Oylik daromadi 50 dollardan oshmaydigan o‘zbekistonliklar soni qancha?

O‘zbekistonda kambag‘allik darajasi umumiy aholining 14,1 foizini tashkil qiladi. Ularning oylik daromadlari 50 dollardan oshmaydi. 

Kambag‘allik chegarasi

O‘zbekistonda doimiy yashovchi aholi (2023-yil 1-iyul holatiga) soni 36 million 372 ming kishini tashkil etmoqda. Mamlakatda kambag‘allik darajasi — 14,1 foiz. Yaʼni bu 5 million 95 ming nafardan ortiq odamning oylik daromadlari 50 dollardan oshmasligini anglatadi.

Chunki joriy yil uchun hisoblangan minimal isteʼmol xarajatlari (MIX) qiymati bir oyda kishi boshiga 568 ming so‘m (48,5 dollar) etib belgilangan.

Jahon tajribasida MIX ko‘rsatkichidan kambag‘allik chegarasi sifatida foydalanish keng tarqalgan. Bunda davlat tomonidan moddiy va boshqa ijtimoiy ko‘maklarga muhtoj aholining maqsadli guruhini aniqlash, mamlakatning kambag‘allik chegarasini belgilashda foydalanish va target guruhdagi aholining real isteʼmol xususiyatlari va talablarini inobatga olishda foydalaniladi.

Shuningdek, pensiya va nafaqalarning eng kam miqdorini belgilash, kambag‘al oilalarga beriladigan boshqa turdagi moddiy ko‘maklarni ko‘rsatishda mezon sifatida qo‘llanadi.

Kambag‘allik darajasi yuqori hududlar

Respublikada kambag‘allik darajasi eng yuqori hudud — Qoraqalpog‘iston bo‘lib, u yerdagi qariyb 19,7 foiz aholining daromadlari minimal isteʼmol xarajatlari qiymatidan kam. Sirdaryo va Xorazm aholisi orasida ham shunga yaqin ko‘rsatkich — 19,5 va 19,1 foiz kambag‘allik mavjud. Hozirda kambag‘allik darajasi eng past hudud — Toshkent shahri (8,5 foiz) hisoblanadi.

Ixtisoslashuvi hamda kichik biznes uchun mavjud sharoitdan kelib chiqib, respublikadagi 208 ta shahar va tumanlar 5 ta toifaga ajratilgan bo‘lib, bunda 20 ta tuman 5-toifa (9,6 foiz) sifatida eʼtirof etilgan. Ular Bo‘zatov, Kegeyli, Qonliko‘l, Mo‘ynoq, Taxtako‘pir, Shumanay, Bo‘ston, Ulug‘nor, Arnasoy, Dehqonobod, Tomdi, Mingbuloq, Qo‘shrabot, Sardoba, Bandixon, Qiziriq, Oltinsoy, So‘x, Yozyovon va Yangiariq tumanlaridir.

Kambag‘allikni qisqartirish rejalari

Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi shu yilning yakunigacha respublikada kambag‘allik darajasi 14,1 foizdan 12 foizga tushirilib, 1 million aholini kambag‘allikdan chiqarish belgilanganini maʼlum qildi. 

Ayni paytda jamoatchilik muhokamasi uchun eʼlon qilingan “O‘zbekiston – 2030” strategiyasini 2023-yilda sifatli va o‘z vaqtida amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi prezident qarori loyihasida kambag‘allikni qisqartirishga doir bir qator vazifalar belgilanmoqda. Qaror loyihasida yozilishicha, 2026-yilga qadar kambag‘allikni 2 barobarga, 2030-yilgacha esa keskin qisqartirish nazarda tutilmoqda.

Iqtisodiyot va moliya vazirligi hamda Bandlik va kambag‘allikni qisqartirish vazirligiga joriy yilning sentabr oyigacha kambag‘allikka tushish xavfi mavjud 4,5 million aholi daromadlarini oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish vazifasi yuklanadi. 2023-yil yakuniga qadar 400 ming nafar ishsiz aholini mavjud bo‘sh va yangi tashkil etilayotgan ish o‘rinlariga ishga joylashtirish chora-tadbirlarini amalga oshirish reja qilinmoqda. 

