O‘tgan haftada energetika narxlarining erkinlashuvi haqidagi xabarlar fonida vazir Jo‘rabek Mirzamahmudovning jurnalistlar bilan muloqotida aytgan gaplari keng muhokamaga sabab bo‘ldi.
O‘shanda vazir “nima uchun basseyniga isitkich qo‘ygan, sauna qurgan, uyida bir emas, o‘nlab elektr jihozlarini o‘rnatgan, oddiy odamlardan yigirma barobar ko‘p elektr iste’mol qiladigan boylarga tannarxi 800 so‘m bo‘lgan elektrni 295 so‘mdan berishimiz kerak? Nega boylarning xarajatini davlat byudjeti, ya’ni, sizu bizning to‘lagan soliqlarimiz hisobidan qoplashimiz kerak?”, degan fikrni ilgari surgan edi.
Ko‘p o‘tmay ushbu fikrlarni dalillovchi jadval ham e’lon qilindi. Unda O‘zbekistonda o‘n mingta iste’molchi yiliga 2 269 mln.kvt.soat elektr iste’mol qilishi aks etgan. Bu degani — 10 ming badavlat inson uchun 1,1 trln so‘m mablag‘ budjetdan subsidiyalangan.
Hamma biladi, O‘zbekistonda elektr energiyasi va tabiiy gaz ishlab chiqarish hamda yetkazib berish xarajatlaridan ancha past narxda sotiladi. Ushbu xarajatlarni qoplash uchun budjet mablag‘lari yo‘naltiriladi. Bu mablag‘lar yetmasa, soha kompaniyalari bankdan qarz hisobiga moliyalashtiriladi. Shu orqali iste’molchilar uchun davlat tomonidan subsidiya ajratiladi.
Iqtisodiyot va moliya vazirligidan olingan ma’lumotlarga qaraganda, 2021 va 2022-moliya yillarida ushbu maqsadlarga 6 trillion so‘mdan ortiqroq mablag‘ ajratilgan. 2023-yilda esa aholiga elektr energiyasi va tabiiy gaz uchun 14 trillion so‘mdan ortiqroq subsidiya berilishi ko‘zda tutilgan.
Mazkur mablag‘lar ishlab chiqaruvchining xarajatlarini qoplashga yo‘naltiriladi. Davlat esa aholiga arzon narxda elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib beradi. O‘rtadagi farq budjet mablag‘lari hamda tizim tashkilotlari hisobidan qoplanadi. Ayni holat tufayli tizim tashkilotlarining aksariyati moliyaviy yilni katta miqdordagi ziyon bilan yakunlashadi.
Bunday vaziyatda, tabiiyki, sohada tegishli modernizatsiya ishlarini amalga oshirishning mutlaqo imkoni yo‘q. Hatto kuygan yoki singan uskunalarni almashtirish, uzilgan elektr tarmoqlarini yangilash ham qiyin bo‘lib qoladi.
Jarayon shu tarzda to‘xtovsiz davom etaversa, ajratilayotgan subsidiyalar ayanchli iqtisodiy oqibatlarga olib keladi. Shuning uchun elektr energiyasi va tabiiy gaz narxlarini erkinlashtirish bilan bog‘liq islohotlarni zudlik bilan boshlash kerak. Aks holda, bundan alal-oqibat faqat va faqat o‘zimiz jabr ko‘ramiz.
Energetika narxlari erkinlashsa, nima bo‘ladi?
Birinchi galda, subsidiyalarning asosiy qismini ajratish to‘xtatiladi. Ayniqsa, boylarni yanada boylashtirishga chek qo‘yiladi. Bu esa budjetdan qoplanayotgan trillionlab xarajatlarni sezilarli kamaytiradi. Subsidiya asosan, oyiga 300 kvt/soatgacha elektr energiyasi ishlatuvchi iste’molchilar uchun ajratiladi, xolos.
Ikkinchidan, sohaga investorlar kirib kelishi osonlashadi. Vazir Jo‘rabek Mirzamahmudovning aytishicha, bugungi kunda sarmoyadorlarning yo‘lini to‘sib turgan asosiy omil — narxlar bozor mexanizmlariga mos emasligi.
Uchinchidan, energetika sohasida xususiylashtirish jarayoni boshlanadi. Bu — energetikani ishlab chiqarishdan boshlab, taqsimotgacha bo‘lgan jarayonni qamrab oladi. Natijada esa energetikaning haqiqiy egalari paydo bo‘lib, turli o‘g‘riliklar, yo‘qotishlar kamayadi.
To‘rtinchidan, va eng asosiysi, uzoq yillardan beri modernizatsiya qilinmagan tizimni ta’mirlash va yangilash imkoni bo‘ladi. Vazir ham o‘z so‘zida ayni jihatga alohida to‘xtaldi.
“Elektrdagi uzilishlarning asosiy sababi — yuklanish haddan tashqari ko‘p ekanida. Me’yor bo‘yicha, bitta transformatorga bo‘lgan yuklama 75 foizdan oshmasligi kerak. Biroq Toshkent viloyatida yuklanganlik darajasi 95 foiz, Andijonda 92, Toshkent shahrida 90, Namanganda 84 foiz”, — dedi vazir.
Izoh (0)