Иқтисодчи Отабек Бакиров Telegramъдаги каналида сув исрофини камайтиришнинг энг муҳим йўли ҳақида фикр билдирди. Мутахассисга кўра, сув учун рационал тарифларнинг жорий этилиши муаммога асосий ечимдир.
Сўнги вақтда ижтимоий тармоқларда Ўзбекистонда сув исрофини камайтириш зарурлиги масаласи тез-тез муҳокама қилинмоқда. Кеча (22 июнь) бўлиб ўтган парламент мажлисида ҳам Сенат раиси Танзила Норбоева сув билан боғлиқ муаммолар ҳақида жамоатчилик бонг ураётгани, бироқ масъуллар жимлиги ҳақида гапирган.
“Сувдан рационал фойдаланишга қаратилган кенг қамровли чора-тадбирларни кўрмаяпмиз. Дунёнинг кўплаб тараққий этган давлатларида турмуш даражаси қанчалик юқори бўлмасин, сувни асраб-авайлашга ниҳоятда жиддий эътибор қаратилади. Ўзбекистонда эса оддий кундалик рўзғор даражасидан тортиб, йирик давлат ташкилотларигача сувдан оқилона фойдаланиш маданияти ҳали тўлиқ шаклланмаган. Айниқса, катта шаҳарларда сувни исроф қилиш, тежамаслик ҳолатлари кўпроқ кўзга ташланади” — деган раис.
Иқтисодчи Отабек Бакировнинг фикрича, сув учун тўловларнинг бозор нархида бўлиши унинг исроф қилиниш муаммосига барҳам беради.
“Немислар ичимлик суви кубасини 1 400 сўмдан олишни бошласа, улар ҳам бассейнини ичимлик суви билан тўлдиришни бошлаши, томорқасини ичимлик суви билан суғориши, машинасини, гиламини, плиткасини ичимлик суви билан ювишни бошлайди. Кунига 400 литр нима бўпти, минг литр сарфлайди. Немислар яхши, ўзбеклар ёмон эмас. Инсон зеҳнияти ва табиати шундай. Агар турк фермери сувдан фойдаланганлик учун кубасига 65 сўм солиқ тўласа, у ҳеч қачон томчилатиб ё ёмғирлатиб суғориш технологиялари учун, канал ва дренажлар учун пул киритмайди, қандай кўллатиб суғораётган бўлса, шундай кўллатишда давом этади. Ундан кейинги фермер нима бўлади, ироқлик фермернинг ҳоли не кечади, хаёлига ҳам келтирмайди. Чунки инсон худбинлик нуқси билан яралган. Индивидуал худбинликни фақат ижтимоий худбинлик билан самарали бошқариш мумкин.
Сувни исроф қилма дейиш бекор, сувни кўп сарфлаган қиммат тўлаши керак, бўлди. Исталганингча сарфла, лекин марҳамат қилиб бозор нархида тўлаб қўй. Шунда ўзбек ҳам худди немис сингари кунига 125 литр сув билан кифоя қила бошлайди, бир стакан сув билан тишини ювади, иккинчи стакандаги сув билан соқол олади, сув оқиб ётган унитазини дарров таъмирлайди. Шунда ўзбек фермери гектарига ўн минг куб сув эмас, минг куб сув билан пахта етиштириш ҳақида ўйлай бошлайди. Содда тилда бу бозорга ўтиш дегани. Рационал тариф сиёсати дегани. Ҳеч ким сайламаган чиновникларни қўя турайлик, биз ўзимиз бу ҳақда очиқ гапиришга ва ёқимсиз қарорларга тайёрмизми”, — деб ёзган иқтисодчи.
Аввалроқ иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов сув ва энергетик тизим муаммоларини оғирлик ва босиқлик билан ҳал қилиш зарурлигига эътибор қаратганди.