Shu bilan birga, paxta va g‘alladan qisqartiriladigan yer maydonlarini ishsiz fuqarolarga shartnoma asosida ajratib berishni davom ettirish ko‘zda tutilyapti. Daromadi 1 million so‘mdan oshmaydigan fuqarolarga daromad solig‘i bo‘yicha imtiyozlar berishga oid qonun loyihasi ishlab chiqish vazifasi ham qarordan o‘rin olgan.

Hujjat asosida har bir viloyatda kambag‘allik darajasi yuqori bo‘lgan bittadan, jami 14 ta tumanni kambag‘allikdan chiqarish uchun kompleks rivojlantirish va kambag‘allikdan chiqarish bo‘yicha dasturni amalga oshirishga oid hukumat qarori loyihasini yaratish vazifasi ham oldinga qo‘yilmoqda.

Hozirda mamlakatda pensiya va nafaqa oluvchilar soni 4,5 million nafarga yaqinlashgan. Pensiya jamg‘armasiga 2023-yil uchun davlat budjetidan transfertlar miqdori 15 trillion so‘m bo‘lishi ko‘zda tutilgan.

Prezident matbuot kotibi yanvarda bergan xabarida 2023-yilda oilaviy tadbirkorlik dasturiga davlat budjetidan 12 trillion so‘m ajratilishi belgilanganini yozgandi. Taqqoslash uchun, 2022-yilda bu ko‘rsatkich 2 trillion so‘mga kam edi, yaʼni 10 trillion so‘m bo‘lgandi.

Asosiy yechim – iqtisodiy o‘sish

Yaqinda dunyodagi yirik onlayn maʼlumotlar bazalaridan biri Numbeo O‘zbekistonda qancha mablag‘ evaziga farovon yashash mumkinligini hisoblab chiqqandi. Manbaga ko‘ra, respublikada 4 kishi bo‘lib yashaydigan oilalar ijara haqini hisobga olmaganda 1 ming 486 dollar (17 million 401 ming so‘m) sarflab, yaxshi yashashi mumkin. Bir kishi uchun bu narx 413 dollarga (4 million 836 ming so‘m) to‘g‘ri keladi. Numbeo hisob-kitoblarida O‘zbekistonda yashash narxi AQSHdagidan o‘rtacha 62,6 foizga pastligi keltirilgan.

Statistik raqamlarga qaraganda, respublikada 2023-yilning yanvar–iyun oylarida o‘rtacha oylik ish haqi 4,3 million so‘mni tashkil etgan. Bu o‘tgan yillarning mos davri bilan solishtirganda eng yuqori ko‘rsatkich hisoblanadi. Ammo mazkur hisobga qishloq xo‘jaligi va kichik tadbirkorlik subyektlari kirmaydi. Qo‘shilmagan segmentlardagi hisoblar inobatga olinsa, haqiqiy o‘rtacha ish haqi yuqoridagi raqamdan 20 foizgacha pastroq chiqadi.

O‘tgan yili bosh vazir o‘rinbosari Jamshid Qo‘chqorov kelasi 5 yil ichida mamlakatda kambag‘allar soni 2 baravar kamayishini aytgandi. Shu bilan birga, respublika yalpi ichki mahsuloti jon boshiga 2 ming 800 dollarga yetishini ham taʼkidlagan. O‘zbekistonda 2022-yilgi ko‘rsatkichlar bo‘yicha YIM (80 milliard dollar) aholi jon boshiga 2 200 dollarni tashkil qiladi.

Iqtisodchi Behzod Hoshimovning fikricha, kambag‘allikning eng asosiy yechimi iqtisodiy o‘sish hisoblanadi.

“Kambag‘allikka qarshi global yechim doimiy iqtisodiy o‘sishdir. Iqtisodiy o‘sish bo‘lmaguncha O‘zbekiston yoki boshqa ixtiyoriy davlat va jamiyatda kambag‘allik masalasi yechilmaydi. To‘g‘ri, odamlarni ish bilan taʼminlash kambag‘allikni kamaytiradi. Lekin ishi bor insonlarning kambag‘allari ham mavjud. Ular ishlab turgan kambag‘allar deyiladi. Aytmoqchimanki, ishning o‘zi yechim emas”, – degan edi mutaxassis.