Iqtisodchi Otabek Bakirov Telegram’dagi kanalida suv isrofini kamaytirishning eng muhim yo‘li haqida fikr bildirdi. Mutaxassisga ko‘ra, suv uchun ratsional tariflarning joriy etilishi muammoga asosiy yechimdir.
So‘ngi vaqtda ijtimoiy tarmoqlarda O‘zbekistonda suv isrofini kamaytirish zarurligi masalasi tez-tez muhokama qilinmoqda. Kecha (22-iyun) bo‘lib o‘tgan parlament majlisida ham Senat raisi Tanzila Norboyeva suv bilan bog‘liq muammolar haqida jamoatchilik bong urayotgani, biroq masʼullar jimligi haqida gapirgan.
“Suvdan ratsional foydalanishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlarni ko‘rmayapmiz. Dunyoning ko‘plab taraqqiy etgan davlatlarida turmush darajasi qanchalik yuqori bo‘lmasin, suvni asrab-avaylashga nihoyatda jiddiy eʼtibor qaratiladi. O‘zbekistonda esa oddiy kundalik ro‘zg‘or darajasidan tortib, yirik davlat tashkilotlarigacha suvdan oqilona foydalanish madaniyati hali to‘liq shakllanmagan. Ayniqsa, katta shaharlarda suvni isrof qilish, tejamaslik holatlari ko‘proq ko‘zga tashlanadi” — degan rais.
Iqtisodchi Otabek Bakirovning fikricha, suv uchun to‘lovlarning bozor narxida bo‘lishi uning isrof qilinish muammosiga barham beradi.
“Nemislar ichimlik suvi kubasini 1 400 so‘mdan olishni boshlasa, ular ham basseynini ichimlik suvi bilan to‘ldirishni boshlashi, tomorqasini ichimlik suvi bilan sug‘orishi, mashinasini, gilamini, plitkasini ichimlik suvi bilan yuvishni boshlaydi. Kuniga 400 litr nima bo‘pti, ming litr sarflaydi. Nemislar yaxshi, o‘zbeklar yomon emas. Inson zehniyati va tabiati shunday. Agar turk fermeri suvdan foydalanganlik uchun kubasiga 65 so‘m soliq to‘lasa, u hech qachon tomchilatib yo yomg‘irlatib sug‘orish texnologiyalari uchun, kanal va drenajlar uchun pul kiritmaydi, qanday ko‘llatib sug‘orayotgan bo‘lsa, shunday ko‘llatishda davom etadi. Undan keyingi fermer nima bo‘ladi, iroqlik fermerning holi ne kechadi, xayoliga ham keltirmaydi. Chunki inson xudbinlik nuqsi bilan yaralgan. Individual xudbinlikni faqat ijtimoiy xudbinlik bilan samarali boshqarish mumkin.
Suvni isrof qilma deyish bekor, suvni ko‘p sarflagan qimmat to‘lashi kerak, bo‘ldi. Istalganingcha sarfla, lekin marhamat qilib bozor narxida to‘lab qo‘y. Shunda o‘zbek ham xuddi nemis singari kuniga 125 litr suv bilan kifoya qila boshlaydi, bir stakan suv bilan tishini yuvadi, ikkinchi stakandagi suv bilan soqol oladi, suv oqib yotgan unitazini darrov taʼmirlaydi. Shunda o‘zbek fermeri gektariga o‘n ming kub suv emas, ming kub suv bilan paxta yetishtirish haqida o‘ylay boshlaydi. Sodda tilda bu bozorga o‘tish degani. Ratsional tarif siyosati degani. Hech kim saylamagan chinovniklarni qo‘ya turaylik, biz o‘zimiz bu haqda ochiq gapirishga va yoqimsiz qarorlarga tayyormizmi”, — deb yozgan iqtisodchi.
Avvalroq iqlimshunos Erkin Abdulahatov suv va energetik tizim muammolarini og‘irlik va bosiqlik bilan hal qilish zarurligiga eʼtibor qaratgandi.