“Бизни яқин йилларда энергетик ва экологик инқироз кутмоқда. У эса сув тақчиллигини бўрттиради. Иқтисодчи Отабек Бакиров айтганидек, электр энергия таърифларини бозор иқтисодиёти тамойиллари асосида ижобий ҳал қила олсак, табиий газ ресурсларимизни оқилона тўғри мақсадларга йўналтирсак, биз келгуси ва кейинги йиллик истиқболларда ҳам иқлим кескинлашаётган бир пайтда ҳам барқарорликка эриша оламиз, ишонаверинг. Бахтимизга дунёда ҳароратни кескин юқори бўлишига олиб келадиган Эл-Нинё каби ҳодиса бизнинг минтақада январь майда тоғларда ёғинларни кўпайтиради. Аммо шу билан бирга, у минтақада баҳор-ёзда ҳароратнинг юқори бўлишини таъминлаб, суғориш майдонларида экинларни тез-тез суғоришга “чақиради” ҳам. Бунинг учун сув керак. Кўпроқ сув керак. Аммо, бизда кўпроқ сув берадиган трансчегаравий дарёлар юқоридан “бўғилиб” қолган. Қўшни тоғ давлатлардаги барча сув омборлари афсуски суғориш даврида сув тўлдириш режимига ўтиб олган. Бу барча ҳолларда Эл-Нинё шаклланган йиллар Ўзбекистон каби текислик мамлакати қурғоқчиликни кучли ҳис қилишига олиб келаверади. Ва биз буни охирги йилларда ўзимизда ҳис қилиб турибмиз”, — деб ёзган мутахассис.
Эркин Абдалаҳатовнинг қўшимча қилишича, Амударё сувидан фойдаланиш, уни йил давомида тақсимлашда энди Афғонистон томон ҳам ҳар йиллик сув тақсимот гуруҳига қўшилади.
“Энди қандайдир тўсиқлар ва агрессив кайфиятга йўғрилган муҳокамалар билан ҳеч нарсани ҳал қилиб бўлмайди. Толибон ҳукумати марказлашган бошқарув тизимини тузиш, Афғонистон шимолий вилоятларида янги инфраструктура яратишга астойдил бел боғлаган. Бу шак-шубҳасиз барқарор ва кафолатли Қўштепа канали сув режими орқали ҳал қилинади. Улар ривожланиши учун ҳаттоки, бу минтақага Қўштепа канали имкониятларидан келиб чиқиб, янги инвестициялар жалб қилишлари ҳам мумкин.
Марказий Осиёда географик жойлашув жиҳатидан, Туркманистон, Ўзбекистон текислик, Тожикистон ва Қирғизистон тоғли ҳудудларда жойлашган. Табиат текислик ҳудудларига газ, тоғларга эса сув ресурсини инъом этиб қўйган. Амударё ўрта ва қуйи оқими минтақасида сув тақчиллигини юмшаца бўлади. Бунга ечимлар ҳам бор. Мамлакатлар ўртасида пухта узоқ ўйланган газ, электр энергия ва сув айирбошлаш сиёсати. Ўзбекистон учун барчасини амалга ошириш қадамлари табиий газ ресурсларига бориб тақалади.
Туркманистон ва Ўзбекистон бирлашиб, табиий газ ёқилғиси билан ишлайдиган мавжуд электр генерациялар орқали қишда афғон ва тожик томонга барқарор арзон ток экспортини йўлга қўйиши, тожик томон эса бу пайт Амударё ҳавзасидаги Рўғон ва Нурек сув омборларини сув билан тўлдиришга ўтиши зарур. Шунда тожик томон ёзда гидроагрегатларига куч бериб ўзбек ва афғон томонга қимматроқ таърифда ток экспорт қилиши мумкин. Бу Амударёда айни суғориш мавсумида сув тошиб оқишини таъминлайди. Бу манзара туркман учун ҳам манфаатли бўлади. Юқори эҳтимол, биз бу пайт ИESларга дам бериб, унга сарфланиши керак бўлган газ ресурсларини қишга захиралаймиз”, — дея фикр билдирган иқлимшунос.
Эркин Абдулаҳатов хулоса қиларкан, “аграр секторда анъанавий усуллар билан классик суғоришни афзал кўрадиган Ўзбекистон каби мамлакат барқарор газ ва электр энергия ресурси орқали тезроқ иссиқхона ва интенсив боғларга ўтиши лозим”, дея фикр билдирган.
Изоҳ (0)