эди. Чунки Қозоғистон халқаро арбитраж судини ўзида жорий қилган. Яқинда ўқиб қолдим, Ўзбекистонга ҳам халқаро арбитраж суди кириб келмоқда экан. Бундай ишларни амалга оширилиш анча қувонарли. Сабаби бу катта-катта трансмиллий компанияларни Ўзбекистонга бўлган қизиқишини орттиради.
— Берлиндаги саммитда Қозоғистон президенти бир ажойиб баёнот билан чиқди. Президент Тўқаев Қозоғистон Россияга қарши санкциялар режимига амал қилишини айтди. Бу баёнот нимани англатади ва Россия бунга қандай жавоб бериши мумкин?
— Ҳозирча Тўқаевнинг гапига Россия расмийлари томонидан ҳеч қандай жавоб бермади. Бир нарсани тушунишимиз керак. 2022 йил 23 февраль Россия ва постсовет давлатлари учун муҳим сана ҳисобланади. Бугунги кунда Россия бутун дунё кўз ўнгида ҳам иқтисодий, ҳам геосиёсий жиҳатдан қадрсизланмоқда. Россиянинг дўқ-пўписаларини ҳеч ким жиддий қабул қилмаяпти. Германиянинг C+5 форматида учрашув ўтказишдан мақсади – бўш қолган куч мувозанатини тўлдириш. Бу жараён энди чуқурлашаверади. Чунки Россия постсовет ҳудудида геосиёсий куч сифатида таназзулга учрамоқда.
Сардор Али суҳбатлашди
Изоҳ (0)