“Bizni yaqin yillarda energetik va ekologik inqiroz kutmoqda. U esa suv taqchilligini bo‘rttiradi. Iqtisodchi Otabek Bakirov aytganidek, elektr energiya taʼriflarini bozor iqtisodiyoti tamoyillari asosida ijobiy hal qila olsak, tabiiy gaz resurslarimizni oqilona to‘g‘ri maqsadlarga yo‘naltirsak, biz kelgusi va keyingi yillik istiqbollarda ham iqlim keskinlashayotgan bir paytda ham barqarorlikka erisha olamiz, ishonavering. Baxtimizga dunyoda haroratni keskin yuqori bo‘lishiga olib keladigan El-Ninyo kabi hodisa bizning mintaqada yanvar-mayda tog‘larda yog‘inlarni ko‘paytiradi. Ammo shu bilan birga, u mintaqada bahor-yozda haroratning yuqori bo‘lishini taʼminlab, sug‘orish maydonlarida ekinlarni tez-tez sug‘orishga “chaqiradi” ham. Buning uchun suv kerak. Ko‘proq suv kerak. Ammo, bizda ko‘proq suv beradigan transchegaraviy daryolar yuqoridan “bo‘g‘ilib” qolgan. Qo‘shni tog‘ davlatlardagi barcha suv omborlari afsuski sug‘orish davrida suv to‘ldirish rejimiga o‘tib olgan. Bu barcha hollarda El-Ninyo shakllangan yillar O‘zbekiston kabi tekislik mamlakati qurg‘oqchilikni kuchli his qilishiga olib kelaveradi. Va biz buni oxirgi yillarda o‘zimizda his qilib turibmiz”, — deb yozgan mutaxassis.
Erkin Abdalahatovning qo‘shimcha qilishicha, Amudaryo suvidan foydalanish, uni yil davomida taqsimlashda endi Afg‘oniston tomon ham har yillik suv taqsimot guruhiga qo‘shiladi.
“Endi qandaydir to‘siqlar va agressiv kayfiyatga yo‘g‘rilgan muhokamalar bilan hech narsani hal qilib bo‘lmaydi. Tolibon hukumati markazlashgan boshqaruv tizimini tuzish, Afg‘oniston shimoliy viloyatlarida yangi infrastruktura yaratishga astoydil bel bog‘lagan. Bu shak-shubhasiz barqaror va kafolatli Qo‘shtepa kanali suv rejimi orqali hal qilinadi. Ular rivojlanishi uchun hattoki, bu mintaqaga Qo‘shtepa kanali imkoniyatlaridan kelib chiqib, yangi investitsiyalar jalb qilishlari ham mumkin.
Markaziy Osiyoda geografik joylashuv jihatidan, Turkmaniston, O‘zbekiston tekislik, Tojikiston va Qirg‘iziston tog‘li hududlarda joylashgan. Tabiat tekislik hududlariga gaz, tog‘larga esa suv resursini inʼom etib qo‘ygan. Amudaryo o‘rta va quyi oqimi mintaqasida suv taqchilligini yumshatsa bo‘ladi. Bunga yechimlar ham bor. Mamlakatlar o‘rtasida puxta uzoq o‘ylangan gaz, elektr energiya va suv ayirboshlash siyosati. O‘zbekiston uchun barchasini amalga oshirish qadamlari tabiiy gaz resurslariga borib taqaladi.
Turkmaniston va O‘zbekiston birlashib, tabiiy gaz yoqilg‘isi bilan ishlaydigan mavjud elektr generatsiyalar orqali qishda afg‘on va tojik tomonga barqaror arzon tok eksportini yo‘lga qo‘yishi, tojik tomon esa bu payt Amudaryo havzasidagi Ro‘g‘on va Nurek suv omborlarini suv bilan to‘ldirishga o‘tishi zarur. Shunda tojik tomon yozda gidroagregatlariga kuch berib o‘zbek va afg‘on tomonga qimmatroq taʼrifda tok eksport qilishi mumkin. Bu Amudaryoda ayni sug‘orish mavsumida suv toshib oqishini taʼminlaydi. Bu manzara turkman uchun ham manfaatli bo‘ladi. Yuqori ehtimol, biz bu payt IESlarga dam berib, unga sarflanishi kerak bo‘lgan gaz resurslarini qishga zaxiralaymiz”, — deya fikr bildirgan iqlimshunos.
Erkin Abdulahatov xulosa qilarkan, “agrar sektorda anʼanaviy usullar bilan klassik sug‘orishni afzal ko‘radigan O‘zbekiston kabi mamlakat barqaror gaz va elektr energiya resursi orqali tezroq issiqxona va intensiv bog‘larga o‘tishi lozim”, deya fikr bildirgan.
Izoh (0)