Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afg‘onistonga yordam missiyasi (UNAMA) 2021-yil avgust oyida “Tolibon” hukumat tepasiga kelganidan so‘ng hokimiyatdan ag‘darilgan sobiq hukumat harbiy xizmatchilari va amaldorlaridan kamida 218 kishi sudsiz qatl etilganini hujjatlashtirdi. Tegishli bayonot tashkilot saytida e’lon qilindi.
BMT maʼlumotlariga ko‘ra, “Tolibon” sobiq politsiyachilar, harbiylar, shuningdek, Afg‘oniston milliy xavfsizlik departamenti xodimlarini taʼqib qilgan. Aksariyat hollarda ular hibsga olingan va keyin o‘ldirilgan. Ba’zilari noma’lum joyga olib ketilib, qatl etilgan. Missiya “Tolibon”ning siyosiy muxoliflariga qarshi inson huquqlari buzilishi bo‘yicha 800 dan ortiq holatlarni hujjatlashtirdi.
“UNAMA hisobotida Afg‘oniston "Tolibon" tomonidan bosib olinganidan keyin sobiq hukumat va xavfsizlik kuchlari bilan aloqador shaxslarga nisbatan qanday munosabatda bo‘lingani haqida hayajonli manzara tasvirlangan. Qolaversa, sobiq hukumat vakillarining nishonga olinmasligi haqidagi va’dalarni hisobga olsak, bu xalqning ishonchiga xiyonatdir”, — dedi BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari Folker Tyurk.
“Men rasmiylarni ushbu hisobot natijalarini diqqat bilan ko‘rib chiqishni va inson huquqlari bo‘yicha xalqaro qonunchilik bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishni, keyingi qonun buzilishlarning oldini olish va aybdorlarni javobgarlikka tortishni so‘rayman”.
UNAMA tomonidan o‘tkazilgan intervyularda respondentlar “yangi” Afg‘onistonda xavfsizlik kuchlari qo‘lida qiynoqlar va shafqatsizlik ko‘rgani haqida gapirgan. Ba’zi hollarda odamlar mutlaqo bedarak yo‘qolgan. Masalan, 2021-yil 2-oktabr kuni Hirot ayollar qamoqxonasining sobiq rahbari Aliya Aziziy ishdan uyiga qaytmagan. Uning qayerdaligi hozirgacha noma’lum.
Bugungi kunga kelib, “Tolibon” hukumati sharoitlarida BMTning missiya hisobotida tasvirlangan voqealar uchun aybdorlarni tergov qilish va javobgarlikka tortish harakatlari ancha cheklangan. “Tolibon” rasmiylarining o‘zi tergov e’lon qilgan bir nechta hollarda ham, bu shaffof kechmagan va hech kimga hisobot berilmagan.
BMT Inson huquqlari bo‘yicha boshqarmasi matbuot kotibi Jeremi Lourens Jenevada bo‘lib o‘tgan brifingda toliblar 2021-yilning 15-avgustidan 2023-yilning 30-iyuniga qadar, asosan, sobiq harbiy xizmatchilarga nisbatan kamida 144 ta qiynoq va 424 ta o‘zboshimchalik bilan hibsga olish holatlarini sodir etganini aytdi.