Ўтган ҳафтада энергетика нархларининг эркинлашуви ҳақидаги хабарлар фонида вазир Жўрабек Мирзамаҳмудовнинг журналистлар билан мулоқотида айтган гаплари кенг муҳокамага сабаб бўлди.
Ўшанда вазир “нима учун бассейнига иситкич қўйган, сауна қурган, уйида бир эмас, ўнлаб электр жиҳозларини ўрнатган, оддий одамлардан йигирма баробар кўп электр истеъмол қиладиган бойларга таннархи 800 сўм бўлган электрни 295 сўмдан беришимиз керак? Нега бойларнинг харажатини давлат бюджети, яъни, сизу бизнинг тўлаган солиқларимиз ҳисобидан қоплашимиз керак?”, деган фикрни илгари сурган эди.
Кўп ўтмай ушбу фикрларни далилловчи жадвал ҳам эълон қилинди. Унда Ўзбекистонда ўн мингта истеъмолчи йилига 2 269 млн.квт.соат электр истеъмол қилиши акс этган. Бу дегани — 10 минг бадавлат инсон учун 1,1 трлн сўм маблағ бюджетдан субсидияланган.
Ҳамма билади, Ўзбекистонда электр энергияси ва табиий газ ишлаб чиқариш ҳамда етказиб бериш харажатларидан анча паст нархда сотилади. Ушбу харажатларни қоплаш учун бюджет маблағлари йўналтирилади. Бу маблағлар етмаса, соҳа компаниялари банкдан қарз ҳисобига молиялаштирилади. Шу орқали истеъмолчилар учун давлат томонидан субсидия ажратилади.
Иқтисодиёт ва молия вазирлигидан олинган маълумотларга қараганда, 2021 ва 2022-молия йилларида ушбу мақсадларга 6 триллион сўмдан ортиқроқ маблағ ажратилган. 2023 йилда эса аҳолига электр энергияси ва табиий газ учун 14 триллион сўмдан ортиқроқ субсидия берилиши кўзда тутилган.
Мазкур маблағлар ишлаб чиқарувчининг харажатларини қоплашга йўналтирилади. Давлат эса аҳолига арзон нархда электр энергияси ва табиий газ етказиб беради. Ўртадаги фарқ бюджет маблағлари ҳамда тизим ташкилотлари ҳисобидан қопланади. Айни ҳолат туфайли тизим ташкилотларининг аксарияти молиявий йилни катта миқдордаги зиён билан якунлашади.
Бундай вазиятда, табиийки, соҳада тегишли модернизация ишларини амалга оширишнинг мутлақо имкони йўқ. Ҳатто куйган ёки синган ускуналарни алмаштириш, узилган электр тармоқларини янгилаш ҳам қийин бўлиб қолади.
Жараён шу тарзда тўхтовсиз давом этаверса, ажратилаётган субсидиялар аянчли иқтисодий оқибатларга олиб келади. Шунинг учун электр энергияси ва табиий газ нархларини эркинлаштириш билан боғлиқ ислоҳотларни зудлик билан бошлаш керак. Акс ҳолда, бундан алал-оқибат фақат ва фақат ўзимиз жабр кўрамиз.
Энергетика нархлари эркинлашса, нима бўлади?
Биринчи галда, субсидияларнинг асосий қисмини ажратиш тўхтатилади. Айниқса, бойларни янада бойлаштиришга чек қўйилади. Бу эса бюджетдан қопланаётган триллионлаб харажатларни сезиларли камайтиради. Субсидия асосан, ойига 300 квт/соатгача электр энергияси ишлатувчи истеъмолчилар учун ажратилади, холос.
Иккинчидан, соҳага инвесторлар кириб келиши осонлашади. Вазир Жўрабек Мирзамаҳмудовнинг айтишича, бугунги кунда сармоядорларнинг йўлини тўсиб турган асосий омил — нархлар бозор механизмларига мос эмаслиги.
Учинчидан, энергетика соҳасида хусусийлаштириш жараёни бошланади. Бу — энергетикани ишлаб чиқаришдан бошлаб, тақсимотгача бўлган жараённи қамраб олади. Натижада эса энергетиканинг ҳақиқий эгалари пайдо бўлиб, турли ўғриликлар, йўқотишлар камаяди.
Тўртинчидан, ва энг асосийси, узоқ йиллардан бери модернизация қилинмаган тизимни таъмирлаш ва янгилаш имкони бўлади. Вазир ҳам ўз сўзида айни жиҳатга алоҳида тўхталди.
“Электрдаги узилишларнинг асосий сабаби — юкланиш ҳаддан ташқари кўп эканида. Меъёр бўйича, битта трансформаторга бўлган юклама 75 фоиздан ошмаслиги керак. Бироқ Тошкент вилоятида юкланганлик даражаси 95 фоиз, Андижонда 92, Тошкент шаҳрида 90, Наманганда 84 фоиз”, — деди вазир.
Изоҳ (0)